Karl Mergenbaum, fotograaf?

[Ingrid M.H.Evers]

De naam Werner Mantz als fotograaf van formaat is algemeen bekend. Werk van deze van oorsprong uit Keulen afkomstige kunstenaar bevindt zich in tal van internationale musea en is gepubliceerd in forse Duitse uitgaven. In Maastricht/Nuth zijn meerdere boeken verschenen met foto's uit Mantz' Nederlandse/Maastrichtse periode.

Het merkwaardige is dat de achterzijden van foto's van Mantz een copyrightstempel dragen dat niet simpelweg vermeldt: 'Copyright Werner Mantz', maar de langere tekst 'Foto & en copyright: W. Mantz, Karl Mergenbaum, Maastricht, Frankenstraat 140'. In later jaren veranderde dat adres naar Czaar Peterstraat 59 (mij geen stempel bekend), Koning Clovisstraat 1 en als laatste Vrijthof 2.

Mijn vraag is nu: wie was deze Karl Mergenbaum en waarom wordt hij steevast genoemd in dit stempel?

Kennelijk heeft Mergenbaum in Maastricht vanaf 1932 samengewerkt met Mantz, maar eigenlijk is er helemaal niets over hem bekend. Slechts in het eerste fotoboek dat de Stichting Werner Mantz uitbracht ('Werner Mantz, fotograaf, Maastricht 1932-1972', zonder colofon, Rosbeek Goodwill-uitgave nr. 30) wordt hij terloops genoemd als 'vriend en medewerker van Werner Mantz'. Wat hield dat in?

Mergenbaum was veertig (40!) jaar verbonden aan de studio, maar als hij niet in de copyright-stempel zou zijn vermeld (en wel gedurende die hele periode), zou men niet eens geweten hebben dat hij bestond! Was Mergenbaum fotograaf of 'slechts' een technicus? Is er werk van hem bekend? Is er iemand die deze grote onbekende heeft gekend? Heeft iemand foto's van de locaties in Wittevrouwenveld of zelfs daar gemaakte familiefoto's?

[Toller]

Een eenvoudige zoektocht leverde de onderstaande info op!

Karl Mergenbaum werd geboren op 2 januari 1902 in Keulen. Hij stierf op 18 mei 1975 op 73 jarige leeftijd in Maastricht. Begraven werd hij aan Algemene Begraafplaats aan de Tongerseweg.
Karl was vriend en collega van Werner Mantz ook een in Keulen geboren fotograaf. Samen openden zij in 1932 een tweede fotoatelier aan de Csaar Peterstraat 59 en verhuisden later naar het Vrijthof 2. Tot aan zijn dood bleef Karl samen optrekken met Werner Mantz.
Mergenbaum wordt als fotograaf samen met Werner Mantz genoemd in de fotocollectie van DSM van 1 januari 1939. Samen maakten zij onder andere een foto van de koeltorens van de staatsmijn Maurits. In het archief van P.J.H. Cuijpers wordt Karl Mergenbaum en Werner Mantz genoemd als fotografen die de basiliek van de heilige Bartholomeus in Meerssen fotografeerden.
Bronnen: RCHL, NAI, DSM

[Ingrid M.H.Evers]

Architectuurfoto's van Mantz / Mergenbaum

Mergenbaum wordt als fotograaf samen met Werner Mantz genoemd in de fotocollectie van DSM van 1 januari 1939. Samen maakten zij onder andere een foto van de koeltorens van de staatsmijn Maurits. In het archief van P.J.H. Cuijpers wordt Karl Mergenbaum en Werner Mantz genoemd als fotografen die de basiliek van de heilige Bartholomeus in Meerssen fotografeerden.
Bronnen: RCHL, NAI, DSM

Tollers vondsten maken het mysterie zeker niet minder. Beiden worden genoemd, maar is dat vanwege een copyrightstempel, ergo: vanwege de vennootschap, of gaat het om een specifieke inbreng als fotograaf?

Als Mantz en Mergenbaum samen de genoemde foto's namen, waarom wordt Mergenbaum in de ('Maastrichtse') literatuur dan nooit expliciet als fotograaf vermeld? Wat was dan precies zijn inbreng? Kortom: Waar begon het fotowerk van Mantz en eindigde dat van Mergenbaum? Wat betreft Mantz' portretten is het auteurschap wel duidelijk: meestal zijn deze in of onder de afdruk in eenzelfde vloeiend schrift gesigneerd. Maar hoe zit het met ander werk?

Inmiddels vond ik een foto die kennelijk geheel van de hand van Mergenbaum is, namelijk een interieuropname van de nieuwe Monulphus- en Gondulphuskerk te Berg en Terblijt. http://www.limburgserfgoed.nl/detail/HCL/400309

[Ingrid M.H.Evers]

De Limburger Koerier (3 oktober 1932) en het Limburgs Dagblad (6 oktober 1932) vermeldden dat zich heeft gevestigd en ingeschreven bij het Handelsregister van de Kamer van Koophandel:
'Karl Mergenbaum, Maastricht, Frankenstraat 140, photographie. K. Mergenbaum, eigenaar.'

