Onze Lieve Vrouwe Sterre der Zee

[Ingrid M.H.Evers]

John Goessen, schatbewaarder van de Onze Lieve Vrouwekerk, publiceerde in 2000 een boekje met uitsluitend afbeeldingen van het exterieur van de kerk. Weliswaar kwam het meeste werk uit eigen bezit, maar ik denk niet dat hij een dergelijk bijzonder schilderij zou hebben genegeerd als hij het had gekend.

Volgens Goessen was de OLV juist zo geschikt voor de militaire smederij etc., omdat er geen drempels en treden waren bij de ingang voor de De Merodekapel (nu nog niet). Dat er gemanoeuvreerd moest worden met de haakse hoek van de ingang, nam men voor lief. (Het argument van het kerkbestuur van de Nicolaas - zie hierboven - werd gebruikt in 1829).

Literatuur:
J. Goessen, In beeld... 'De veel vereeuwigde Slevrouwe', Maastricht 2000, 147 blz.

[Ingrid M.H.Evers]

De restauratie van de Onze Lieve Vrouwekerk

Ik krijg steun van Timmers wat betreft de lokalisering. (...) Uitgebroken gotische ramen in 1837? Een reliek uit het militaire verleden van de kerk? Of juist om het herstel te vergemakkelijken?

Je krijgt ook steun van de Monumenten voor Geschiedenis en Kunst [MGK], Maastricht2De Maasgouw (1938 ) 53 e.v.

Als men het heeft over 'de restauratie van de OLV', dan gaat het om de jaren 1887-1917. Deze werd volgens de MGK uitgevoerd door Sprenger onder leiding van P.J.H. Cuypers.
De annotatie van Timmers bij het schilderij is minder duidelijk dan ik zou willen. Als het schilderij dateert van 1876, dan kan het geen situatie weergeven van de grote restauratie. Het is zaak de genoemde literatuur er eens op na te slaan. Jammer genoeg heb ik die vroege nummers van De Maasgouw niet in de kast. staan.

[El Loco]

Gelukkig heeft Bosman wel een plattegrond van de kerk bij aanvang van de Cuypers-restauratie. Legenda: 1 transept; 2, 3 pseudotransepten; A Merodekapel; B deel kruisgang, thans behorende bij Merodekapel; C restant zuidelijke kruisgang(?); D vm zuidportaal; E zuidwestelijke transeptkapel.


(bron: A.F.W. Bosman, De Onze Lieve vrouwekerk te Maastricht. Utrecht/Zutphen, 1990, p.80)


Alexander Schaepkens' litho en olieverfschildering (onder) met corresponderende legenda

[Ingrid M.H.Evers]

Restauratie Onze Lieve Vrouwekerk

Wat is het toch lastig dat van die totale werkzaamheden nooit een overzicht is verschenen.

Ik schaam me dood: in 1994 verscheen bij gelegenheid van de 25e aflevering van Goessens Schatkamernieuws een bundeltje getiteld Schatkamernieuws in het zilver, met daarin een zestal artikelen over de Onze Lieve Vrouwekerk van de hand van Haas, Van Rensch, Mieke de Kreek, Zsuzsanna van Ruyven-Zeman, Van Leeuwen en Sigismund Tagage. En het geheel onder redactie van - jawel - Ingrid M.H. Evers! (Mijn enige excuus is, dat het zestien jaar geleden is dat ik daarmee bezig was, en er toen ook nog wat andere dingen liepen).

De bijdrage van Wies van Leeuwen handelde over 'De "neoromaanse" restauratie van de Onze Lieve Vrouwekerk'. Hij bevestigt mijn stelling hierboven, dat de restauratie van 1837 niet meer omvatte dan het meest noodzakelijke. Hij geeft voor de restauratie van 1886-1916 een duidelijk stappenplan, dat ik hier later op de dag nog zal plaatsen. Let op: volgens hem liggen de restauratiejaren een jaar eerder dan wat in de oudere literatuur staat (1887-1917).

Van Leeuwen, medeoprichter van het Cuypers-Genootschap dat toen drie (?) jaar 'draaide', stond aan de vooravond van zijn promotie over P.J.H. Cuypers als restauratiearchitect. Misschien dat zijn dissertatie nog meer oplevert?

PS. De artikelen uit Schatkamernieuws in het Zilver zijn in 1995 of 1996 met kleine correcties ook verschenen in de Publications.

[Breur]

Gemerkt op het grafkruis: Al. S.

Nu wil ik graag weten, wie hier begraven werd.

[Breur]

Ik zie dat Al. S. eigenlijk niet zo duidelijk en ik kan mij niet voorstellen dat eventuele namen zo groot gebeiteld zijn. Ik zou eerder denken aan I.H.S. of een afbeeelding b.v. een kelk. Signeert Alexander Schaepkens altijd dubbel?

