Bosc de la Calmette

[Ingrid M.H.Evers]

Museum Calmetianum / collectie Bosc de la Calmette, 1778

In de eerste posting van dit draadje werd de titel geplaatst van een veilingcatalogus waarin onder meer over de tweeduizend objecten waren opgenomen uit het 'Museum Calmetianum'. Ik geef de tekst hieronder nog eens geredigeerd weer:

Museum Calmetianum

A catalogue of a capital collection of natural and artifical curiosities, consisting of an exquisite variety of gold, silver, tin, lead, copper, iron and all sorts of ores; fine petrefactions and ambers; beautiful marbles, pebbles, porphyries, jaspers, agates, mocoas, crystals, precious stones, and other choicest subjects of the mineral kingdom; rare shells and corals; insects and animals dried and in spirits; exotic plants, mosses and woods; gold, silver, and copper medals, various antiquities, and many foreign rarities; including the entire and valuable museum of colonel Bosc de la Calmette, of Maestricht; with many fine specimens from Davila's, Hedlinger's and other celebrated French, German and Dutch cabinets.

Which will be sold by auction, by Mr. Paterson, at the Great Room, no. 6 King-street, Covent-Garden, on monday, 23rd of March 1778, and the sixteen following days (sundays excepted) to begin exactly at twelve o'clock; to be viewed on thursday, the 10th of March, and [at] the time of sale.

Catalogues may be had, gratis, at the place of sale. 8°, 99 pp.


Vertaling:

Museum Calmetianum = Museum van Bosc de la Calmette

Een catalogus met een geweldige collectie natuurlijke en vervaardigde merkwaardigheden, bestaande uit een bijzondere hoeveelheid goud, zilver, tin, lood, koper, ijzer en diverse andere ertssoorten; mooie versteningen en amber; prachtige marmersoorten, kiezels, porfier, jade, agaat, mocoas [dendritic agaat, of imitatie moss agaat], kristallen, edelstenen en andere uitgelezen mineralen; zeldzame schelpen en koralen; insecten en gedroogde en op sterk water gezette dieren; exotische planten, mossen en houtsoorten; gouden, zilveren en koperen medailles, diverse antiquiteiten en veel vreemde [buitenlandse] rarigheden; tevens het complete en waardevolle museum van kolonel Bosc de la Calmette uit Maastricht; met veel mooie exemplaren van Davila's, Hedlinger's en andere beroemde Franse, Duitse en Hollandse kabinetten.

Zal te koop worden aangeboden via veiling door meneer Paterson in de Grote Kamer, op nr. 6 in Kingstreet, Covent Garden [London], op maandag 23 maart 1778, en op de volgende zestien dagen (zondagen uitgezonderd), te beginnen om twaalf uur precies; kijkdag op donderdag 10 maart, en op de dag van verkoop.

Gratis catalogus, af te halen aan het veilinghuis. [formaat] 8°, 99 pp.

Nota Bene:
Don Pedro Francisco Davila (1713-85) was a Peruaan die in Parijs woonde waar hij een collectie opbouwde van voorwerpen van natuurhistorie en kunst.
Johan Karl / Jean Charles von Hedlinger (1691-1771) was een Zwitserse ontwerper en graveur van penningen en medailles.

[Ingrid M.H.Evers]

Maastrichtse Bosc de la Calmette's in de achttiende eeuw

Uit de tekst van de brochure blijkt dat de verzameling het bezit was van een kolonel Bosc de la Calmette. Het lijkt mij dat als eigenaar van het 'museum calmetianum', ofwel het natuurhistorisch kabinet van kolonel Bosc de la Calmette slechts twee, mogelijk drie personen in aanmerking komen, omdat het zwaartepunt van hun levensjaren in het midden van de achttiende eeuw lijkt te liggen. Van de eerste is het beroep niet bekend. De overige twee zijn beiden militair, maar het zou kunnen zijn dat het slechts om één persoon gaat:

1. Aemilius / Emilius / Emile August(e) Bosc de la Calmette, beroep onbekend; huwt Petronelle Reiniek. Zijn dochter Wilhelmina Charlotte Henriëtte huwt Jan Abraham Mamin; zij sterft op 1 maart 1817.

2. Jan Hendrik / Jean Henri Bosc de la Calmette, * Maastricht 24 maart 1753, + 29 juni 1834 (81); zn. van Emile August en Petronelle Reiniek. Was eerste magazijnmeester der artillerie en 'controleur der posten'. Is hij dezelfde Bose [sic] de la Calmette die op 18 maart 1782 als 'commis van ’s lands magasijnen’ toestemming een ongebruikte kapel in de omgang [van de pandhof] van de St.-Servaaskerk in gebruik te nemen als opslagplaats voor munitie?
In 1780 schrijft hij een kostbaar uitgevoerd huwelijksgedicht voor een bevriend stel. Hij huwt zelf eerst op 62-jarige leeftijd Adriana Margaretha Pelerin (46), op 7 september 1815.
Jan Abraham Mamin zegt zijn zwager te zijn, en de aangetrouwde neveu [niet cousin!] van Gabriël.

3. Ene J.F. Bosc de la Calmette correspondeert in 1788 (nr. nn) met de stadhouder en stuurt hem een 'Inventaris van de artillerie en ammunitie in Maastricht'. Hij komt niet voor in de lijst van namen die het RHCL op het net heeft gezet.

