Verdwenen kapel: Sint-Catharinakapel en -gasthuis

[Ingrid M.H.Evers]

Twee kapellen, op twee plaatsen?

Volgens deze redenering lag de kapel dus helemaal niet bij de genoemde opties, maar iets verderop.... Ongeveer voor de roze boog die op deze bingshot te zien is....

Het is een groot mysterie. Volgens de HEM was het oorspronkelijk een kapel die bij een gasthuis hoorde dat nabij de Houtmarkt lag (nu de Vismarkt). Ik kan mij niet voorstellen dat zo'n kapel voor pelgrims en zieken vele meters verder lag dan het huis. Dat is niet logisch.

Anderzijds wordt er in de literatuur gesproken op een Catharinakapel die schuin tegenover de Matthijskerk lag. Gaat het mogelijk inderdaad om twee gebouwen, zoals Theo Bakker al suggereerde?

Maar onze heer burgemeester heeft ook een punt als hij twee locaties een beetje al te gortig vindt. De relatie van Catharinakapel en Catharinastraat wordt steeds gebracht als zijnde een 'lijfelijke': de straat op de plaats van de kapel. Maar misschien is dit een van de vele mythen van Maastricht en is de straatnaam er eerder een ter herinnering aan een kapel die in de nabijheid had gelegen. We moeten denk ik op zoek naar gemeentelijke gegevens over de naamgeving.

[Ingrid M.H.Evers]

Verwarring in de HEM

In het lemma Sint Catharinakapel lees ik toch echt 1860. Overigens maakt de HEM mijn verwarring nog iets groter (sorry, Ingrid!) door te melden dat de kapel is afgebroken voor de aanleg van de Breulingstraat. Foutje dat hersteld wordt voor de volgende druk?

Met dank aan MO, want dat is echt een misser. Overigens zag ik dat het lemma Breulingstraat wel werd aangewezen (*), maar nergens te vinden is. Dus dat moet ook anders.

Het is duidelijk dat er in de schaarse literatuur indertijd - ook voor ons - zoveel verwarring heerste, dat we er wat betreft de ligging van het pand niet echt uitgekomen zijn. Het zou geweldig nuttig zijn als de MO-ers dit mysterie wisten op te lossen.

@burgemeester: Aan het begin van het lemma staat dat de kapel werd gesloopt in 1860, aan het eind is het eind negentiende eeuw. Het is duidelijk dat het lemma hier en daar wat rammelt. Doe je best!

[burgemeester]

Ja, ik weet het ook niet....

Zowel Van Gulpen als Flament zeggen in hun kronieken niets over de afbraak van de kapel in 1860. Ik wacht geduldig op archeologisch onderzoek (en El Loco die zometeen met de oplossing komt).

[Ingrid M.H.Evers]

Aanknopingspunten voor onderzoek

Nee, maar die houden geloof ik op omstreeks 1860.

Ik zal de literatuuropgave in de HEM eens doorlopen, maar dat kost wat tijd. Ik heb niet alles in huis. Jammer dat ik in de Monumenten voor geschiedenis en kunst niets kan vinden, maar ja, die kapel was kennelijk al vanaf 1858 een soort MABRO.

Een paar andere aanknopingspunten voor onderzoek:

1. de gemeentelijke straatnaamgeving;

2. de locatie van het huis van notaris Caris op de Boschstraat. Alleen via zijn pand was het mogelijk de klokken van de Catharinakapel fysiek aan te raken. Als we weten waar dat huis stond, zijn we al weer een stuk verder.

3. de perceelbeschrijvingen die bij de kadasterkaarten horen.

[Ingrid M.H.Evers]

Boschstraat 102?

Dit draadje begint wat mysterieus met 'Boschstraat 102'. Waarop slaat dat precies?

[Theo Bakker]

Dat is het missende huisnummer ter plaatse van de St.Catharinastraat. Hotel Holla is nr. 104, Hairstyling Kianosh nr. 100.
Het ging in eerste instantie om het verdwenen pand, kapel of woonhuis?

