Zoekplaatjes: Collectie Albums GAM, nr. 43

[Ingrid M.H.Evers]

Bijgaand twee zoekplaatjes voor één locatie: een voetbalveld. De foto's komen uit een fotoalbum van het St.-Franciscus Patronaat, dat zich bevond in de Maastrichter Grachtstraat. Langs het gebouw liep een brede gang, eigenlijk een straatje, dieper het perceel in. Het werd afgesloten door een poort, Ik heb de indruk dat die nog bestaat.
Het patronaat werd opgericht in 1919. Het album beslaat de periode 1921-1946 en toont tal van activiteiten die hier voor jongens tot ca. 16 jaar werden georganiseerd onder leiding van een bestuur van eigen leden, met als directeur een pater franciscaan. In 1921 was dat pater Beda Verbeek. Het album is bijzonder, omdat er voor zover mij bekend in Maastricht geen vergelijkbare documentatie is uit de wereld van de patronaten. Vrijwel elke foto is met witte inkt beschreven. De enige locatie die ik niet kan plaatsen is een voetbalveld. Wie weet er de vinger op te leggen?


"Opening van het voetbalveld."



Eerste elftal P.S.F. (Patronaat Sint-Franciscus?)

Meer over dit patronaat op Delpher: MAASTRICHT. St. Franciscus-Patronaat.. "Limburger koerier : provinciaal dagblad". Heerlen, 22-10-1920, p. 2. Geraadpleegd op Delpher op 19-08-2023, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=d...25:mpeg21:p002

[El Loco]

De enige locatie die ik niet kan plaatsen is een voetbalveld. Wie weet er de vinger op te leggen?

Helaas, Ingrid, ik heb er mijn best op gedaan, maar het lukt mij niet dit voetbalveld te lokaliseren. Ik heb alle foto's bekeken van het Bosscherveld die op de Beeldbank HCL staan (meer resultaten trouwens als je 'Boscherveld' met één s intikt), maar niets wat hier op lijkt. Ik heb ook nog in de omgeving van Limmel gezocht, wat minder voor de hand ligt, maar ook daar niks, nada, niente. We hopen op een toevallige voorbijganger die er wel de vinger op kan leggen,

[Ingrid M.H.Evers]

Dank voor alle moeite, Loco. Ik had zelf ook al de beeldbank doorgenomen, met het trefwoord 'voetbal'. Dat Sint-Franciscuspatronaat blijkt later verhuisd te zijn naar nieuwbouw in de Sint-Antoniusstraat (afgebroken), maar dat is ook aan deze zijde van de Maas. Zou het ergens in de Werken kunnen zijn? Laten we hopen dat een voetbalfan er nog eens naar kijkt.

P.S. Ik zal het Bos(s)cherveld-probleem morgen doorgeven.

[Pier]

Wellicht is het een beetje tegenstrijdig met het feit dat het St.-Franciscus Patronaat zich bevond in de Maastrichter Grachtstraat, dus daarom heb ik in het begin niet gereageerd, maar ik meen in dat witte gebouw achter het voetbalveld een gebouw te herkennen van de huidige Mosa aan de Meerssenerweg.
Ik zal het wel totaal mis hebben...... al staat daar ook een schoorsteen

[Ingrid M.H.Evers]

Wellicht is het een beetje tegenstrijdig met het feit dat het St.-Franciscus Patronaat zich bevond in de Maastrichter Grachtstraat, dus daarom heb ik in het begin niet gereageerd, maar ik meen in dat witte gebouw achter het voetbalveld een gebouw te herkennen van de huidige Mosa aan de Meerssenerweg.
Ik zal het wel totaal mis hebben...... al staat daar ook een schoorsteen

Ha, dat is een klusje voor El Loco.

[El Loco]

Ha, dat is een klusje voor El Loco.

Nou nee, ook in de omgeving van Mosa en de Meerssenerweg zie ik niets dat hierop lijkt. Bovendien lijkt me die omgeving te dicht bebouwd, ook al in de jaren 1921-1946. Dat het veldje in een industriegebied lag is wel duidelijk. Ik tel twee, misschien drie verschillende fabrieksschoorstenen, maar daar had Maastricht er vele van. Tegelijkertijd heeft de omgeving nog iets landelijks. Het is geen woud van schoorstenen en de bebouwing is laag. Rechts op de tweede foto is een gebouwtje te zien met een schuurpoort. Dat zou een restant van een boerderij kunnen zijn. Daarom denk ik toch wel echt aan Bosscherveld of Limmel.

