De Maastrichtse stadsster.

[Ingrid M.H.Evers]

'De Sterre' en 'In de Vijfharingen'

In de HEM lees ik nog dat de Vijfharingenstraat ooit werd aangeduid als de Sterrestraat of Sterruwe, maar geen idee of dat iets met de stadsster te maken heeft.

De aantekening in de HEM is gebaseerd op Schaepkens van Riempst, Het Oude Tricht. De benaming Sterreruwe (vicus stellarum) berustte op het oostelijke hoekhuis bij de Grote Staat. Dat huis droeg een uithangbord met de naam 'De Sterre'. Later kwam de eer van de naamgeving toe aan een pand dat op de tegenover gelegen hoek lag en dat 'In de Vijfharingen' heette.

[Ingrid M.H.Evers]

Wat ons kan helpen is een afbeelding van de andere pilaar. Zou daar ook het stadswapen staan. Zo ja is het daar op de zelfde wijze afgebeeld ?

Als er al een tweede pilaar te zien is, valt hij weg onder de lijst van het schilderij. Die lijst is te zien in Nederland betoverd, toverij en hekserij van de veertiende tot in de twintigste eeuw (1987, blz. 148 ). Op de nog altijd oorspronkelijke lijst zijn behalve opgeschilderde ornamentale versieringen op drie van de vier zijden telkens twee 'normale' stadsterren zien. De bovenzijde benut de ruimte voor een jaartal. Oorspronkelijk was dat waarschijnlijk '14 ... 77'. Later is dat tijdens een restauratie door een leesfout veranderd in '15 ... 99'.

[Ingrid M.H.Evers]

Gerechtigheidspaneel (1477)

Over gerechtigheidspanelen is wel enige literatuur verschenen. Een studie heb ik er nooit van gemaakt. Aangenomen mag echter worden dat de kunstenaar redenen had voor de wijze waarop hij de zaken afbeeldde.

Voor wat het waard is: in deze discussie over de 'halve' ster op het gerechtigheidspaneel wordt uit het oog verloren wat de functie van het schilderij was. Het moest de rechters met hoofd en hart bij de zaak en op het rechte pad houden. Christus als hemelse rechter moest hun voorbeeld zijn. In het tafereel daaronder zien we links de wereldlijke rechters in hun (fictieve) rechtzaal, rechts de gevolgen voor henzelf van een slechte rechtspraak, namelijk een enkele reis naar de hel.

Je zou de 'halve' ster op de scheidslijn tussen beide kunnen zien als de stedelijke rechtspraak in wankel evenwicht tussen slecht en goed. De weggevallen c.q. niet zichtbare (schaduw)vlakken verbeelden dan de slechte rechtspraak, die het heldere licht van de stadsster dreigt aan te tasten.

[Ingrid M.H.Evers]

Tekst gerechtigheidspaneel

Op het tafereel links ziet men de schepenen in zitting bijeen. Zullen zij hun oor lenen aan de duivel die hen influistert: 'Gij, die sijt heren, leer 't recht verkeren! Nemt goet ende gelt...'? Of slaan zij acht op de vermaningen van de engel rechts, die hen bezweert rechtvaardig te vonnissen, mede omwille van hun eigen zieleheil?

De tekst van de duivel op de banderol links luidt in zijn geheel:
Gij die sijt here, leert recht verkere, nempt goed e[nde] gelt.
Gij die hebdt leyt, die sijt bereyt te doen gewelt,
nemt altijt baet, dat is my raet.
Ist recht oft k[r]om, des nyet en laet, anders gij gaet voer gheck en dom.

In hedendaags Nederlands:
U, die het hier voor het zeggen heeft: draai het recht om en verrijk u met goederen en geld.
U, die de leiding hebt en bereid bent de heerschappij over de stad uit te oefenen:
Pak wat U krijgen kunt, dat is mijn raad.
Of dat nu goed of fout is, doe dat altijd,
want anders zal men u voor gek of dom verslijten.
NB. In de zin: 'die sijt bereyt te doen gewelt' slaat 'gewelt' niet op het aanwenden van geweld (bv. door tortuur of lijfstraffen), maar op het stadsbestuur. Vgl. het Duitse woord 'Gewalt': macht, gezag, autoriteit. Het gaat dus om het feit dat de schepenen bereid zijn de verantwoordelijkheid van het stadsbestuur op zich te nemen.

