Verdwenen schatten

[El Loco]

Een Maastrichts kapiteel in Gent...

Nog zo'n treurig verhaal: in dit geval gaat het misschien niet over een 'schat' in de klassieke betekenis van het woord, maar illustreert het verhaal wel hoe er in vorige eeuwen met ons erfgoed werd omgegaan, waardoor er zoveel kunstvoorwerpen uit de stad verdwenen zijn.

Het betreft in dit geval een Romaans kapiteel, dat ooit deel uitmaakte van de buitenkant van de oostpartij van de Onze-Lieve-Vrouwekerk. Van Heylerhoff tekende het in 1817 en meende dat het Pontius Pilatus voorstelde die zijn handen wast, terwijl de figuur rechts Christus zou voorstellen die zijn kruis opneemt. Van Heylerhoff noteerde ook dat het kapiteel, samen met een ander reliëf, twee jaar eerder, in 1815 dus, van het voormalige kerkgebouw verwijderd was op last van de graaf van Renesse, die het liet overbrengen naar zijn kasteel te 's-Heerenelderen.

Graaf Clemens van Renesse Breidbach (1776-1833) was een bekend verzamelaar van middeleeuwse kunst, die erin slaagde een omvangrijke collectie kerkelijke kunst op te bouwen door handig gebruik te maken van de verwarde politieke situatie in het begin van de 19e eeuw. Na zijn dood werd de verzameling in 1836 in Antwerpen geveild en raakte verspreid over de hele wereld. Elizabeth den Hartog vond het kapiteel enkele jaren geleden terug in het Museum voor Stenen Voorwerpen in de St Baafsabdij in Gent. Hoe het daar belandde is onbekend.


De tekening van Van Heylerhoff - Het kapiteel uit de Slevrouwe - Het museum te Gent

Volgens de Gentse museumcatalogus beeldt het kapiteel de legende van de Dolende Jood uit, maar Den Hartog legt verbanden met soortgelijke sculpturen in Verona en Venetië en concludeert daaruit dat het om een uitbeelding van de wintermaanden gaat: het mannetje links warmt zich bij het vuur en rechts haalt iemand hout.

Bron: Hartog, E. den, Romanesque Sculpture in Maastricht. Maastricht, 2002, pp.36-45, 165-169

[El Loco]

Aert van Tricht

Bij nr. 8 in het lijstje van verdwenen schatten staat dat van de beroemde kopergieter Aert van Tricht (±1500) in Maastricht alleen een 'gestripte' doopvont in de Slevrouwe aanwezig is. Dit is die doopvont:


1. Doopvont OLV-kerk 2. Doopvont St-Janskathedraal 's-Hertogenbosch 3, 4, 5. Details

De vergelijking met de 'ongestripte' doopvont van Van Tricht in de kathedraal van Den Bosch laat duidelijk zien, dat in Maastricht alleen het basismodel resteert: alle sculpturen die er ongetwijfeld op en aan gezeten hebben zijn verdwenen.

Wat er met de bronzen, zevenarmige kandelaar van Aert van Tricht uit de inventaris van de Franciscanenkerk in Maastricht is gebeurd, heb ik nog niet kunnen achterhalen. Iemand ideeën daarover?

[El Loco]

Londen, V&A

Ik was vorige week in het Victoria & Albert Museum in Londen en wat schetst mijn verbazing: ze lopen ook dáár (zie #11 hierboven) te pronken met een kopie van een Maastrichtse schat! Ik liep vrij argeloos door de impossante plaster casts hall en ineens zag ik tussen gipsafdrukken van portalen van Franse kathedralen en Italiaanse Renaissance beelden: een reliëf uit de Sintervaos, namelijk het twaalfde eeuwse Majestas Domini tympanum. Geen geringe eer!


1. London, V&A, Hall of Plaster Casts met rechts het portaal van de kathedraal van Santiago de Compostella. 2. En wat zien we daar, achter de Hildesheimer zuil, onder het Lübecker tympanum? 3. Precies: de Maastrichtse Majestas Domini

Maar goed, dan is er altijd weer de downside: toen ik even op de website van het V&A aan het zoeken was, kwam ik toch ook weer diverse verdwenen schatten tegen. De belangrijkste: een rijkversierd middeleeuws manuscript uit het klooster Nieuwen Biesen en een twaalfde eeuwse reliekhouder, waarschijnlijk afkomstig uit de schatkamer van de Sint-Servaas. Over de herkomst van dat laatste is de website van V&A niet zo duidelijk ("It has been said that the cross comes from St Servatius church, Maastricht (Mende 2006, p.470). Formerly in the Soltikoff Collection"). Vooral dat laatste is een sterke aanwijzing, want prins Soltikoff was ook degene die de vier gevelstukken behorende bij de Noodkist en een aantal andere schatten uit de Sint-Servaas wist te verwerven.


