Zeldzame plattegrond Maastricht

[Ingrid M.H.Evers]

Jos Weijnen

Ik geloof dat dit de opvoering van Het Spel van Sint Lambertus was.

@burgemeester: ik bedoelde niet dat Jos Weijnen van de ene dag op de andere Jos-af was. Wanneer hij precies overgaat op zijn initialen, weet ik (nog) niet. Intussen heb ik mijn tekst hierboven wel een weinig aangepast, om misverstanden te voorkomen.

[El Loco]

Dat portaal/aanbouwsel moet dan toch op een bepaald moment afgebroken zijn en vervangen zijn door een Christusbeeld. Zie onderstaande foto uit 1916. Zeker op de close-up zie je loud and clear een beeld.

Ik ga het uitzoeken!

[burgemeester]

Ik geloof dat dit de opvoering van Het Spel van Sint Lambertus was.

Ik las gister in een boekje (wat ik niet gekocht heb, dus ik weet de naam niet) dat dit de opvoering is van Het Spel van Sint Servaas.

[Ingrid M.H.Evers]

Spel van Sint Lambertus

Heel goed mogelijk, ik heb het uit mijn hoofd geciteerd. Als het dit keer het Spel van Sint Servaas was, volgde het Spel van Sint Lambertus in de heiligdomsvaart van de jaren 1920 (1927?).

[El Loco]

Ik vond nog een foto die nog iets ouder is dan de door Breur geplaatste foto van Theodor Weijnen:

Vrijthof, onbekende fotograaf, ca.1870. Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, Zeist

Op bovenstaande foto zijn de barokke daken van de koortorens aan het Vrijthof nog aanwezig. Ook goed te zien: de slechte staat van de dakbedekking van de apsis. De Cuypers-restauratie begon in de periode 1870-1874 met het herstel van de apsis en de torens van het oostkoor. Dit deel van de restauratie is helaas slecht gedocumenteerd. Ik heb nog niets kunnen vinden over het kapelletje vóór de apsis.

Op de uitvergroting hieronder is de barokke kapel/aanbouw met daarin het kruisbeeld vaag herkenbaar:

Detail apsis Sint-Servaas, ca.1870

[Ingrid M.H.Evers]

Ik vond nog een foto die nog iets ouder is dan de door Breur geplaatste foto van Theodor Weijnen:
Vrijthof, onbekende fotograaf, ca.1870. Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, Zeist

De betreffende foto is van Theodor Weijnen.

[rikth]

Ik ga het uitzoeken!

Zou dat het verdwenen grafmonument zijn van Gerard van Are ?

[Breur]

In DE SINT SERVAAS, het introductie 0-nummer uit 1981 wordt gemeld, dat de kleine aanbouw tegen de absis door Cuypers werd afgebroken. Verder worden helaas geen details vermeld.

[El Loco]

Adelaars

Ik zat nog wat te bladeren in De Sint Servaas, de restauratiebulletins uit de jaren 1982-1992 (en wat jammer toch dat ik dat 0-nummer niet heb - Breur dus weer wel) en wat ziet mijn oog? Foto's van de tweekoppige rijksadelaar, waar we het in dit draadje even over gehad hebben (waar hebben we het niet over gehad in dit ultieme afdwaal-draadje?).


Links: de door Victor de Stuers geschonken adelaar van lood en ijzer (18??-1986), hier in de Pandhof
Midden: ciseleur J. Bouw van de firma Eijsbouts met de nieuwe, bronzen adelaar, vóór 1987
Rechts: de nieuwe tweekoppige adelaar met rijkskroon bovenop de absis, onthuld op 30-3-1987

Volgens één van de artikelen waar bovenstaande foto's ter illustratie bij staan, heeft er tussen het neerhalen van de rijksadelaar (eind 18e eeuw) en de plaatsing van de adelaar van De Stuers (eind 19e eeuw) nóg een adelaar op de kerk gestaan, namelijk die uit het wapen van Napoleon (1801-1814). De schrijfster van het artikel, Monique Dickhaut, suggereert dat die Franse adelaar (en de daaraan voorafgaande ijzeren vlag) op de topgevel van het koor heeft gestaan (waar nu het neoromaanse kruis staat, zie foto rechts) en dat het gehavende beeld van Sint-Servaas-met-de-adelaar daarvoor moest wijken. Halverwege de 19e eeuw zou dat Servaasbeeld (of een ander) dan weer herplaatst zijn. Dat lijkt mij nogal onwaarschijnlijk; ik denk dat de Fransen hun tricolore en daarna de Napoleontische adelaar dáár hebben geplaatst waar eeuwenlang de tweekoppige adelaar stond, het symbool van de Duitse keizers: op de hoogste toren van de kerk, de barokke middentoren van het westwerk.

