Aankondiging

Sluiten
No announcement yet.

Jan van Steffeswert en de rauwe werkelijkheid...

Sluiten
X
 
  • Filter
  • Tijd
  • Tonen
Clear All
nieuwe berichten

  • Jan van Steffeswert en de rauwe werkelijkheid...

    Ik zat net lekker een hoofdstuk te lezen in het van Breur ontvangen boek TimmersWerk, toen ik even rauw werd geconfontreerd met de werkelijkheid in het Maastricht anno 1534/'35. Het hoofdstuk gaat over de laatmiddeleeuwse beeldensnijder Jan van Steffeswert, waarvan men pas een jaar of 15 à 20 geleden ontdekt heeft dat hij meerdere malen voorkomt in de Maastrichtse archieven en dat hij in de Mariastraat gewoond en gewerkt heeft.

    De gebeurtenis waar ik zo onaangenaam van schrok is de volgende: rond de tiende september 1534 werden op het Vrijthof twee mensen verbrand, waarvan één de schoondochter blijkt te zijn van Jan van Steffeswert. Deze Greetchen Bieldesnider was getrouwd met Jan's zoon Aert, en beide echtelieden sympathiseerden met het in die jaren opkomende Lutheranisme. Greetchen werd veroordeeld onder meer op het getuigenis van haar buurvrouw Trijn Sips, die had gezien dat Greetchen, bij het voorbijgaan van een processie met het H. Sacrament, naar achteren was gegaan en zich pas weer had laten zien toen de processie alweer lang en breed terug was in de kerk. Dat was blijkbaar voldoende om haar een week later als menselijke fakkel een gruwelijke dood te laten sterven op het Vrijthof (samen met ene Hendrik Rol, een wederdoper).

    En Jan, onze Jan Bieldesnider, stond hij erbij toen zijn schoondochter in het openbaar terechtgesteld werd? We weten uit de archieven dat hij niet onsympathiek stond tegenover de nieuwe opvattingen. In 1531 legde ene Jacob van Till een getuigenis tegen hem af, waarbij Jan werd beschuldigd van Lutheranisme. Hoe dat proces afliep is niet bekend. Hoe het met Jan's zoon Aert afliep na de terechtstelling van zijn vrouw, weten we ook niet.

    Nog geen half jaar na deze dramatische gebeurtenis, werden op 1 februari 1535 vijftien (!) mensen tegelijkertijd verbrand op het Vrijthof. Wat een afschuwelijk schouwspel dat geweest moet zijn, is bijna niet voor te stellen. De kapelaan van prinsbisschop Erard de la Marck van Luik schreef met grote letters in zijn kroniek: "DYE GROTE DROEFNIS TOT TRICHT GESCIET.

    De vlammen, de hitte, de stank, het gegil, het moet in bijna de hele stad te zien, te voelen, te ruiken en te horen zijn geweest. Hoe zullen de kanunniken in de huizen aan de zuidzijde van het plein daarmee omgegaan zijn? Zouden ze een dagje de stad uit zijn gegaan, of stonden ze gewoon voor het raam? Zullen de zusters van het Wittevrouwenklooster aan de overkant zich beklaagd hebben over de asregen op hun bleekveldje? Zullen de bezoekers van de stad, de pelgrims die op dat moment in het Sint-Servaasgasthuis logeerden, ingestemd hebben met het kordate optreden tegen de ketterij? En dan de Maastrichtenaren, zullen ze hebben toegekeken hoe 15 andere Maastrichtenaren op spectaculaire wijze om het leven werden gebracht? Want behalve gruwelijk, zal het dat toch ook zijn geweest: 15 brandstapels naast elkaar; je kunt je haast niet voorstellen hoe ze het logistiek voor elkaar kregen.

    Een mens durft het zich bijna niet af te vragen, maar was Jan toen al dood? Na het proces van 1531 is er over hem niks meer terug te vinden in de archieven. Zijn laatstgesigneerde werk dateert van 1526. Hij was toen ongeveer 65 jaar oud. Laten we hopen dat hij de verbranding van zijn schoondochter in 1534 niet heeft hoeven meemaken. Laten we hopen dat er onder die 15 ongelukkigen op het Vrijthof op die eerste februari 1535 zich niet ene Jan Bieldesnider bevond, dezelfde Jan, die de hele stad en verre omstreken had voorzien van elegante, laatgotische beelden, die tussen 1512 en 1516 betrokken was bij de inrichting van de Kruisherenkerk, die aan het einde van zijn carrière de eervolle opdracht van een Marianum voor de Dom van Aken ontving, diezelfde Jan, waarvan het Bonnefantenmuseum tien beelden in haar bezit heeft, diezelfde Jan, wiens werk in museumcollecties in Luik, Brussel, Berlijn, Kiev, Londen, Birmingham en New York te vinden is. Nee, laten we er niet aan denken...