[El Loco]

Ik zie dat Al. S. eigenlijk niet zo duidelijk en ik kan mij niet voorstellen dat eventuele namen zo groot gebeiteld zijn. Ik zou eerder denken aan I.H.S. of een afbeeelding b.v. een kelk. Signeert Alexander Schaepkens altijd dubbel?

'Al. S.' en 'I.H.S.' liggen dicht bij elkaar en 'I.H.S.' zou wellicht meer voor de hand liggen. Van de andere kant is de foto op de website van de RvhCE niet bijzonder goed en zal Timmers, als museumdirecteur, toch wel direct toegang tot het schilderij gehad hebben? 'Al. S.' zou dan een soort Memento Mori van Schaepkens geweest zijn, een herinnering aan zijn eigen sterfelijkheid.

[El Loco]

Ik schaam me dood: in 1994 verscheen bij gelegenheid van de 25e aflevering van Goessens Schatkamernieuws een bundeltje getiteld Schatkamernieuws in het zilver, met daarin een zestal artikelen van Haas, Van Rensch, Mieke de Kreek, Zsuzsanna van Ruyven-Zeman, Van Leeuwen en Sigismund Tagage. En onder redactie van - jawel - Ingrid M.H. Evers.

De bijdrage van Wies van Leeuwen handelde over 'De "neoromaanse" restauratie van de Onze Lieve Vrouwekerk'.

Het artikel van Van Leeuwen is ook verschenen in Bulletin KNOB, jaargang 95, volume 2/3, pp.75-87. Ook interessant in dit verband:

• P. Cuypers (en/of medewerkers?), Dagboek 1887-1890: Herstellingswerken aan de Roomsch Katholieke Parochiale Kerk van Onze Lieve Vrouw te Maastricht. Dagboek van 9 juli 1887 t/m 10 oktober 1890. G.A.M., Archief en bibliotheek van basiliek en parochie van O.L. Vrouw - Maastricht, inv.nr.2150;
• W. Sprenger, 'Geschiedenis der restauratie van O.L. Vrouwe kerk te Maastricht', De Maasgouw, 1912, pp.59,60;
• R. de la Haye, 'Pastoor Jacobs en de devotie tot de Sterre der Zee', artikel op de website www.sterre-der-zee.nl, met name pp.2-13, over de herinrichting van de Merodekapel.

[Ingrid M.H.Evers]

Globaal stappenplan restauratie Onze Lieve Vrouwekerk, 1886-1916

1882: opmetingstekeningen door de rijksarchitect A. Mulder ten behoeve van de aanvraag van rijkssubsidie;

1886: begroting van de hand van Jos Cuypers ten bedrage van 100.00 gulden; in september door kerkbestuur doorgezonden naar ministerie;

1887 juni: toekenning van 4.000 gulden subsidie, wat uiteindelijk 50.000 gulden zou worden;

1887 (2e helft): begin werkzaamheden bij noordwestportaal; hieraan was in 1878 al gewerkt door architect J. Kayser;

1888 e.v.: zuidtransept, zuidoosttoren en St.-Rochuskapel;

1891 e.v.: noordtransept met toren, St.-Annakapel en Drievuldigheidskapel;

1894-1901: na de stabilisering van de torens werd nu de ertussenin geklemde koorpartij met crypte aangepakt;

1900: met de afbraak van de Hubertuskapel (eerder: Barbarakapel) was men aangekomen aan de zuidzijde van de kerk;

1900-1909: schip, westcrypte en toren worden in- en uitwendig gerestaureerd; verlaging vloeren tot oorspronkelijk peil, waardoor de ruimte rijziger werd; orgeltribune wordt geromaniseerd;

1909: zijn de daken en ramen van de middenbeuk klaar;

1909-1916: kruisgang, eindigend met het herstel van de oorspronkelijke dakhelling van de westpartij.

Literatuur
Wies van Leeuwen, 'De Neoromaanse restauratie...'; gebaseerd op het dagboek van de werkzaamheden.

[Ingrid M.H.Evers]

Blijft de vraag: Wanneer werd dat schilderij nu precies gemaakt, dan wel, wanneer deed deze situatie zich precies voor?

Overigens blijft het een raar geval. Het perspectief van de 'doorbraak' staat haaks op dat van het westwerk. En ook de diepte van de doorbraak is aan de korte kant. Daar staat tegenover dat we een doorkijkje hebben naar een verdwenen 'top'gevel; waar nu de Hondertmarck is?

[El Loco]

Blijft de vraag: Wanneer werd dat schilderij nu precies gemaakt, dan wel, wanneer deed deze situatie zich precies voor?