[Theo Bakker]

Verdwenen kapel: Sinterklaaskapel (Brusselsestraat/Kommel)

Ik kan nu net zo goed de rest van het dilemma ook op tafel gooien. In navolging van Burgemeester ben ik ook op zoek gegaan naar verdwenen kapellen. Niet naar klooster- of gasthuiskapellen maar naar kerspelkapellen. Daarbij geeft de HEM via twee ijkpunten acht kerspelen in 1439 en dertien in "de 17e eeuw". Die laatste situatie vinden we in kaart 4 in de HEM in beeld gebracht voor omstreeks 1600. Met 7 gemarkeerd is het St.Nicolaasgasthuiskerspel met een kapel op de hoek van Brusselsestraat en Kommel en een gasthuis verder in de Brusselsestraat. Het gasthuis is volgens Jaspar in 1584 dermate bouwvallig dat het afgebroken wordt en niet herbouwd. De bezittingen worden ondergebracht bij het St.Catharinagasthuis aan de Boschstraat (St.Catharina in 't Veld). De St.Nicolaaskapel brandt in 1612 af bij een grote brand die de hele zuidzijde van de Brusselsestraat in de as legt en wordt ook niet meer herbouwd. Ook de bezittingen daarvan worden bij St.Catharina ondergebracht. Vandaag spreken we dan van een fusie.
Is nu deze fusie aanleiding geweest om uit te breiden naar een noordelijker gelegen grondstuk aan de Boschstraat en is er wel een gasthuis bij de St.Catharinakapel gebleven? Was de intrek van de St.Matthijsparochie in 1632 aanleiding voor uitbreiding? Jaspar vertelt dat de kapel zo groot was dat gerust van een kerk gesproken mocht worden.
Wat was nog de binding met het kerspel waar volgens kaart 4 het St.Catharinagasthuis en -kapel toch in het kerspel van de Witte Vrouwen lag. Werd het Sinterkruis- of Sinterklaaskerspel verder vanuit de St.Catharinakapel bediend?

Dan over rammelende lemma's in de HEM. Het lemma Nicolaasgasthuis, Sint- vermeld kapel en gasthuis in 1265 aan de ingang van de Kommel. Kaart 4 weet echter beter en situeert het gasthuis veel verder de Brusselsestraat in. Jaspar beweert dat het gasthuis niet aan de straat lag maar zuidelijker, bij de Haeckenkamertoren (Abrahams Look). Ik weet dat ik voorzichtig moet zijn met beweringen van Jaspar, maar toch.

[burgemeester]

Na een wat onrustige nacht (ik geloof dat ik gek begin te worden) werd ik wakker met wat ideetjes om dit op te lossen, en zowaar!


Burgemeester:

Ik denk eerder (als mijn eerdere redenering klopt) dat de Catharinakapel niet is afgebroken om plaats te maken voor de Catharinastraat, maar om andere redenen. Dat is toch veel logischer?

Dit lijkt te kloppen. Wat lees ik namelijk bij een bijschrift bij een tekening van de Boschstraat in het boek over Van Gulpen van Lou Spronck? "Op Boschstraat 102 woonde rijtuighouder Wilkens. Dit pand werd aan het einde van de 19de eeuw afgebroken voor de Sint Catharinastraat." Op de tekening (p. 25) is dat pand goed te zien.

Maar alles wat we moeten weten staat eigenlijk beschreven in het straatnamenboek van Franquinet & Nuijts. Ik zal het relevante deel hier zonder verdere duiding plaatsen (geen tijd).

"(...) de St. Catharinagang, gelegen op de Markt. Zij ontleent haar naam aan het voormalig kerkje en gasthuis van St. Catharina, vlak bij die gang gelegen. Het St. Catharina-gasthuis en de St. Catharinakerk, lagen niet vlak naast elkander. Het kerkje besloeg de plaats, later door het huis van den Heer L. Regout ingenomen, terwijl het gasthuis, daaraan toegevoegd, zich bevond in het iets verder noordwaarts liggend huis, eerst Hôtel de Turenne, later Hôtel de Hollande geheeten, dragende thans de nummers 108 en 110 van de Boschstraat.(...)

Thans is er niets meer wat aan die kerk herinnert dan de benaming van de gang, waaraan de herinnering ook van lieverlede zal verdwijnen, vermits de gang zelf eenige jaren geleden werd opgeruimd.
Men verwarre niet de verdwenen St. Catharinagang met de in 1898 aangelegde St. Catharinastraat. Deze straat, tegenover de St. Matthiaskerk gelegen, vormde voor het jaar 1679 eene steeg, de kerkgang genaamd, die sinds dien tijd verkocht en bebouwd werd, om in 1898 wederom door de afbraak van het erf Wilkens als St. Catharinastraat te worden hersteld. Zij ontving dien naam in 1903 ter herinnering aan de in de onmiddellijke nabijheid gelegen hebbende St. Catharinagang."