Het probleem is dat er in die gebieden ontzettend veel veranderd is, o.a. door oorlogsgeweld en de aanleg van de Noorderbrug. Zelfs op deze twee foto's zijn verschillen te zien in de bebouwing. Het langgerekte fabrieksgebouw met zadeldak heeft alleen op de tweede foto een rijtje schoorstenen of luchtventilatieschachten op het dak. Weet iemand wat die stalen aanbouw tegen de kopgevel van dat gebouw is? Ook de terreinafscheiding lijkt op de twee foto's anders. Die tweede foto lijkt mij de oudere, afgaand op de kleding, maar ik ben geen expert.

Op deze luchtfoto van de Koninklijke Luchtmacht uit 1934 is zowel het Bosscherveld als het industriegebied bij Limmel vrij goed te zien. 2x op de foto klikken om maximaal te vergroten. Ik zie verschillende loodsen met zadeldaken, eentje zelfs met soortgelijke schoorsteenachtige dakopbouwen, maar andere dingen kloppen weer niet.

[El Loco]

We hebben hem!
Het blijkt een terrein te zijn in het Bosscherveld, gelegen tussen de Phoenixweg, Sandersweg en Pontonniersweg. Het mooiste is: verschillende gebouwen staan er gewoon nog. De twee witte gebouwen zijn wat minder wit geworden en de fabrieksschoorsteen links, oorspronkelijk van de cokesfabriek Hollando-Belge, is een gemeentelijk monument.


Het terrein gezien vanaf de Pontonniersweg op Google Maps (klik hier om locatie te zien)

Ik kwam erop doordat ik toevallig de WIAM-publicatie Bosscherveld & Belvédère in mijn boekenkast zag staan. Ik kijk er bijna nooit in, maar dat blijkt onterecht. Het boek bevat een schat aan informatie over allerlei bedrijven, waar we het hier op MO geregeld over hebben. Bovendien tientallen foto's die je elders niet gauw tegenkomt. De tweede foto in het boekje is onderstaande, de 'bewijsfoto'.



De foto is volgens het bijschrift omstreeks 1945 gemaakt vanaf de schoorsteen(!) van de chemie/zeepfabriek Hunstinx, die in 1942 gebouwd werd in het Bosscherveld. Het voetbalveldje van het St.-Franciscus Patronaat staat er gewoon op, althans een deel, want ik zie maar één doel. Welk bedrijf er aan de noordzijde van het veldje was gevestigd, is me nog niet duidelijk. Vooraan rechts is een deel van de fabriekshallen van Thomas Regout te zien. Op de achtergrond onder andere de grote schoorsteen van de steenfabriek Belvédère, de pigmentfabriek van Ten Horn, de Zuid-Willemsvaart en de Maas.

Bron:
A. van Rooij, S. Minis en W. Mes (2003): Bosscherveld & Belvédère. Industrieterrein en uitbreidingsgebied van Maastricht (WIAM deelrapport 6). Stichting Werkgroep Industriële Archeologie Maastricht, Maastricht. ISBN 90-71583-06-6

[Pier]

Heel knap!!

Had Ingrid toch gelijk toen ze aangaf dat het een klusje zou zijn voor El Loco

[Ingrid M.H.Evers]

Heel knap!! Had Ingrid toch gelijk toen ze aangaf dat het een klusje zou zijn voor El Loco

Knap is het zeker, Pier. Ik had niet gedacht aan die WIAM-rapporten. Maar ik weet al heel lang dat El Loco een bewonderenswaardige kennis heeft van de stad Maastricht en vooral: dat hij een geweldige zoeker is. Congrats, El Loco, en veel dank! Het is echt een waardevolle aanvulling op dat album van het Patronaat Sint Franciscus. Maar als een echt Rupsje Nooitgenoeg wil ik het nog wat verder preciseren.
Wil Lem duidt de WIAM-foto als volgt:
- in de rechter-onderhoek zie je de shed-daken van de zakkenfabriek (Bates Cepro, nu Mondi), die nog altijd op dezelfde locatie staat (nu Fort Willemweg 1).
- links daarvan, bij het uitbouwtje, ligt een tuin, waar de werknemers zich in de pauzes konden verpozen. In later jaren is deze fabriek onder meer over dat terrein uitgebreid.
- de weg die diagonaal door het beeld loopt, is de Fort Willemweg, die rechts met een bocht naar de brug over sluis 19 loopt.
- uiterst rechts daarboven zie je het kantoorgebouw en links daarvan de toegangspoort van de fabriek van Thomas Regout N.V., langs de Industrieweg.
- het donkere, langwerpige gebouw dat horizontaal in het midden van de foto te zien is, is waarschijnlijk een loods van Thomas Regout.