(Bronnen: J. van Term, 'Gieten van rijksadelaar routinewerk', en M. Dickhaut, 'Een nieuwe adelaar op de absis'. In: De Sint Servaas, december 1986, p.244, en april 1987, pp.254-255)

[El Loco]

Afdakje

Dacht ik toch even het afdakje (zie #42 e.v.) van Cuypers gevonden te hebben, blijkt het een ander afdakje te zijn! Geen afdakje boven een kruisbeeld, maar boven een Romeins sculptuur, een fragment van een marmeren sarcofaag uit de 1e eeuw!


'Atleten-reliëf' in 1976, met afdakje! - Oudste tekening reliëf, Van Heylerhoff - het gehavende reliëf in 1981

Titus Panhuysen beschrijft in het februari 1987 nummer van De Sint Servaas (pp.248-250) hoe dit fragment van een Romeinse sarcofaag, dat sinds 1880 links van de absis van de Servaaskerk zat ingemetseld - daarvoor hing het aan een ijzeren haak naast één van de portalen -, in de loop der jaren sterk achteruit was gegaan (vergelijk de linkerfoto met de rechter, waar o.a. de rechterhiel van de atleet ontbreekt), waardoor in 1986, tijdens de grote restauratiecampagne, werd besloten het reliëf te verwijderen. Sindsdien bevindt het zich in het zgn. Lapidarium in de Oostcrypte van de kerk.

De tekening en beschrijving van M. van Heylerhoff uit ±1810 is de oudste van de marmeren jongeling, waarvan Van Heylerhoff dacht dat het Hercules voorstelde. Die mening werd later overgenomen door Leemans, directeur van het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden, en de Maastrichtse historicus en archivaris Goossens. Volgens Panhuysen gaat het echter om een atleet, een worstelaar die zich schrap zet voor zijn tegenstander.

Zulke worstelscènes zijn bekend van een aantal zogenaamde 'atletensarcofagen' uit Rome. Hoe het fragment in Maastricht is terechtgekomen is onbekend. Net als de twee marmeren keizerskopjes (waarvan er vorig jaar één uit het Centre Céramique is gestolen) gaat het om een importstuk. Waarschijnlijk is het fragment door een reiziger vanuit Italië meegenomen.

[Clio]

Hoe het fragment in Maastricht is terechtgekomen is onbekend. Net als de twee marmeren keizerskopjes (waarvan er vorig jaar één uit het Centre Céramique is gestolen) gaat het om een importstuk. Waarschijnlijk is het fragment door een reiziger vanuit Italië meegenomen.

Die heeft dat caesarkopje kennelijk nu weer naar huis gebracht!

[Clio]

(waar hebben we het niet over gehad in dit ultieme afdwaal-draadje?).

Ik vroeg me af wat er van die prent geworden is en heb eens gekeken op de website van De Zwaan. Drie dingen geleerd:
1. de kleuren van de prent zijn daar iets minder hard dan op de repro in de krant, maar lelijk blijven ze;
2. de prent was inderdaad 'modern' ingekleurd;
3. de richtprijs was 300-500 euro, maar wat er van geworden is, kun je niet vinden.

[El Loco]

Voorafgaand aan de lezing van Titus Panhuysen vorige week (zie hier voor burgemeester's verslag), stopte Ingrid Evers mij nog een stapel fotokopietjes in handen en op één daarvan is luid en duidelijk het Christus-corpus te zien, dat ooit in een barok kapelletje - en later onder een neogotisch afdakje - tegen de absis van de St-Servaas hing. De foto is niet van de hoogste kwaliteit want het is een scan van een fotokopie van een foto gereproduceerd in het boek De Nederlandsche Monumenten van Geschiedenis en Kunst, Maastricht, I. 's-Gravenhage, 1926-1952, ongewijzigde herdruk Arnhem, 1974, p.382.