[burgemeester]

Dit draadje begint wat mysterieus met 'Boschstraat 102'. Waarop slaat dat precies?

Ik voel hier met Ingrid mee. Zouden we hier niet: 'Verdwenen kapel in Maastricht: de St. Catharinakapel' van kunnen maken?

Je verdere uitleg, Theo, m.b.t. kerspelkapellen gaat het verstand van deze simpele ziel te boven. Dat zou wellicht een apart draadje kunnen vormen voor de mensen die daarin geinteresseerd zijn (ik niet).

[Ingrid M.H.Evers]

St.-Catharinakapel/-kerk en Sint Catharinastraat

Ik voel hier met Ingrid mee.

Dank, dank, dank , met name ook voor het plaatsen van het citaat uit Franquinet/Nuijts. Ik moest het vannacht doen met de summiere gegevens van Goswin Wolfs en Odilio Berns. Dat leverde wel het raadsbesluit voor de straatnaamgeving op: 22 januari 1903. Duidelijk is dat de Sint Catharinastraat niets te maken heeft met de locatie van de voormalige St.-Catharinagasthuiskapel.

Ik heb inmiddels een overzicht gemaakt van vrijwel alle uit de literatuur bekende vermeldingen in samenhang met het St.-Catharinagasthuiskapel. De vroegste gedocumenteerde vermelding dateert van 1309-1319. In die periode is sprake van een aantal huizen gelegen "extra magnam porte versus capellam beate Catharine" [buiten de Grote Poort in de richting van de kapel van de heilige Catharina], bij het "forum lignorum"aan (vanaf) het gasthuis en daar niet de 'bevolking' registreert, erop wijst dat het pand inderdaad hoorde onder het Witte Vrouwenkerspel. Dat wordt onderstreept door plattegrond nr. 3 in de HEM.

EindconclusieBronnen:

1. Huizendatering begin veertiende eeuw: Jules Schaepkens van Riemst, Eenige bijzonderheden omtrent straten, pleinen en bewoners van het oude Tricht, in: PSHAL 43 (1907) 107; autonoom gepagineerde overdruk.

2. Verbouwing kapel/kerk achttiende eeuw: Gedenkboek der Nederlandse Hervormde Gemeente 1632-1932, Maastricht 1932, 252.

3. Geen kerspelkapel: P.J.H. Ubachs, Twee heren, twee confessies, Assen 1975, passim. Ingrid M.H. Evers, 'Een volkstelling te Maastricht in 1607', in: Limburgs Tijdschrift voor Genealogie 13 (1985) 85-97: in het kerspel van Sint Anthonis wordt een volkstelling gehouden, beginnende aen Ste. Catrijnen Gasthuys op ten Holtmerct (85).

[El Loco]

Ik denk ook dat burgemeester overtuigend heeft aangetoond dat hij op het goeie spoor zat en dat de Catharinakapel niet aan de huidige Catharinastraat lag, maar aan of nabij de iets zuidelijker gelegen Catharinagang:

Ik denk eerder (als mijn eerdere redenering klopt) dat de Catharinakapel niet is afgebroken om plaats te maken voor de Catharinastraat, maar om andere redenen.

Die andere reden valt te lezen in M. Martin, Opkomst van de moderne stad, p.192:
"Eerder was men van plan de Catharinagang te verbreden en op de Uitbelderstraat te laten aansluiten. Pijls vond dat deze 'onhygiënische steeg' beter gesupprimeerd kon worden.(...) De Catharinagang en het aan de overzijde van de Boschstraat gelegen steegje De Beeld, twee 'ware pestholen', werden in 1895 opgeheven.(...) Tenslotte kwamen vóór 1900 een verbreding en een oostwaartse verlenging van de Uitbelderstraat tot aan de Boschstraat tot stand, de huidige Catharinastraat."

De Catharinakapel was toen waarschijnlijk al afgebroken. Misschien is die gesneuveld bij de voorbereidingen van onderstaand plan uit ±1860, dat evenwel nooit is uitgevoerd:

Gearceerd: nieuw geprojecteerde straat tussen Boschstraat ('Passage Ste Catherine') en Brusselse Poort (Rue du Sonneur = Klockluiderstraat, nu Uitbelderstraat)

Als we het door burgemeester geplaatste 'minuutkaartje' van 1832 vergelijken met een Bing-foto van hetzelfde gebied, kunnen we de ligging van de Catharinastraat op de minuutkaart, en de ligging van de Catharinagang op de Bing-foto bepalen:

Maar alles wat we moeten weten staat eigenlijk beschreven in het straatnamenboek van Franquinet & Nuijts. Ik zal het relevante deel hier zonder verdere duiding plaatsen (geen tijd).