Op 20 januari 1934 blijkt Mergenbaum zijn zaak te hebben omgezet in een vennootschap onder firma (VOF), met als handelsnaam 'Werner Mantz en Karl Mergenbaum', en is deze gevestigd aan de Czaar Peterstraat 59. De vennoten zijn beiden (!) gevestigd in Maastricht, maar dat hoeft niet te betekenen dat de deels joodse Mantz zich al definitief in Nederland heeft gevestigd. Dat doet hij pas nadat in 1938 in Duitsland de Kristallnacht heeft plaatsgevonden.

De adressen Czaar Peterstraat 59 en Koning Clovisstraat 1 betreffen mogelijk dezelfde locatie! Er heeft een inkorting van de straat en een hernummering en naamsverandering plaats gehad, maar geen verhuizing van de zaak. Gezien dat huisnummer 1 moet het atelier zich op een hoek hebben bevonden.

Iets anders dat intrigeert: noch de zaak, noch de vennoten worden vermeld in de op internet staande landelijke telefoongids van 1950.

[burgemeester]

Iets anders dat intrigeert: noch de zaak, noch de vennoten worden vermeld in de op internet staande landelijke telefoongids van 1950.

...en ook niet in de gids voor de locale rijkstelefoonnetten van 1940.

[burgemeester]

Deze foto is bekend?

http://www.geheugenvannederland.nl/?...NFA08:WMA-3073

[Breur]

Graf monument Karl Mergenbaum

Het graf A.B. Tongerseweg te Maastricht.



Bron: Graftombe.nl

[Ingrid M.H.Evers]

Vrijthof 2

Deze foto is bekend? http://www.geheugenvannederland.nl/?...NFA08:WMA-3073

Met dank, heer burgemeester. Tegenwoordig zit hier Pizzeria Piccolo. http://klaassenbv.nl/BOG/Maastricht/...52/tehuur.html

Het is het smalste pandje aan de oostzijde van het Vrijthof. De fotostudio lag helemaal boven in het huis, waar de fotograaf het beste (noordelijke) daglicht had voor zijn portretopnamen. (Mantz wordt wel 'de fotograaf van het vroege daglicht' genoemd). De klanten moesten dus eerst heel wat trappen op, maar hadden het er graag voor over.

@Breur:

[Ingrid M.H.Evers]

Wittevrouwenveld Frankenstraat 140 = Czaar Peterstraat 59 = Koning Clovisstraat 1 ?

Karl Mergenbaum zat in 1932 op het adres Frankenstraat 140. (bron: inschrijving KvK).
De firma Werner Mantz en Karl Mergenbaum was in 1934 gevestigd aan de Czaar Peterstraat 59 (bron: inschrijving KvK). Later was zij gevestigd aan de Koning Clovisstraat 1 (bron: copyrightstempel).

Wie op het huidige stratenplan kijkt, ziet dat alle drie straten elkaar op één en hetzelfde punt kruisen.
De Czaar Peterstraat eindigt aan de noordzijde van de Frankenstraat, de Koning Clovisstraat begint meteen aan de andere kant (de zuidzijde) van dat kruispunt. De huisnummering van beide kruisende straten is oneven aan de oostkant van de straat. Volgens het raadsbesluit van 6 maart 1934 (C nr. 4) werd op die datum het zuidelijk deel van de Czaar Peterstraat, gelegen tussen Frankenstraat en Scharnerweg, omgedoopt naar Koning Clovisstraat. Het lijkt mij zeer waarschijnlijk dat het adres Czaar Peterstraat 59 toen Koning Clovisstraat 1 werd, gelegen op de zuidoostelijke hoek van het kruispunt.

Wittevrouwenveld was in de jaren 1920 en '30 nog volop in ontwikkeling: nieuwe straten werden aangelegd, andere veranderden van naam, met als gevolg dat een nieuwe huisnummering noodzakelijk was. Zou het mogelijk zijn dat het toenmalige adres Frankenstraat 140 eveneens hetzelfde pand betrof? Nee, dat lijkt mij zeer onwaarschijnlijk:

1. De huisnummering van de Frankenstraat wordt berekend vanaf het centrum van Heer. Dat wil zeggen dat de nummers van oost naar west oplopen, de laagste nummers aan de oostzijde, de hoogste het dichtst bij de binnenstad. De huisnummering is oneven aan de zuidzijde van de straat, en even aan de noordzijde.