De tekst op de banderol rechts luidt in zijn geheel:
Gy die sijt raedt, u ouge opslaet: aen dese figure die sake verstaet.
Mit goeder maet doet recht al pure.
Des nyet en laet om gunst off haet, noch om gheyn hure;
anders ghij gaet die rechte st[r]aet te helsscher vure.

Met andere woorden:
Jullie, leden van de raad, sla je ogen op [naar het bovenste deel van het paneel]: spreek recht naar Christus' voorbeeld.
Pas het recht gematigd en eerlijk toe. Als je dat niet doet,
om iemand te bevoordelen of omdat je iemand haat,
of om de gunst van een lichte vrouw, ga je rechtstreeks naar de hel.

[marres]

Je zou de 'halve' ster op de scheidslijn tussen beide kunnen zien als de stedelijke rechtspraak in wankel evenwicht tussen slecht en goed. De weggevallen c.q. niet zichtbare (schaduw)vlakken verbeelden dan de slechte rechtspraak, die het heldere licht van de stadsster dreigen aan te tasten.

Ingrid, dit klinkt uiterst aannemelijk. Ik ga mee.

[elletje]

Een engelenfiguur, als schildhoudster met de ster van Maastricht komt voor op een kapiteel, dat rond 1490 is aangebracht in de St. Mathiaskerk.
Heeft iemand daar een foto van?

[El Loco]

Heeft iemand daar een foto van?

Een piepklein fotootje is te vinden op deze pagina op de website van Zicht op Maastricht. Daar staan ook nog wat verdere wetenswaardigheden over het stadswapen vermeld. Verdere informatie is te vinden op Heraldrywiki en natuurlijk bij onze eigen Wigo!

En deze pagina op Zicht op Maastricht gaat dieper in op de betekenis van het Gerechtigheidstafereel (o.a. ook op het door Ingrid Evers genoemde jaartal 1477 en het door mij genoemde 1499). Volgens diezelfde website staan er op de lijst van het Gerechtigheidstafereel nog eens 6 vijfpuntige sterren afgebeeld. Jammer dat we geen gedetailleerde foto van dat paneel hebben.

[burgemeester]

Die staat in het Silhouethje (no. 13, p.13). Maarja, geen scanner he....

Terzijde: dat filmpje in post no. 1 van Breur is natuurlijk vermakelijk, maar ik krijg af en toe kromme tenen van het 'hineininterpretieren'.

[elletje]

Zou kunnen dat ik nr. 13 heb! En ja hoor, dank je wel!

[Breur]

Die staat in het Silhouethje (no. 13, p.13). Maarja, geen scanner he....

Terzijde: dat filmpje in post no. 1 van Breur is natuurlijk vermakelijk, maar ik krijg af en toe kromme tenen van het 'hineininterpretieren'.

Mijn conclusie is schildhouder met geprofileerde ster op schild. Ook het schild is perspectief vertekend geschilderd. En wat het 'hineininterpretieren' betreft: volledig mee eens.

[El Loco]

De vijfpuntige ster op het Gerechtigheidstafereel (uit 1499) in het stadhuis is niet de oudste afbeelding van de 'Mestreechter Staar'.

Ik heb nog een oude afbeelding van de Maastrichtse stadsster ontdekt: op een middeleeuws gebrandschilderd raam in The Cloisters in New York. Het raam is afkomstig van de kloosterkerk van de Carmelieten in Boppard aan de Rijn. The Cloisters, onderdeel van het Museum of Metropolitan Art, bezit een serie van zes ramen van deze kerk, die alle gedateerd worden op de periode 1440-1446. Eén raam toont een afbeelding van Sint Servaas (met sleutel); een ander toont de Heilige Barbara en de Maastrichtse stadsster, vastgehouden door twee engelen!

[Breur]

Het geheim van de vijfpuntige ster ontsluierd?

Parel gaf mij huiswerk op: van een defecte Powerpoint presentatie naar film omzetten; het moet niet gekker worden . Aanwijzing eindejaarsquiz 2011 wellicht of dwaalspoor

http://www.youtube.com/watch?v=5KnbOS22nM0

Dhr. Dielemans maakte bezwaar tegen het verschijnen van deze presentatie op YouTube. Dus Parel , helaas foetsie!