Kapittel Sint Servaas Tiendschuur

[Amienees]

Goedemiddag,

Uit verschillende literaire bronnen lees ik dat de Tiendschuur / Hagenhof te Amby tot aan het einde van de 18e eeuw toebehoorde aan het kapittel van Sint Servaas te Maastricht. Vandaar ook de naam natuurlijk, hier werden de tienden opgeslagen ten behoeve van het kapittel.

Alleen het vreemde is, ik heb dit willen nazoeken in het archief maar kan hierover niets vinden. Sterker nog, uit de leggers van het grondgebied Amby uit de 18e eeuw (1732, 1767 en 1776) blijkt dat de Hagenhof in eigendom was van baron Roosen tot 1721, oud burgemeester Kerens, en de heer Cruts. Zijn nazaten bezaten de boerderij met herenhof nog in ca. 1840 (kadastrale kaart)

In de leggers wordt enkel in 1732 melding gemaakt van gronden in eigendom van het St. Servaas kapittel maar dit betreft niet de tiendschuur.

Weet iemand anders hoe dit zit? Kan het zijn dat het kapittel een soort van recht had op de boerderij/herenhuis maar dat het eigendom bij iemand anders lag? Of zit dit anders in elkaar?

Bedankt voor jullie hulp,

Amienees

[Ingrid M.H.Evers]

De Hagenhof / 'Tiendschuur' in Amby

Laat ik voorop stellen dat ik niet bekend ben met de situatie ter plaatse.

1. Er wordt gesproken over een Hagenhof, ook wel Tiendschuur genoemd. Dan zou het dus gaan om één en hetzelfde gebouw. Is dat juist, of was er een 'herenhuis' met bijbehorende boerderij? Als het één gebouw is, is het dan een omgebouwde schuur? Een tiendschuur was exact dát: een schuur!

2. Als in de achttiende eeuw tal van families (De Roosen, Kerens, Cruts) worden genoemd als eigenaar, waarom heet het pand/perceel dan de Hagenhof?

3. Wanneer en in welke tijd wordt voor het eerst de naam 'Tiendschuur' vermeld, en in welke literatuur? Is dit gewoon een negentiende-eeuwse interpretatie zonder historische grond?

Reden voor die vragen is, dat de Hagenhof slechts een cijnshoeve is geweest van St.-Servaas, geen tiendschuur.

[Ingrid M.H.Evers]

Tienden zijn geen cijnzen, een tiendschuur is geen cijnshoeve

Het gaat hier om een begripsverwarring. Tienden en cijnzen zijn niet identiek. De Tiendschuur in Amby is nooit een tiendschuur geweest, althans niet van het Kapittel van Sint Servaas. Het is mogelijk dat de wereldlijke eigenaren De Roosen etc. tienden hieven in Amby, maar dat heeft dan met het kapittel niets te maken.

Vanaf de vroege middeleeuwen tot aan de Franse Revolutie (bij ons in Maastricht/Limburg: 1794-1814) werden er net als nu belastingen geheven, leningen verstrekt, en diensten geëist (nu minder gebruikelijk). Men moet het volgende onderscheid maken:

1. Tienden werden door de wereldlijke of geestelijke heer van een gebied geheven als belastingen voor de gehele gemeenschap. Er waren tal van soorten tienden, 'grote' en 'kleine', op graan, vee, etc. Voor sommige tienden, bv. de grote tienden, gold dat de heer op zijn beurt verplichtingen had tegen over de betalers van die tienden. (Zie Ubachs/Evers, Historische Encyclopedie Maastricht, Zutphen 2005 [HEM]).

2. Cijnzen waren lasten die rustten op bepaalde gronden, percelen, of landerijen, en soms op goederen. Het waren dus individuele belastingen. Als we blijven bij de 'gronden' waren cijnzen betalingen van een soort langjarige rente.n Ik denk dat je het zou kunnen vergelijken met erfpacht. Je bent eigenaar van een gebouw, maar het staat op een perceel waar erfpacht op rust, dus je bent jaarlijks aan iemand een bedrag schuldig voor het 'staan' op dat perceel.

De 'Hagenhof' / 'Tiendschuur' was een cijnshoeve van St.-Servaas, geen tiendschuur.

De eigenaren van Hagenhof stond het vrij hun eigendom te verkopen, maar zij en hun opvolgers waren ten eeuwigen dage (d.w.z. tot aan de onteigeningen in de Franse Tijd, 1796-1798 ) jaarlijks cijns verschuldigd aan het kapittel. Het bedrag was afhankelijk van de ligging van de percelen. Van de Venne (Geschiedenis van Heer) noemt in 1717 voor laaggelegen, dus (te?) waterrijke landerijen zes denariën per bunder (hectare) per jaar, voor op de berg gelegen terreinen twaalf denariën per bunder.

Het kapittel legde speciale cijnsregisters aan voor de administratie van deze inkomsten, omdat het de gronden immers niet in bezit had. De eigenaren waren geen huurders of pachters. Zij bezaten de grond en konden die - zoals hierboven al vermeld - dus ook verkopen. Als het kapittel dat niet in het oog hield, raakte het gemakkelijk haar rechtmatige 'erfpacht' kwijt.

Als je hiermee verder wilt, Amienees, dan raad ik je aan te lezen:

1. Rolf Hackeng, Het middeleeuwse grondbezit van het Sint-Servaaskappitel te Maastricht in de regio Maas-Rijn, Maastricht 2006 (dissertatie UvA), en wel speciaal hoofdstuk 3: 'De exploitatie van het bezit,' waarin het verschil tussen tienden, cijnzen en andere heffingen duidelijk wordt uiteengezet, al blijft het een moeilijke materie. Het boek staat geloof ik in zijn geheel op de website van het RHCL.