    Van Steffeswert's laatste werken: Marianum (1524), Dom v Aken; 2 Maria Magdalena's (±1525), Matthiaskerk & Bonnefantenmuseum; H. Balbina (1526), Millen (D.)

    Bronnen:
    * TimmersWerk. Opstellen over Prof. Timmers & De Kunst van het Maasland. Sittard, 2007
    * Bonnefantenmuseum. Collectie Middeleeuws Houtsnijwerk (Peter te Poel). Maastricht, 2007

  • #2
    Over de martelingen en verbrandingen: het zou er zo uitgezien kunnen hebben.





    Bron: Collectie Jan Luyken
    Het Geheugen van Nederland
    Trefwoord: Luyken Maastricht
    Last edited by SJEF †; 4 augustus 2010, 09:49. Reden: herstel schrijffout
    Historie is niet alleen het weergeven van de as, maar ook het doorgeven van het vuur.
    Thomas More

    Opmerking


    • #3
      Oorspronkelijk geplaatst door SJEF Bekijk bericht
      het zou er zo uitgezien kunnen hebben.
      Tja, en dan nog eens maal 15...

      Over die martelingen: dat zal ook zeker met Greetchen Bieldesnider en Hendrik Rol zijn gebeurd. Het zou me niet verbazen als een deel van de terechtstellingen van 1535 het gevolg was van onder pijninging afgelegde eerdere 'bekentenissen'. Volgens Peter te Poel, auteur van het bewuste artikel in TimmersWerk, is het zelfs mogelijk dat de veroordeling van Greetchen in gang gezet werd door een 'bekentenis' van haar eigen vader:

      "De zoon, genaamd Aert Bieldesnider, was met zijn vrouw Greetchen in 1528 te Luik woonachtig en behoorde aldaar tot een 'Lutherse sekte'. Deze inlichtingen waren afkomstig van Greetchens vader Jan Kemmerlinx, die in 1528 tijdens zijn gevangenschap wegens ketterij werd verhoord. Hij was samen met andere geestverwanten, onder wie de bovengenoemde Jan Berne, in de gevangenis van de Lanscroon opgesloten. De langdurige hechtenis had nare gevolgen voor Kemmerlinx, die zwaar ziek uit de vochtige kerker naar een aangenamer vertrek en vervolgens naar de warmere keuken van de Lanscroon werd overgeplaatst." (TimmersWerk, p.149)

      Wat zal dat voor een naargeestige stoet van gepijnigde en afgematte mensen zijn geweest, die vanuit de Lanscroon door de Grote Staat naar het Vrijthof trok. Wellicht waren ze blij dat het bijna afgelopen was.

      Opmerking


      • #4
        In de Historische Encyclopedie Maastricht lees ik dat er in 1535 zeventien wederdopers werden geëxecuteerd; 16 mannen en 1 vrouw. Wellicht zijn Greetchen en Hendrik hier bij de executies van 1535 gerekend, hoewel dat niet klopt met de mededeling dat de vrouw werd verdronken en de mannen werden verbrand in een strooien huisje (zie de prent hierboven). "Hun pijn zal kort geweest zijn, omdat men tot de vuurdood veroordeelden een zakje met buskruit voor de borst of tussen de benen hing" (HEM, p.573, 'Wederdopers'). Hmm, schrale troost.

        Volgens de prenten van Jan Luyken en ook volgens de HEM was het na 1535 zeker niet afgelopen met de geloofsvervolgingen. Na de terechtstellingen van 1535 ontvluchtten 60 wederdopers de stad. Geen wonder dat het inwonertal in de tweede helft van de zestiende eeuw zakte van 17.000 tot 11.000 (ook door de belegeringen en ziekte natuurlijk).