Maar met deze lokalisering vraag ik mij af, of dat voetbalveld niet eerder OP de Pontonniersweg lag, of ter hoogte van die bomen rechts van de Gamma? Zou HISGIS daar een antwoord op hebben?

Overigens staan dat huis en de poort van Thomas Regout ook nog steeds overeind: https://www.google.com/maps/@50.8625...8192?entry=ttu

[Ingrid M.H.Evers]

Hier nog een aanvulling van Wil Lem: de tuin van de zakkenfabriek werd bebouwd toen de tweede fabriek van Bates in 1955 vanuit Velzen werd overgeplaatst naar Maastricht.






Bron: Van Bates Nivem tot Franpack Bates, geschreven en samengesteld door Wil Lem (foto 21).

[El Loco]

Maar met deze lokalisering vraag ik mij af, of dat voetbalveld niet eerder OP de Pontonniersweg lag, of ter hoogte van die bomen rechts van de Gamma? Zou HISGIS daar een antwoord op hebben?

HISGIS is gebaseerd op de kadastergegevens van circa 1842, dus dat helpt ons hier niet. Het veldje overlapte misschien gedeeltelijk met de huidige Ponteniersweg, maar lag toch grotendeels ten noorden daarvan, lijkt mij. Met de lokalisering van Wil Lem ben ik het wel eens. Misschien dat onderstaande luchtfoto uit 1962, eveneens uit het WIAM-rapport, het nog wat kan verduidelijken.


1. Fort Willemweg; 2. Sandersweg; 3. Phoenixweg; A. Bates Cepro; B. Thomas Regout; C. Ten Horn.
Geel omcirkeld: het vm. voetbalveldje van patronaat St. Franciscus.
Bron: Van Rooij,/Minis/Mes (2003), Op. cit., p. 12

Als je deze foto vergelijkt met die van circa 1945, valt op dat er in de tussentijd veel veranderd is, o.a. het wegennet. Het zuidoostelijk deel van de Sandersweg, die volgens De straatnamen van Maastricht (2013) dateert uit 1920, is verlegd, vermoedelijk i.v.m. de uitbreiding van Thomas Regout. De nieuwe weg buigt naar het zuiden af en sluit aan op de Fort Willemweg en loopt dwars over het voetbalveldje. De Phoenixweg is helemaal nieuw (uit 1959). De weg is genoemd naar de fabriek van vuurvaste producten, die in deze omgeving lag. Misschien is deze fabriek wel te zien op de foto's waarmee dit draadje begon (de witte gebouwen). De fabriek Phoenix was vermoedelijk omstreeks 1905 opgericht. Een adres is niet bekend, wel een perceelnummer: sectie A, no. 1083 (volgens Van Rooij,/Minis/Mes (2003), p. 119). Dan denk ik: dat zoeken we even op op de HISGIS-kaart, maar die vlieger gaat niet op. Blijkbaar is de perceelsnummering in 1905 niet hetzelfde als in 1842.

Wel leuk om nog te vermelden: veel terreinen in deze omgeving waren in 1842 (volgens de HISGIS-site) eigendom van Josephina Vaessen, de weldoenster van (o.a.) de Sint-Matthiasparochie. Jammer is dan weer dat het voetbalveldje daar net buiten viel: dat terrein was in 1842 eigendom van het Departement van Oorlog (vestingterrein).

Bronnen:

• A. van Rooij, S. Minis en W. Mes (2003): Bosscherveld & Belvédère. Industrieterrein en uitbreidingsgebied van Maastricht (WIAM deelrapport 6). Stichting Werkgroep Industriële Archeologie Maastricht, Maastricht. ISBN 90-71583-06-6
• Panhuysen, T., P. Dingemans, S. Minis en E. Sprenger (2013): De straatnamen van Maastricht, hun herkomst en betekenis. Historische Kring Maastricht van het Koninklijk Limburgs Geschied- en Oudheidkundig Genootschap, Maastricht. ISBN 978-90-71581-16-8 (online tekst op academia.edu [met afwijkende nummering])
• Interactieve kaart Maastricht en omgeving op hisgis.nl. Selecteer bij kaartlagen: 'Kadaster 1842 percelen (rood, open)', 'Kadaster 1842 gebouwen (naar soort)' en 'Luchtfoto'.