De weergegeven situatie dateert volgens mij van de periode tussen de deconsecratie van de kerk (1795, zie De Kreek, p.44) en de heringebruikname (5 oktober 1837, zie HEM, p.386). Of het schilderij ook uit die periode dateert, blijft inderdaad een vraag, aangezien het werk niet gedateerd is. Zeker weten we dat het vóór 1876 is geschilderd, want toen bood Schaepkens het aan in een veiling (Timmers, p.103).

[El Loco]

Globaal stappenplan restauratie Onze Lieve Vrouwekerk, 1886-1916

Mooi overzicht, Ingrid. Ik heb het allemaal proberen in te tekenen op het eerder gebruikte pre-restauratieplattegrondje (met wat aanvullende jaartallen van Bosman):


Rood: sloopwerkzaamheden. Oranje: restauratiewerkzaamheden (soms herbouw na sloop)

Nog wat aanvullingen:

1888 e.v.: zuidtransept, zuidoosttoren en St.-Rochuskapel;

De Rochuskapel is de zuidoostelijke transeptkapel (op de litho van Schaepkens net achter het wachthuis gelegen). Volgens Bosman (p.81) in 1889 opnieuw opgemetseld.

1891 e.v.: noordtransept met toren, St.-Annakapel en Drievuldigheidskapel;

De Drievuldigheidskapel is de noordoostelijke transeptkapel; de Annakapel ligt ten noorden daarvan, naast de sacristie. Beide werden volgens Bosman (p.82) afgebroken en in 1893 opnieuw opgebouwd. Hier een fraaie bouwkundige tekening van dit deel van Joseph Cuypers.

1900: met de afbraak van de Hubertuskapel (eerder: Barbarakapel) was men aangekomen aan de zuidzijde van de kerk;

Dat is dus de naam van de kapel die door mij eerder als "zuidwestelijke transeptkapel" werd aangeduid (E op de plattegrond onder post #75). Volgens Bosman (p.86) rond 1680 gebouwd. Kunnen we hieruit opmaken dat het verwijderen van de gotische ramen (o.a. in het pseudo-transept) rond 1900 heeft plaatsgevonden?

1909-1916: kruisgang, eindigend met het herstel van de oorspronkelijke dakhelling van de westpartij.

Bij de restauratie van de kruisgang hoorde ook de inrichting van een deel daarvan tot Sterre-der-Zee-kapel, waarover Régis de la Haye hier uitgebreid verhaalt. Over die dakhelling hebben we het op dit forum eerder gehad n.a.v. een foto van Riemke, waarop de werkzaamheden aan het dak te zien waren (deze foto). Ik meen dat we toen op een datering 1911/1912 waren uitgekomen.

Tenslotte nog twee foto's van http://beeldbank.cultureelerfgoed.nl. De eerste is een fraaie plattegrond van de kerk met de uit te voeren werkzaamheden; de tweede toont het restauratieplan voor de zuidgevel. Beide zijn van de hand van Joseph Cuypers, getekend in mei 1886, goedgekeurd door de minister in december 1887. De veel gedetailleerdere originelen zijn hier en hier te zien. Vooral die laatste is interessant omdat daarop nog de contouren van de gotische ramen (o.a. in het zuidelijk pseudo-transept!) te zien zijn.

[El Loco]

Op een tentoonstelling in Antwerpen verscheen zijn eerste schilderij. Dat was in 1834.

Misschien wel het schilderij van de O.L.V.-pandhof! Hij was er in elk geval vroeg bij, onze Alexander. Maar ook de andere schilderijen en litho's van Schaepkens, die de O.L. Vrouwe of de St-Nicolaaskerk als onderwerp hebben, zijn niet gedateerd. Een schilderij van de St-Janskerk is op de achterzijde gedateerd: "St. Jean 1836".

Theoretisch kan het schilderij ook uit een latere periode dateren, waarbij het afgebeelde onderwerp toen al niet meer bestond (of nooit bestaan had!). Van Gulpen deed dat veelvuldig. Heel waarschijnlijk vind ik dat niet. Mij zijn geen andere werken van Alexander Schaepkens bekend, waarop hij een onderwerp 'historiserend' afbeeldde. Volgens mij was hij een hele nuchtere man, die tekende/schilderde wat hij zag. Later was hij medeoprichter en voorzitter van LGOG (of de voorloper daarvan).

[Breur]

Deze plek lijkt mij een mogelijkheid:

Han Jelinger schilderde hoek Cortenstraat OLV-plein:

[Clio]

Mooi, maar ik denk dat El Loco's oplossing (gezicht dwars door het middenschip) echt de oplossing van dat schilderij is.