        Opmerking


        • #5
          Dhr. Jef Moers heeft veel onderzoek verricht naar Jan van Steffeswert. Ik weet niet of hij hierover gepubliceerd heeft.

          Opmerking


          • #6
            Op de drempel van een nieuwe tijd

            Oorspronkelijk geplaatst door Breur Bekijk bericht
            Dhr. Jef Moers heeft veel onderzoek verricht naar Jan van Steffeswert. Ik weet niet of hij hierover gepubliceerd heeft.
            De bevindingen van de heer Moers zijn verwerkt in een artikel van de hand van mr. Th.J. van Rensch [RHCL] in de duimdikke catalogus Op de drempel van een nieuwe tijd. De Maastrichtse beeldensnijder Jan van Steffeswert, [geboren] voor 1470, [gestorven] na 1525. Deze catalogus verscheen ter gelegenheid van de tentoonstelling Jan van Steffeswert, een Maastrichtse beeldsnijder op de drempel van een nieuwe tijd, die van 11 november 2000 tot 11 februari 2001 liep in het Bonnefantenmuseum.

            Het is mogelijk dat de chartermeester/archivaris Van Rensch in dat artikel nog wat aanvullende gegevens heeft voor de biografie van Van Steffeswert, maar mij ontbreekt momenteel de gelegenheid hier nader op in te gaan. Misschien dat El Loco even een bezoekje brengt aan de A'damse stadsbibliotheek? Tenslotte schreef de kunsthistoricus Peter te Poel zijn synthese in TimmersWerk voor een andere gelegenheid en een ander publiek?
            Last edited by Ingrid M.H.Evers; 4 augustus 2010, 16:16. Reden: aanpassing tekst

            Opmerking


            • #7
              Jan Luyken

              Oorspronkelijk geplaatst door El Loco Bekijk bericht
              Volgens de prenten van Jan Luyken en ook volgens de HEM was het na 1535 zeker niet afgelopen met de geloofsvervolgingen.
              Houd er rekening mee dat Jan Luyken (1649-1712) de gebeurtenissen niet zelf heeft meegemaakt. Tekenen en publiceren was zijn broodwinning en hij maakte daarom tal van historiserende plaatjes. Wel geeft zijn weergave van het 'strooie huuske' waarin met name in onze streken en in Maastricht dergelijke veroordeelden aan het oog van de menigte werden onttrokken, enig idee van hoe het er kan hebben uitgezien.

              Wat betreft de ketterverbrandingen in de jaren 1530 en volgende: de meest betrouwbare gegevens zijn (ook volgens de HEM) afkomstig uit twee standaardwerken van de hand van dominee W. Bax:
              1. Gedenkboek der Nederlandsch Hervormde Gemeente, Maastricht (Boosten&Stols) 1932.
              2. Het protestantisme in Luik en Maastricht, 1505-1612, 2 dln., '-Gravenhage (Martinus Nijhoff) 1937, 1941.

              Ds. Bax gebruikte voor zijn onderzoek niet alleen de stedelijke raadsverdragen, maar ook talrijke procesdossiers en de notulen en verslagen van de protestantse kerkeraad.
              Last edited by Ingrid M.H.Evers; 5 augustus 2010, 11:27. Reden: correctie jaartal

              Opmerking


              • #8
                Oorspronkelijk geplaatst door Ingrid M.H. Evers Bekijk bericht
                Houd er rekening mee dat Jan Luyken (1649-1712) de gebeurtenissen niet zelf heeft meegemaakt. In 1570 was hij pas twintig en in Maastricht is hij nooit geweest.
                Volgens mij vergis je je daar een eeuw, Ingrid, maar je 'point' wordt er alleen maar sterker door. Jan Luyken werd meer dan 100 jaar na de ketterverbrandingen van 1534/'35 geboren. Volgens Wikipedia was hij de zoon van Doopsgezinde Collegianten, een afsplitsing van de Wederdopers, die een eeuw daarvoor zo medogenloos vervolgd waren. Dat zal zijn beeld ook wel enigszins gekleurd hebben. Ik vond op internet heel wat prenten van zijn hand met dit thema.

