Maastrichtse gevelstenenrubriek

[Jef-VMG]

Beste El Loco,
Bedankt, lijkt me duidelijk dat ik dat verhaal over een zespuntige stadsster dus beter kan bijstellen.

[El Loco]

lijkt me duidelijk dat ik dat verhaal over een zespuntige stadsster dus beter kan bijstellen.

Misschien nog even mee wachten, Jef. Ik lees net in de Historische Encyclopedie Maastricht (p. 508: 'stadswapen') dat er wel degelijk aanwijzingen zijn dat het stadswapen ooit uit een zespuntige ster bestond. Dat is gebaseerd op de inventaris van de Brabantse charterbewaarder Adriaan vander Ee uit 1438. Behalve die tekening/prent van de vendelzwaaier zijn mij geen andere afbeeldingen met een zespuntige ster bekend (zie o.a. Coats of arms of Maastricht op Wikimedia Commons). Iemand anders wellicht?

[Jef-VMG]

Misschien nog even mee wachten, Jef. Ik lees net in de Historische Encyclopedie Maastricht (p. 508: 'stadswapen') dat er wel degelijk aanwijzingen zijn dat het stadswapen ooit uit een zespuntige ster bestond.

[Ingrid M.H.Evers]

De HEM ...nee, toch niet zelf verzonnen -

Dat weet ik nog zo net niet. De HEM verwijst bij stadsengel en stadswapen onder meer naar ene Bartelet (2003) ...

Wat niet wegneemt dat sinds het verschijnen van de HEM een brochure van de gemeente verscheen over het stadswapen en de ster. Heb dat even niet bij de hand.

[Jef-VMG]

Dat weet ik nog zo net niet. De HEM verwijst bij stadsengel en stadswapen onder meer naar ene Bartelet (2003) ...

Gut, Ingrid, wist niet dat ik de aanstichter was van het geloof in een zespuntige ster. Kijk hier

En dat alleen omdat ik ook een paar zespuntige sterren was tegen gekomen die ik kwalificeerde als zijnde van buitenstaanders, die het blijkbaar toch niet goed hadden.

[El Loco]

Zo is het. Wat betreft de stedenmaagd, dat wordt ook door het Gerechtigheidspaneel bevestigd. Geen vleugels en misschien ook net iets te voluptueus voor een engel...


Driemaal het stadswapen op het Gerechtigheidspaneel (ca. 1475). Rechts de stedenmaagd. Afbeelding: Wikimedia Commons

[Jef-VMG]

Gevelsteen met QR-code.vmg@maastrichtsegevelstenen.nl

[Ingrid M.H.Evers]

Nog even over die stedenmaagd: geen idee wanneer dat een engel is geworden. Kun je de maagd met de wapens van de beide heren op de schilderijen van Van der Schuer (?) in het stadhuis niet ook als de stedemaagd uitleggen?

Over de stadsster: In de middeleeuwen en later kreeg het gekeurde Maastrichtse laken (een wollen stof) al naar gelang soort en eigenschappen van de keurmeester een lakenloodje, dat garant stond voor de kwaliteit. Voor 'smalle lakens' bestond dit uit een klein lood voorzien van de wapens van beide heren. 'De zogenaamde maagdenkens van Tricht kregen een breed lood aangehecht "met der stad sterren ende die maecht van Tricht daarbij" en bovendien nog een klein lood zoals voor smalle lakens. De brede tenslotte werden voorzien van een groot lood met aan beide zijden het wapen van de twee heren. De lakens die geen lood waard waren, kregen een klein teken van een ster met de platte tang.' (Miscellania Trajectensis, blz. 213 (Koreman). Van die laatste zijn verschillende exemplaren bewaard gebleven. Ze dragen een 5-puntige ster.

[El Loco]

Nog even over die stedenmaagd: geen idee wanneer dat een engel is geworden. Kun je de maagd met de wapens van de beide heren op de schilderijen van Van der Schuer (?) in het stadhuis niet ook als de stedemaagd uitleggen?

Bedoel je de gewelfschilderingen in de hal? Ik zie daar wel drie putti rond het stadswapen dartelen, maar die lijken me eerder onderdeel van de typisch barokke decoratie.

De stadsingel vaan Mestreech heeft haar/zijn eigen site: www.stadsingelmestreech.nl

Over de derde stadsengel die genoemd wordt hoeft geen twijfel te bestaan. Op het fronton aan de voorgevel van het stadhuis (ca. 1660) staat een engel met het stadswapen afgebeeld: de stadsmaagd is hier (definitief?) stadsengel geworden.



Bronnen:
* W. Mes (1986): Het Dinghuis. Maastrichts Silhouet #21. Stichting Historische Reeks Maastricht, Maastricht. ISBN: 90-70-356-29-5
* E.O.M. van Nispen tot Sevenaer (1926/1974): De monumenten in de gemeente Maastricht. Deel 1. Arnhem (online tekst kerkelijke en wereldlijke gebouwen)
* P.J.H. Ubachs (1983; 2e herziene druk, 1993, I.M.H. Evers): St.-Matthijskerk. Maastrichts Silhouet #13. Stichting Historische Reeks Maastricht, Maastricht. ISBN: 90-70356-14-7

[Ingrid M.H.Evers]

Bedoel je de gewelfschilderingen in de hal? Ik zie daar wel drie putti rond het stadswapen dartelen, maar die lijken me eerder onderdeel van de typisch barokke decoratie.

Sorry, mijn geheugen liet me weer eens in de steek. Wat ik meende dat er was, is er helemaal niet.