[Ingrid M.H.Evers]

Jean Henri Bosc de la Calmette, magazijnmeester en controleur der posten

Jan Hendrik / Jean Henri Bosc de la Calmette valt af, lijkt mij. Als de collectie in 1778 wordt geveild, is hij pas 24. Een beetje jong voor de rang van kolonel en om zo'n uitgebreide verzameling te hebben.

[Ingrid M.H.Evers]

Emilius Augustus (Emile August) Bosc de la Calmette, postmeester (1)

Emilius Augustus valt eveneens af. Hij werd op 3 april 1758 Brabants burger geroepen in het ambacht van de kremers. Hij was postmeester van beroep.

De burgerboeken vermelden nog een viertal andere namen, maar ze komen geen van alle in aanmerking. Allen werden burger in de kremersambacht en zij hadden dus niets van doen met het leger.

Bron:
P.J.H. Ubachs, Nieuwe burgers van Maastricht, 14e eeuw-1795, Geleen 1993.

[Ingrid M.H.Evers]

Emilius Augustus (Emile August) Bosc de la Calmette (1723-1793), postmeester (2)

De zoektocht naar 'kolonel Bosc de la Calmette' heeft een onverwacht resultaat gehad. Voor het eerst blijkt dat militairen die aan het garnizoen verbonden waren, wel degelijk tegelijkertijd een burgerlijk beroep konden uitoefenen, iets wat steeds is vermoed maar waarvoor we nu een duidelijk bewijs hebben. Onze Emilius Auguste, wiens roepnaam naar het schijnt 'Philippe' was, was in 1748 adjudant-generaal van de generaal-majoor La Rivière en in 1751 officier in het regiment cavalerie van de luitenant-generaal Van Heymenoort. Waar die legeronderdelen precies gelegerd waren, heb ik niet uitgezocht.

In elk geval wordt Emilius in 1758 te Maastricht Brabants burger geroepen. Hij wordt daar 'postmeester van het Hollandse postcomptoir', maar behoudt zijn militaire status. Hij is 'exempt'. Ik vermoed dat dat betekent dat hij met toestemming van de legerleiding een burgerlijke functie uitoefent. Tegelijkertijd klimt hij door de jaren heen op in rang. In 1767 wordt hij majoor bij de Cavallerie van Staat, in 1768 volgt de rang van luitenant-kolonel en de functie van tweede commies van de 'Vivres en Ammunitie van oorlog' te Maastricht. In 1772 is hij 'commies van 's Lands magazijnen aldaar'. Vier jaar later doet hij vrijwillig afstand van die functie ten behoeve van zijn zoon Jan Hendrik (Jean Henri). Hij overlijdt in 1793.

Hierboven zijn in verband met de verzameling van 'kolonel Bosc de la Calmette' twee vermeldingen van bezoekers uit de achttiende eeuw opgevoerd. De eerste betreft ene Carl Magnus Blom die in 1760 het kabinet bezocht. De tweede vermelding betreft de schelpendeskundige Dezailliers d'Argenville die De la Calmette omstreeks 1874 een bezoek moet hebben gebracht. Beide jaren vallen binnen de periode waarvan we nu weten dat Emilius Bosc de la Calmette in Maastricht woonachtig was: 1748-1793. Geen van beide heren vermeldt overigens de volledige naam of 's mans rang. Zij spreken van 'een meneer De la Calmette', hetgeen duidt op een burgerlijke achtergrond.

Ik ben er inmiddels van overtuigd dat de collectie die hierboven als Museum Calmettianum beschreven is, van Emilius Augustus moet zijn geweest. Afgaand op de uitgebreide genealogische gegevens die Verzijl (zie: literatuur) verzamelde over deze familie, is een andere mogelijkheid uitgesloten. Maar een werkelijk hard bewijs ontbreekt.

Literatuur
J.J.M.H. Verzijl, 'Bosc de la Calmette', in: Jaarboek voor Genealogie 3 (1959) 181-193. Een overdruk is aanwezig in de Stadsbibliotheek Maastricht.

[Ingrid M.H.Evers]

De verkoop van het kabinet de la Calmette in 1778

Blijft de vraag waarom de verzameling in 1778 in haar geheel is verkocht. Emilius zou nog vijftien jaar leven, dus waarom beëindigde hij zijn grote hobby? Had hij geld nodig? Dat zou goed kunnen, want twee jaar eerder, in 1776, had hij immers vrijwillig afstand gedaan van zijn functie? Maar waarom dan daarna niet begonnen aan een nieuwe verzameling? Ook die zou, zeker met de aanzwellende belangstelling voor 'natuurlijke historie', sporen hebben nagelaten in de literatuur. Maar nee, daarover is niets vernomen.

Wat meer is, ook van Emilius wordt niets meer vernomen. Hield hij met de overdracht van zijn functie op militair te zijn of is er een andere reden geweest waarom hij uit het zicht verdween?

Ik denk dat de oplossing gezocht moet worden in de opmerking dat Emilius in 1776 vrijwillig afstand deed van zijn functie ten gunste van zijn zoon Jean Henri. Dat 'vrijwillig' lijkt erop te duiden dat Emilius niet langer in staat was zijn functie naar behoren uit te voeren en dat hij dus ontslag heeft genomen. Ook de verkoop van het gehele natuurhistorische kabinet, twee jaar later, suggereert dat de eigenaar er niets meer aan had, mogelijk door ziekte (blindheid? 'door elkaar'?). Maar dat is maar een veronderstelling, en maar één van de vele mogelijkheden. We zullen het wel nooit met zekerheid weten.