                Een aantal van die prenten laat trouwens wel een traditionele brandstapel zien; het was dus blijkbaar niet overal usance om mensen in zo'n 'strooie huuske' te verbranden. Trouwens, vóór 1534 was zo'n publieke verbranding in onze contreien niet gebruikelijk. In dat jaar zorgde de bezetting van de stad Münster door wederdopers ('Jantje van Leiden') voor veel beroering en daarom werd deze extra afschrikwekkende straf ingevoerd.

                Opmerking


                • #9
                  Oorspronkelijk geplaatst door Ingrid M.H. Evers Bekijk bericht
                  De bevindingen van de heer Moers zijn verwerkt in een artikel van de hand van mr. Th.J. van Rensch [RHCL] in de duimdikke catalogus Op de drempel van een nieuwe tijd. De Maastrichtse beeldensnijder Jan van Steffeswert, [geboren] voor 1470, [gestorven] na 1525. Deze catalogus verscheen ter gelegenheid van de tentoonstelling Jan van Steffeswert, een Maastrichtse beeldsnijder op de drempel van een nieuwe tijd, die van 11 november 2000 tot 11 februari 2001 liep in het Bonnefantenmuseum.

                  Het is mogelijk dat de chartermeester/archivaris Van Rensch in dat artikel nog wat aanvullende gegevens heeft voor de biografie van Van Steffeswert, maar mij ontbreekt momenteel de gelegenheid hier nader op in te gaan. Misschien dat El Loco even een bezoekje brengt aan de A'damse stadsbibliotheek? Tenslotte schreef de kunsthistoricus Peter te Poel zijn synthese in TimmersWerk voor een andere gelegenheid en een ander publiek?
                  Ik weet dat Jef Moers omtrent 2008 opnieuw onderzoek heeft verricht. Enkele gegevens uit dat onderzoek lekten voortijdig uit en de publicatie van een nieuw artikel zou niet doorgegaan zijn.

                  @ El Loco stuur even een PE als je in contact wilt komen met Jef Moers.

                  Opmerking


                  • #10
                    criminologisch onderzoek in Noord-Nederland

                    Oorspronkelijk geplaatst door El Loco Bekijk bericht
                    (...) het was dus blijkbaar niet overal usance om mensen in zo'n 'strooie huuske' te verbranden. Trouwens, vóór 1534 was zo'n publieke verbranding in onze contreien niet gebruikelijk. In dat jaar zorgde de bezetting van de stad Münster door wederdopers ('Jantje van Leiden') voor veel beroering en daarom werd deze extra afschrikwekkende straf ingevoerd.
                    Wat wordt hier bedoeld met 'onze contreien'? Voor Maastricht en Limburg in het algemeen is de wijze waarop en hoe vaak bepaalde vormen van terechtstelling werden toegepast allemaal niet uitgezocht. Maar voor onze - in wezen - Zuidnederlandse stad kan men een leidraad vinden in Louis Th. Maes, Vijf eeuwen stedelijk strafrecht, bijdrage tot de rechts- en culuurgeschiedenis der Nederlanden (Antwerpen/'s-Gravenhage 1947, 830 pp.).

                    Na meer dan zestig jaar is Maes nog altijd een belangrijke uitgave, al is het rechtshistorisch onderzoek in later jaren aanmerkelijk uitgebreid door nieuw vraagstellingen. Voor de huidige stand van onderzoek in Noord-Nederland op het gebied van criminaliteit in het ancien regime zijn onder meer de publicaties van Brederoo, A. Huussen jr., Sjoerd Faber en Florike Egmond van belang, om maar enkelen te noemen. Wat betreft Maastricht: er is nog nooit serieus onderzoek naar gedaan, behalve door ondergetekende, en dan nog alleen met betrekking tot toverijprocessen in de zestiende en zeventiende eeuw.

                    De dood door verbranding bestond al langer, maar vond in de zestiende eeuw allerwege meer ingang. Het was niet zozeer de bedoeling de gemeenschap door afschrikking te waarschuwen. Hoofdgedachte was dat verbranding de duivel uitdreef. De vuurdood maakte de veroordeelde lichamelijk rein, nadat hij (als hij berouw had) door het uitspreken van een generale biecht al geestelijk rein was geworden.