Interessant, dat engelenverhaal van je. Ik heb een beetje rondgeneusd, maar die foto van Van Nispen in de Mathijskerk (nog) niet gevonden.

[Jef-VMG]

Ik heb een beetje rondgeneusd, maar die foto van Van Nispen in de Mathijskerk (nog) niet gevonden.

Een foto van die engel is te vinden in http://www.zichtopmaastricht.nl/onde...swapen/dossier
met daarbij de opmerking: In de Sint-Matthiaskerk aan de Boschstraat bevindt zich een gebeeldhouwde console uit circa 1490, waarop de stedenmaagd is afgebeeld die een schild vasthoudt met daarop een gouden ster. Begin 19e eeuw zijn de vleugels toegevoegd om het sculptuur meer op een engel te doen lijken.^[2]

[El Loco]

Begin 19e eeuw zijn de vleugels toegevoegd om het sculptuur meer op een engel te doen lijken.

Goed om te weten, een mens is gauw gefopt! Van de andere kant zou er volgens het Wikipedia-artikel Wapen van Maastricht een zegel uit 1535 bestaan, waarop een zittende engel met het wapen van Maastricht is afgebeeld. Een afbeelding of bronvermelding ontbreekt helaas. Ik heb het artikel inmiddels wat bijgewerkt (en daarin tevens de door jullie aangedragen informatie verwerkt).

En nou terug naar de gevelsteen. Hoe en wanneer kwam die in Rothem terecht? En waar komt-ie oorspronkelijk vandaan?

Misschien een interessant aanknopingspunt: het Huis met de Hoofden, ofwel het Stenen Huis ("Int Steynenhuys"), ook wel "Het Steynen Radt", in de Maastrichter Brugstraat, in 1878 afgebroken. De rijk versierde gevel bevatte, behalve de kenmerkende hoofden waaraan het huis zijn naam ontleende, ook een viertal wapenstenen, waarvan er drie overeenkomen met de gevelsteen van de Rothemer Molen.



De tekening behoort bij een kort artikel van de Maastrichtse civiel-ingenieur C.W. Pasteur, dat in 1852 in het blad Bouwkundige Bijdragen (pp. 335-336 + Plaat 16) verscheen. Pijnlijk om te lezen dat de wapenstenen "even als het verdere beeldhouwwerk , nog zeer zuiver en onbeschadigd" waren toen Pasteur het gebouw bestudeerde. Pasteur meent ten onrechte dat de wapens van de drie vorsten tevens afgebeeld zijn op de gevel van het Spaans Gouvernement aan het Vrijthof, het huidige Fotomuseum. Die bewering klopt alleen wat betreft de Habsburgse vorsten; het zou ook onlogisch zijn om het wapen van de Luikse prins-bisschop aan te treffen op een gebouw dat bekend stond als Brabants of Spaans Gouvernement. Verder weet Pasteur niet zoveel over het gebouw te vertellen, maar de gedetailleerde tekeningen van de wapenstenen maken dat ruimschoots goed.

Het wapen van Cornelis van Bergen geeft aan dat dit gebouw, althans de gevel, tijdens diens regeringsperiode (1538-1544) tot stand moet zijn gekomen. Datzelfde geldt voor het gebouw dat de Rothemse gevelsteen droeg. Aan welk gebouw moeten we denken?

[Jef-VMG]

De steen van de Rothemermolen is niet rechthoekig maar qua vorm een typische sluitsteen waarvan bekend is dat hij stond in de boog boven de poort van de schuur aldaar. Aan de hand van de boog in de sluitsteen zelf is berekend dat die poort een breedte van 224 cm moet hebben gehad.
Bij het huis met de hoofden in de Maastrichter Brugstraat was nergens zo'n grote poort te ontdekken. Als mogelijke plek van herkomst is dat dus wel uit te sluiten.

[El Loco]

De steen van de Rothemermolen is niet rechthoekig maar qua vorm een typische sluitsteen waarvan bekend is dat hij stond in de boog boven de poort van de schuur aldaar. Aan de hand van de boog in de sluitsteen zelf is berekend dat die poort een breedte van 224 cm moet hebben gehad.

Vroenhof. De hof, die ergens bij de Tongersestraat was gelegen, werd bij het beleg van 1579 verwoest. Van dat gebouw is vermoedelijk een gedenksteen afkomstig, die in 1974 in de tuin van het Reparatricenklooster werd gevonden. Daarop staan de wapens van Karel V en Brabant, maar nadrukkelijk niet dat van de bisschop van Luik, wat ook niet logisch is, aangezien de Vroenhof een Brabants leen was. Zie ook: HEM, p. 229: 'Hof van Lenculen'.

Van de andere kant zien we aan het Huis met de Hoofden dat ook niet-overheidsgebouwen (wat we niet eens zeker weten van dit huis) het stadswapen en de wapenschilden van de landsheren konden dragen.

[El Loco]

Ik denk dat ik de categorie (semi-)overheidsgebouwen, waar deze sluitsteen oorspronkelijk vandaan zou kunnen komen, hierboven toch wat te eng heb opgevat. Ik moet nu ook denken aan de drie gevelstenen van de Wolwaag, die net als deze steen zo fraai de tweeherigheid van Maastricht uitbeelden. De lakenhal op de Houtmarkt is ook zeker een kandidaat; die zal ook vast wel een poort hebben gehad. Verder de vleeshal, min of meer naast De Lanscroon en De Liebaert gelegen. Of misschien stond er bij de vismarkt een poortje, waar deze steen onderdeel van was?

De vraag is ook of we een van de bewoners van de Rothemermolen (bijvoorbeeld een lid van de familie Coenegracht) met een van deze gebouwen in verband kunnen brengen.