Pagina's uit de 'Teutonic Knights Bible' en reliekhouder met kruisafneming, ±1150 (voor- en achterkant)

Wèl leuk om te zien dat een aantal serviezen van Edmond Bellefroid en zelfs een Artifort-stoel in de V&A-collectie zijn opgenomen (ze doen daar ook uitgebreid aan design).

[burgemeester]

De schedel van de Mosasaurus 'le grand animal de Maestricht', gevonden in de Sint-Pietersberg in 1770 en door kanunnik Godding in 1795 aan de Fransen afgestaan. Thans in het Musée d'histoire naturelle in Parijs. Eerder was al een kaak in het Teylers Museum in Haarlem terechtgekomen.




10: Haarlem, Parijs

(...) Vul maar aan!

Afgelopen weekend het Teylers Museum bezocht.... En wat hebben deze 'Hollenders' nog meer in bezit? Een boven- en onderkaak van een maashagedis, het oudst bekende opgegraven deel! Volgens de website een 'pronkstuk'.... en neet in mestreech!

Zie verder: http://www.teylersmuseum.eu/index.ph...tricht&lang=nl

[Ingrid M.H.Evers]

Een maquette van de vesting in (Hollands) Oranjebezit

En wat hebben de(...) 'Hollenders' nog meer in bezit?

Het Instituut Nederlandse Geschiedenis heeft een getranscribeerde versie van de inboedels van een aantal Oranje-huizen uit de periode 1567-1795 op het Net geplaatst (http://www.inghist.nl/retroboeken/inboedelsoranje). Daaruit blijkt dat in de Noordgalerij van het 'Huis in het Noordeinde' in 1702 zich twee maquettes van vestingsteden bevonden: een van Montroyal (gem. Kröv, aan de Duitse Moezel) en een van Maastricht. De inboedellijst vermeldt niet van wanneer die maquette dateerden, maar het is duidelijk dat de Maastrichtse versie van ruim voor de Franse maquette stamt. Ook de stadhouders hadden bij hun opperbevel over het Staatse leger kennelijk behoefte aan een overzicht van het na 1632 steeds verder uitgebouwde Bolwerk der Nederlanden.

PS. Of deze of een andere vestingmaquette nog resteert in het Oranjebezit, kan alleen de dienst Archieven en Collecties van het Koninklijk Huis Archief vertellen.

[Ingrid M.H.Evers]

Vuurwapens uit Maastricht voor 1795 in Oranjebezit

Dezelfde inventarisaties vermeldden:

1. in de residentie van de Friese Oranjes te Leeuwarden in 1712 'in de rustcamer van de stall' tientallen vuurwapens, waaronder ook een paar kleine pistolen van de hand van Jan Crans te Maastricht, en een soortgelijk paar gemerkt La Haye te Maastricht.

2. een latere inboedelbeschrijving noemt in 1759 onder 'stallen en wapens' drie 'gemene' (gewone) snaphanen gemaakt door ene Corbeau, een paar pistolen van De La Haye en een tweede paar gemerkt De La Pierre, allen t Maastricht.

Bron: http://www.inghist.nl/retroboeken/inboedelsoranje.

[Ingrid M.H.Evers]

Het beleg van 1632, schilderij van Gerrit van Santen (1646) in Oranjebezit

Als laatste wil ik hier nog vermelden een schilderij van Gerrit van Santen, van het beleg van Maastricht in 1632. Het doek was besteld door stadhouder Frederik Hendrik (1584-1647), die omstreeks dit jaar het kasteel Buren begon te restaureren en uit te breiden.

Buren was in de familie gekomen via het huwelijk van Willem van Oranje met de puissant rijke Anna van Egmond-Buren. Frederik Hendrik had het huis (172 kamers en kamertjes) van zijn broer Maurits geërfd. Als verwoed kunstverzamelaar liet hij aan de noordzijde een 'nieuwe lange gang' inrichten, die gevuld werd met dertien doeken 'van de belegeringen en veroveringen der naervolgende steden, [en] die tegens de muur tusschen pylasters vaststaen. Eerstelyck de belegeringe van Mastricht (...)'.

Het Maastrichtse doek werd - net als het merendeel der overige twaalf - geschilderd door Gerrit van Santen en in 1646 afgeleverd. Frederik Hendrik, die zijn enorme buitenhuis nooit schijnt te hebben bewoond, heeft er nauwelijks van kunnen genieten: hij stierf in het volgende jaar.