[Ingrid M.H.Evers]

Mooi overzicht, Loco! Bij het Straatnamenboek ben ik meestal op mijn hoede en in dit geval niet onterecht.
Goswin Jägers en Odilio Berns, Maastricht, 'n straat en 'n naam (Veldeke 1989) geeft de volgende gegevens:

* De straatnaam Sandersweg is overgenomen van de gemeente Oud-Vroenhoven, toen die in 1920 werd geannexeerd. De weg is genoemd naar de Sandersbrug, een ophaalbrug over de Zuid-Willemsvaart nabij de St.-Hubertuskerk. Besluit Gemeenteraad dd 15 maart 1920. (Ik vermoed dat dit de brug is over sluis 19).

* Een gedeelte van de Oud-Vroenhovense Savelstraat of -weg werd bij de annexatie Phoenixweg genoemd. De naam is ontleend aan de daar gelegen fabriek, die o.a. aarden kruiken maakte en een vergulde Phoenix (feniks) als embleem op het dak voerde. Besluiten Gemeenteraad dd 15 maart 1920.
Op 8 september 1959 werd de ligging van de straat nader omschreven, namelijk 'de zijweg van de Lage Frontweg, die de Fort Willemweg snijdt en uitmondt in de Sandersweg.' Op 19 april 1961 werd de omschrijving van 1959 ingetrokken en eindigt de Phoenixweg niet in de Sandersweg, maar in de nieuwe Mineursweg, die wel op de Sandersweg uitkomt.

NB. Die raadsbesluiten heb ik in fotokopie: werkinstrument en erfenis van broeder Jägers.



Duidelijk is, dat de Steenfabriek Phoenix BV oorspronkelijk in de gemeente Oud-Vroenhoven lag, hetgeen de discrepantie in de kadasternummers verklaart: Advertentie. "Limburger koerier". Heerlen, 15-12-1906. Geraadpleegd op Delpher op 28-08-2023, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=M...:mpeg21:p00014.

In 1910 werd de vennootschap ontbonden: zie de "Limburger koerier". Heerlen, 08-10-1910. Geraadpleegd op Delpher op 28-08-2023, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=M...:mpeg21:p00015. Toch bleef de fabriek kennelijk bestaan, want in 1912 zou zij op het kantoorgedeelte en de opslag na geheel afbranden. Men was verzekerd en ging met nieuwe gebouwen voort tot april 1925, toen alles werd verkocht. Advertentie. "Advertentieblad voor Limburg". Maastricht, 25-04-1925, p. 8. Geraadpleegd op Delpher op 28-08-2023, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=M...:mpeg21:p00008. In mei 1925 viel het doek.
Nog steeds werd geen straatnaam genoemd. Het adres was: 'in het Bosscherveld, nabij fabriek Thomas Regout". De fabriek was dus al zes jaar opgeheven in 1931 (vroegste voetbalfoto), maar die witte gebouwen kunnen heel goed de nieuwbouw na 1912 vormen.

De Pontonniersweg moet van recente datum zijn, want wordt in geen van beide uitgaven genoemd.

[El Loco]

Bij het Straatnamenboek ben ik meestal op mijn hoede en in dit geval niet onterecht.

Excuses! Ik heb de vermelding van de Sandersweg in het straatnamenboek niet juist weergeven. Er staat alleen maar dat de straatnaam op 15 maart 1920 is vastgesteld.

De Sandersweg is inderdaad een oude weg. Op de HisGiskaart is te zien dat het verloop van de weg in 1842 min of meer hetzelfde was als nu, op het zuidoostelijk deel na. Daar waar de weg in 1842 stuitte op de vestingterreinen, boog deze af naar het oosten. Tussen ca. 1945 en 1962 is dat deel van de weg verlegd naar het zuiden, zoals gezegd vermoedelijk vanwege een voorgenomen uitbreiding van Thomas Regout. Het voetbalveldje van het St. Franciscuspatronaat, als het nog bestond, werd daarvan het slachtoffer.

Op onderstaande bewerkte screenshot loopt de Sandersweg (rood omrand) van linksboven diagonaal naar beneden. De noord-zuid verlopende weg is waarschijnlijk de verdwenen Savelstraat. Rechts de Zuid-Willemsvaart (blauw). Het terrein van het Departement van Oorlog heeft een geelgroene achtergrondkleur. Geel omrand: locatie voetbalveld St. Franciscuspatronaat.


Bron: https://hisgis.nl/kaartviewer/limbur...xS7rZVD8k_JJ-g

[Ingrid M.H.Evers]

Excuses! Ik heb de vermelding van de Sandersweg in het straatnamenboek niet juist weergeven. Er staat alleen maar dat de straatnaam op 15 maart 1920 is vastgesteld.

Ik blijf er moeite mee hebben dat zoiets belangrijks als de overname van de weg na de grote annexaties van 1920 - mogelijk onbedoeld - wordt voorgesteld als zou het gaan om een nieuwe weg/naam. Iets meer uitleg - zoals Berns en Jägers eerder gaven - zou wel verwacht mogen worden.