2. Frankenstraat 140 (aan de noordzijde) kan omgedoopt zijn naar Czaar Peterstraat 59 (indien dit was gelegen aan de noordzijde van het kruispunt). Maar Czaar Peterstraat 59 (noordzijde Frankenstraat) kan dan niet identiek zijn met Koning Clovisstraat 1 (zuidzijde van de Frankenstraat). Ergo: er heeft tenminste één keer een echte verhuizing plaats gehad in Wittevrouwenveld.

3. Daarbij komt dat de afstand tussen het huidige kruispunt en het huidige adres Frankenstraat 140 wel erg groot is. Zeker, er is daar een hoop nieuwbouw gepleegd en theoretisch kan Frankenstraat 140 oorspronkelijk verder naar het oosten hebben gelegen. Maar het ene adres lag aan de noordzijde van de Frankenstraat (even nummering!) en Koning Clovisstraat 1 aansluitend bij de zuidzijde van de Frankenstraat.

De conclusie van deze speurtocht is, dat:
1. Frankenstraat 140 en Czaar Peterstraat 59 een en het zelfde pand kunnen zijn geweest, maar het is vanwege de grote afstand in de nummering van de Frankenstraat onwaarschijnlijk.
2. Czaar Peterstraat 59 en Koning Clovisstraat 1 zijn waarschijnlijk wel hetzelfde pand geweest. Jammer is dat de huidige panden zdaar relatieve nieuwbouw betreffen. Niets lijkt meer te wijzen op een eventueel vroeger fotoatelier. Wie levert het bewijs?

Het eerste adres waar Mergenbaum zich in september 1932 vestigde, was Frankenstraat 140. Dit adres betreft nu (Streetview 2009) een winkelpand op de hoek van de Edisonweg. Is het identiek met het eerste atelier van Mergenbaum (september 1932 tot februari 1934)?

[Breur]

Czaar Peterstraat 57 of 59?

Toller noemt het adres Csaar Peterstraat 59; Ingrid vermeldt Czaar Peterstraat 57. Wat is nu (zijn?) het juiste adres?

[Ingrid M.H.Evers]

Dank voor de opmerkzaamheid: het is nr. 59! Ik heb het hierboven overal gecorrigeerd.

[Ingrid M.H.Evers]

Karl Mergenbaum: vragen en antwoorden

Oorspronkelijk had ik de volgende vragen:

Mijn vraag is nu: wie was deze Karl Mergenbaum en waarom wordt hij steevast genoemd in dit stempel?

Kennelijk heeft Mergenbaum in Maastricht vanaf 1932 samengewerkt met Mantz, [maar] wat hield dat in?

Is er iemand die deze grote onbekende heeft gekend?

Heeft iemand buitenopnamen van de ateliers in Wittevrouwenveld of daar gemaakte (familie)foto's?

Ik ben inmiddels wat meer te weten gekomen over Karl Mergenbaum, mede door de reacties van andere MO-ers hierboven. De eerste vraag is wel zo'n beetje beantwoord: Karl Mergenbaum was een Duitser, geboren in Keulen (1902) en gestorven in Maastricht (1975). Hij werd begraven op het 'gewone' gedeelte van de Algemene Begraafplaats, niet op het Joodse, dus hij was katholiek of Lutheraan.

De reden dat hij steevast wordt genoemd in het copyrightstempel ligt in de opzet van de zakelijke overeenkomst tussen beide partners van deze
vennootschap onder firma (VOF), die de handelsnaam 'Werner Mantz / Karl Mergenbaum' voerde.

Jammer is dat we nog altijd geen zicht hebben op de onderlinge werkverdeling tussen dit duo.

Ook hoop ik nog steeds op een reactie van iemand die Mergenbaum heeft gekend, of vroege foto's van Mantz/Mergenbaum in bezit heeft. Met ruim vierhonderd 'hits' voor dit onderwerp op MO, zou er toch íemand moeten zijn die iets weet. Een eventuele reactie hoeft niet perse hier gepubliceerd te worden. Een berichtje via de p-mail is even welkom.

[Annefine]

Karl Mergenbaum




Bron:CBG

[Ingrid M.H.Evers]

Ook al is Mergenbaum al bijna veertig jaar overleden, dit is een mooi aanknopingspunt voor familieonderzoek, Annefine, hartelijk dank.

[J.W. Ramakers en Zonen]

In het archief van P.J.H. Cuijpers wordt Karl Mergenbaum en Werner Mantz genoemd als fotografen die de basiliek van de heilige Bartholomeus in Meerssen fotografeerden.
Bronnen: RCHL, NAI, DSM

Geachte lezers,

Zijn er fotos bekend van de H. Bartholomeusbasiliek te Meerssen van de heren Mergenbaum en Mantz?

Atelier Ramakers uit Geleen heeft onder leiding van architect Kayser vanaf 1897 tot 1914 de basiliek gerestaureerd en bemeubeld.

Met vriendelijke groeten,
Joep Janssen.