"(...) de St. Catharinagang, gelegen op de Markt. Zij ontleent haar naam aan het voormalig kerkje en gasthuis van St. Catharina, vlak bij die gang gelegen. Het St. Catharina-gasthuis en de St. Catharinakerk, lagen niet vlak naast elkander. Het kerkje besloeg de plaats, later door het huis van den Heer L. Regout ingenomen, terwijl het gasthuis, daaraan toegevoegd, zich bevond in het iets verder noordwaarts liggend huis, eerst Hôtel de Turenne, later Hôtel de Hollande geheeten, dragende thans de nummers 108 en 110 van de Boschstraat.(...)
Thans is er niets meer wat aan die kerk herinnert dan de benaming van de gang, waaraan de herinnering ook van lieverlede zal verdwijnen, vermits de gang zelf eenige jaren geleden werd opgeruimd.
Men verwarre niet de verdwenen St. Catharinagang met de in 1898 aangelegde St. Catharinastraat. Deze straat, tegenover de St. Matthiaskerk gelegen, vormde voor het jaar 1679 eene steeg, verkocht en bebouwd werd, om in 1898 wederom door de afbraak van het erf Wilkens als St. Catharinastraat te worden hersteld. Zij ontving dien naam in 1903 ter herinnering aan de in de onmiddellijke nabijheid gelegen hebbende St. Catharinagang."

Of de huidige Sint-Catharinastraat exact op dezelfde plek ligt als de voormalige Kerkgang, zoals Franquinet beweert, lijkt me geen vaststaand feit, maar het zal er niet ver vandaan zijn geweest. Toch is de huidige naam Catharinastraat niet zo gek gekozen, aangezien het Catharinagasthuis blijkbaar wel aan de straat/gang grensde.

Weet iemand welk 'het huis van den Heer L. Regout' op het Bing-kaartje is? Is dat het grote huis dat gedeeltelijk op de plaats van de Catharinagang is gebouwd? Ook grappig: 'Hôtel de Turenne, later Hôtel de Hollande geheeten' en nu weer Hotel Holla.

Eigenlijk kunnen we concluderen dat de Catharinakapel en -gang op kaartje 7 in de HEM op de juiste plaats zijn ingetekend

Zouden we hier niet: 'Verdwenen kapel in Maastricht: de St. Catharinakapel' van kunnen maken?

Zou ik wel voor zijn. Ziet Theo (als 'thread starter') dat ook zitten? En wil iemand het dan ook nog doen??

[Ingrid M.H.Evers]

Men verwarre niet de verdwenen St. Catharinagang met de in 1898 aangelegde St. Catharinastraat.

Tja die waarschuwing van Franquinet/Nuyts hebben de auteurs van de Historische Encyclopedie Maastricht [HEM] niet ter harte genomen, terwijl de tekst van beide heren toch wel over de tafel is gegaan. Mocht er ooit een nieuwe versie van de HEM komen, dan zullen de betreffende lemma's worden aangepast onder dankzegging aan de noeste vragers en wroeters van MO!

[El Loco]

Catharinakapel ±1800

Zo zag de kapel er volgens Philippus van Gulpen omstreeks 1800 uit:


Overigens bestaan er ook tekeningen van Van Gulpen van een 'eglise' en een 'convent du Val Sainte Catherine' (Sint-Catharinadal). Die tekeningen laten een heel ander gebouw zien. Ik neem aan dat dat niet in Maastricht is?

[Ingrid M.H.Evers]

Hollande geheeten' en nu weer Hotel Holla.

'dat deneve laog. Op de plaots vaan dat hotel stoon noe [1960] twie woenhoezer, boevaan eint hiel lang is bewoend weurd door de familie Rutten-Wolters.'

Bron:
E. Jaspar, 'Kint geer eur eige stad?', Mestreech 1960, 200.

[Ingrid M.H.Evers]

Sint-Catharinadal

Overigens bestaan er ook tekeningen van Van Gulpen van een 'eglise' en een 'convent du Val Sainte Catherine' (Sint-Catharinadal). Die tekeningen laten een heel ander gebouw zien. Ik neem aan dat dat niet in Maastricht is?