Ik vrees dat het doek niet bewaard gebleven is. Om een idee te krijgen van Van Santens stijl zie het Beleg van de Schenkenschans, de belangrijke vesting in de Rijn bij de splitsing van Rijn en Waal.

Bron : Inventaris huis Buren, 1675/1712). http://nl.wikipedia.org/wiki/Bestand...april_1636.jpg

[El Loco]

Maquettes, pistolen, schilderijen

Interessant, die Hollandse maquette. Ik wist wel dat de Fransen al eens eerder (in de 17e eeuw) een maquette van Maastricht hadden gemaakt, die later verloren is gegaan. Ik denk ook niet dat er van de Hollandse maquette nog iets over zal zijn.

Wat betreft die Maastrichtse pistolen, het Museum aan het Vrijthof heeft inmiddels ook wel een aardige collectie, maar voor zover ik weet alleen wapens uit de 18e en 19e eeuw. Géén De la Pierre (Maastricht, ±1660-±1690) of Joost de la Haye (±1655). Overigens heeft het Legermuseum in Leiden een zeer mooie collectie Maastrichtse handwapens (misschien wel gedeeltelijk afkomstig van de Oranjes, wie weet?). Een zoekopdracht in de collectie op 'handwapen' en 'Maastricht' levert 104 voltreffers op (waaronder een aantal wapens afkomstig uit Maastricht óf Luik).

Ondertussen zijn we wel flink aan het afdwalen van het oorspronkelijke onderwerp, want noch de maquette, noch de pistolen, noch het schilderij van Gerrit van Santen, kunnen worden aangemerkt als 'verdwenen schatten', aangezien het van begin af aan niet de bedoeling zal zijn geweest dat deze objecten in Maastricht zouden blijven.

Edit: Ik zie nu pas dat SJEF al in 2008 een hele thread heeft volgeschreven over de Maastrichtse wapensmeden en ook (post #6) over de toen recente aanwinst van het Museum a/h Vrijthof.

[burgemeester]

PS. Of deze of een andere vestingmaquette nog resteert in het Oranjebezit, kan alleen de dienst Archieven en Collecties van het Koninklijk Huis Archief vertellen.

Dat kan toch niet waar zijn.... Stel je voor!!

[El Loco]

Maastrichtenaar Christian van der Ploeg kapelaan van paus

De in Maastricht geboren priester Christian van der Ploeg is door paus Benedictus XVI benoemd tot diens kapelaan.
Bron: www.maastrichtaktueel.nl

Dé gelegenheid om eindelijk de nrs 1 en 2 van het lijstje hierboven (zie post #1) terug te krijgen! Zet 'm op, Christian.

[Clio]

Dé gelegenheid om eindelijk de nrs 1 en 2 van het lijstje hierboven (zie post #1) terug te krijgen! Zet 'm op, Christian.

Ik denk niet dat hij er iets in kan regelen. Het is niet zo dat hij de hele dag rondloopt bij de bisschop van Rome en zijn eretitel is ´small beer´ in de kerkelijke hiërarchie. http://nl.wikipedia.org/wiki/Kapelaa...jne_Heiligheid

[El Loco]

Ik was er al bang voor, Clio!

[Clio]

Ach, hoop doet leven...

[El Loco]

Teylers nogmaals

Afgelopen weekend het Teylers Museum bezocht.... En wat hebben deze 'Hollenders' nog meer in bezit? Een boven- en onderkaak van een maashagedis, het oudst bekende opgegraven deel! Volgens de website een 'pronkstuk'.... en neet in mestreech!

Ik was er afgelopen zondag en dit is een foto van één van de twee fossielenzalen van het museum. Op de voorgrond de Mosasauruskaak, maar in feite zijn bijna alle middenvitrines in deze zaal gevuld met Mosasaurusbotten of andere vondsten uit de Sint-Pietersberggroeve. Het Teylersmuseum zou er niet zonder kunnen!

[Clio]

Mythe?

Er bestaat een soortgelijk museum in Brussel dat begin twintigste eeuw prentbriefkaarten uitgaf van een soortgelijke zaal met Maastrichtse mosasaurusvondsten. Het staat zelfs met grote letters te lezen op de toonkasten.

Naar het schijnt heeft Brussel in de negentiende eeuw eens een opdracht van het Maastrichtse gemeentebestuur gekregen om dergelijke vondsten te restaureren en consolideren. Het schijnt dat wat Maastricht terugkreeg, als een kopie werd ontmaskerd en dat men in Brussel het origineel heeft gehouden. Waar of niet waar? Misschien dat er in de gemeenteraadsnotulen nog iets over te vinden is?