                    Wat betreft het huisje van stro: ik ben dat alleen in Zuid-Limburg en Maastricht tegengekomen, maar dat betekent niet dat het niet ook elders te eniger tijd in zwang kan zijn geweest.
                    Last edited by Ingrid M.H.Evers; 5 augustus 2010, 12:21. Reden: uitbreiding tekst

                    Opmerking


                    • #11
                      Oorspronkelijk geplaatst door Ingrid M.H. Evers Bekijk bericht
                      Misschien dat El Loco even (...)
                      Oorspronkelijk geplaatst door Breur Bekijk bericht
                      El Loco stuur even (...)
                      Ja, ja, ik ga al 'even'... ik ga de komende dagen achter Jef Moers en Ds. Bax aan. Wordt vervolgd, zeggen ze dan.

                      Dat rechtshistorisch onderzoek laat ik graag aan een ander over. De bewering dat de vuurdood vóór 1534 niet gebruikelijk was, althans niet in het graafschap Holland en niet met betrekking tot wederdopers, komt van deze website, waar te lezen is:

                      "Maar liefst 69 Krommeniedijkers werden beschuldigd van wederdoperij en zeker tien van hen hebben op 15 april van dat jaar [1534, E.L.] in Den Haag het leven moeten geven voor hun geloof. Zij werden na te zijn gemarteld, veroordeeld de brandstapel te beklimmen, waar zij 'langsaem ende van onder op gebrant ende ghebraden sijn'. Jan Pieter Eggesz en Dirck Vredericxz alias Vaertgen van Krommeniedijk werden op 26 maart 1534 met nog vijf anderen in Haarlem onthoofd, dit krachtens een vonnis van het Hof van Holland. Zij werden door de autoriteiten gerekend tot de 'principael predicanten ende doopers'. Wat er in Münster gebeurd was, vormde een waar schrikbeeld voor het gevestigde gezag, zodat er hard tegen de revolutionaire beweging werd opgetreden. Met ingang van 10 april voerde het Hof de dood op de brandstapel in. Daarvoor was een dergelijk zwaar vonnis in deze contreien niet toegepast op wederdopers. "

                      Maar goed, daar staan verder geen bronvermeldingen bij, dus dat kan iemand net zo goed uit zijn of haar duim gezogen hebben...

                      Opmerking


                      • #12
                        Oorspronkelijk geplaatst door Ingrid M.H. Evers Bekijk bericht
                        Tenslotte schreef de kunsthistoricus Peter te Poel zijn synthese in TimmersWerk voor een andere gelegenheid en een ander publiek?
                        Peter te Poel is inderdaad kunsthistoricus en als conservator oude kunst van het Bonnefantenmuseum weet hij alles over het oeuvre van Jan van Steffeswert. Maar voor de biografische gegevens zal hij afhankelijk zijn geweest van historici en archivarissen en het lijkt erop dat daar toch het een en ander is misgegaan. Ten minste als ik bovenstaande informatie vergelijk met onderstaand overzicht van de historicus Pierre Ubachs, dan vallen toch wel een paar slordigheden op. Volgens Ubachs hebben de executies in februari 1535 over vier dagen verspreid plaatsgevonden en was daar maar één verbranding bij. De namen staan erbij. Géén Jan Bieldesnider...



                        Bron: P.J.H. Ubachs, Handboek voor de geschiedenis van Limburg. Hilversum, 2000 (op internet hier te raadplegen)

                        Opmerking


                        • #13
                          Lachen mag!

                          Oorspronkelijk geplaatst door olijfje
                          Hahaha, mag ik hier even hartelijk om lachen
                          Ja, alsjeblieft zeg! Wie vrolijkt ons op, met al die doden en gepijnigden?

                          En achter wie ga jij aan trouwens?
                          Last edited by El Loco; 4 augustus 2010, 22:15.

                          Opmerking


                          • #14
                            Nachtmerries?

                            Oorspronkelijk geplaatst door El Loco Bekijk bericht
                            Ja, alsjeblieft zeg! Wie vrolijkt ons op, met al die doden en gepijnigden?
                            Troost je, señor Loco. Toen ik in 1980 voor het eerst begon met onderzoek naar toverijprocesen in de beide Limburgen, stond ik drie maanden lang bijna elke nacht in de duimschroeven of op de brandstapel. Heus, het slijt...

                            Opmerking


                            • #15
                              Het voordeel is dat ik me nu ineens niet meer druk maak over het onkruid in het Charles Eyckpark of een kabinet met gedoogsteun van Wilders

                              Opmerking

                              Bezig...
                              X