Dank voor de prachtige aanvulling, Loco. De situering is nu zoveel duidelijker geworden, ook de verlegging van de Sandersweg. Dat voetbalveld heeft er dus maar enkele decennia gelegen, hetgeen verklaart waarom er zelfs met de vele voetbalwedstrijden, die op Delpher in relatie tot Maastricht te vinden zijn, geen spoor van is terug te vinden. Ook uit het collectief geheugen lijkt het volkomen gewist te zijn.
Ik moet nog drie dingen verduidelijken: de Sandersbrug, Bates Cepro en de datering van de voetbalfoto's.

Als je naar El Loco's foto/screenshot kijkt, zie je dat de oorspronkelijke Sandersweg dood liep tegen het kanaal (Zuid-Willemsvaart). Ik vermeldde hierboven de Sandersbrug en verwees naar de huidige brug over sluis 19. Dat was niet helemaal correct. Sluis 19 heeft oorspronkelijk wat hogerop gelegen, dus daar waar de Sandersweg eindigde, min of meer tegenover de Sint-Hubertuskerk. De sluis is te eniger tijd verlegd naar het zuiden, en sloot toen (en nu ook nog) aan op de Fort Willemweg.

De zakkenfabriek Bates Cepro is opgericht in 1936, in een leegstaand gedeelte van de Sphinx aan de Fransensingel. Deze fabriek werd al snel te klein en men bouwde een nieuwe fabriek aan de Fort Willenweg, die in 1941 werd betrokken. Die sheddaken verwijzen naar deze nieuwe locatie. (Bron: H.C.W. Roemen, Maastricht, (1946?) p. 169).

Hierboven merkte El Loco al op dat de twee voetbalfoto's niet op hetzelfde moment konden zijn genomen. Dat klopt, de opening van het veld was in 1931, de groepsfoto van het eerste elftal dateert van 1937 of 1938.

Tot besluit: het album van het Sint-Franciscus-Patronaat is hiermee gesloten. Mede namens mw. Wessels van het HCL: hartelijk dank aan ieder die heeft meegedacht en -gepuzzeld om het zover te krijgen.

[El Loco]

Nog even over de schoorsteen: ik schreef hierboven dat het een gemeentelijk monument is, oorspronkelijk onderdeel van de cokesfabriek Hollando-Belge. Het eerste klopt wel, het tweede niet. De foutieve informatie is afkomstig van de beschrijving van het gemeentelijk monument GM-448. Daar staat o.a. te lezen: "Schoorsteen van de cokesfabriek (Hollands-Belgische N.V. voor cokesfabricage), vanaf 1943 waterglasfabriek Hustinx. Datering XXb." Als adres wordt vermeld: "bij Phoenixweg 15".

De chemiefabriek Hustinx lag volgens het WIAM-rapport aan de Lage Frontweg, vlak bij de Havenkom, dus niet aan of nabij de Phoenixweg. Het was ook al vreemd dat het bijschrift bij de foto uit circa 1945 vermeldde: "Panorama van het Bosscherveld gezien vanaf 'de schoorsteen' van het chemiebedrijf Hustinx naar het noorden". Dan kan de schoorsteen op de foto logischerwijs niet van de cokesfabriek Hollando-Belge, later chemiebedrijf Hustinx zijn. De foto's in het WIAM-boek (pp. 50-52) van het fabriekscomplex van Hustinx bevestigen dat. De beschrijving van het gemeentelijk monument is dus onjuist.

Dat GM-448 de in dit draadje meermaals afgebeelde schoorsteen is, staat ontegenzeglijk vast. Er zijn slechts twee historische, bakstenen fabrieksschoorstenen bewaard gebleven in het Bosscherveld. De andere is de Radiumschoorsteen bij de Cokesfabriek aan de Cabergerweg, eveneens een gemeentelijk monument (GM-446).


NB: De website van de gemeente met de beschrijvingen van alle 1807 gemeentelijke monumenten (3788 panden) is al zeker twee jaar niet meer op een normale manier bereikbaar. Ik heb daarover al diverse malen contact opgenomen met de verantwoordelijke ambtenaar, maar helaas, tot nu toe zonder resultaat. Gelukkig is er de onvolprezen Wayback Machine, een niet-commerciële organisatie (steun die club!), die zich ten doel stelt zo ongeveer alles wat op internet staat of stond te archiveren. De gearchiveerde pagina's laden langzaam, dus even geduld bij de in deze posting bijgevoegde links.