2. J.M. van de Venne, Geschiedenis van Heer, Heer 1957, 102-103 en elders.

3. Archiefonderzoek (RHCL) in de cijnsregisters van het kapittel van Sint Servaas, zoals die door beide auteurs worden genoemd.

PS. In de HEM staat dat de cijnshoeve dateerde uit 1769. Dat is een beetje kort door de bocht. De Hagenhof was ouder, maar werd in 1769 uitgebouwd.

[Amienees]

Goedemiddag,

Bedankt voor de uitvoerige reactie.
Hier kan ik wel iets mee.

Om antwoord te geven op je vragen.
1) Er is een herenhuis + (pacht)boerderij dat inderdaad twee namen heeft Hagenhof en Tiendschuur. Lange tijd heb ik gedacht dat het herenhuis Hagenhof heette en de boerderij de Tiendschuur. Dit is echter niet waar. In een krantenartikel van ca. 1915 wordt het herenhuis 'chateau Tiendschuur' genoemd. vanaf ca. de jaren 50 hing boven de boerderijpoort 'Hagenhof'.
Op een oud verkoopbiljet uit de jaren 1920 staat 'Wagenhof of Fienschuur'

In de 18e eeuw wordt in de leggers beide namen gebruikt. Officieel kom ik meestal Hagenhof tegen maar bijvoorbeeld omwonenden woonden tegenover "de Thienschuer" of hadden land aan het het "tienschuursteegie" Zowel in 1732, 1767 en 1776 kom ik het gebruik van beide namen tegen. Alleen in 1732 kom ik de naam Hagenhof niet tegen maar slechts de aanduiding 'hof'. De aanduideling Tiendschuur ben ik dus eerder tegengekomen (1732) dan Hagenhof (1767).

Mijn betovergrootvader is als pachter op de boerderij gaan wonen en mijn vader is er nog geboren, vandaar mijn interesse voor dit complex. Wij spreken nooit over de Hagenhof maar over de Tiendschuur. Ook in Amby kennen de meeste mensen het complex eerder onder Tiendschuur dan Hagenhof. Overigens denkt mijn vader (maar weet dat niet zeker) dat het herenhuis Hagenhof heet en de boerderij de Tiendschuur. Maar zoals beschreven klopt dat dus niet. Kortom, beide namen zijn ingeburgerd.
Het verbaast mij dan ook enorm dat het nooit een tiendschuur is geweest!

Ok, vraag 2: waarom heet het pand Hagenhof?
Het pand ligt aan de Hagenstraat (destijds Hagenweg). Hier lag nog een ander pand "In den Haegh". En de kenmerkende graft rondom het dorp lag hier, genaamd 'de haag'. Ik ga er daarom voorzichtig vanuit dat de boerderij niet naar bijvoorbeeld familie Hagen(s) is genoemd maar naar de straat/omgeving.

Maar de vraag blijft natuurlijk.....waarom noemde men dit complex Tiendschuur als het een cijnshoeve was? Of begreep men toen ook niet wat het verschil was haha. Overigens, de naam cijnshoeve (of iets dergelijks) ben ik nergens tegen gekomen.

p.s. ik weet dat de Tiendschuur van oudere datum is. Toen mijn vader jong was hebben ze in de schoorsteenmantel o.a. tegeltjes uit de middeleeuwen (ca. 1100) ontdekt! Maar de huidige verschijningsvorm is typisch 18e eeuws.

Bedankt voor de bronnen die je me gad Ingrid, tijd om aan te schaffen!

[Ingrid M.H.Evers]

Tiendschuur Amby

Ik denk dat er echt eens geneusd moet worden in de cijnsregisters van het kapittel van Sint Servaas. Zoals ik hierboven al schreef, is best mogelijk dat er een tiendschuur was, maar dat die niet toebehoorde aan het kapittel. Je zou eens moeten uitzoeken wie in Amby heerlijkheidsrechten bezat. Oefenden de eigenaren van de Hagenhof mogelijk heerlijke rechten uit in Amby? Wie stelde de schout aan?

De Proosdij van Meerssen hief een grote tiende op de parochiekerk, maar ik weet niet hoe lang dat heeft geduurd en het hoeft niet te betekenen dat het wereldlijke dorp eveneens onder de proosdij viel.

Wat het kapittel betreft: Amby heeft nooit behoord tot de Banken van Sint Servaas, dus tienden kon het daar niet heffen. Amby wordt ook niet in zo´n verband genoemd in het proefschrift van Hackeng. Dat 'beperkt' zich (het is een pil van een boek!) echter de middeleeuwse situatie en waar jij naar zoekt, ligt later mogelijk in de tijd. Je zou daar dr. Rolf Hackeng zelf eens over kunnen polsen. Hij is bereikbaar bij het RHCL.

[Toller]

Voor kort heb ik het boek gelezen 'Maastricht in het vierde kwart van de achtiende eeuw' van Dr. M.G. Spiertz, uitgever Van Gorcum-Assen.
In het boek kom je op pagina 31 de namen tegen van Cruts als een van de schepenen van Maastricht, zoon van een oud burgemeester en een neef van de bisschop van Neustadt.

Later op pagina 225, kom je een J.H. Cruts, een van de niet gewijde kanunniken van het kapittel van St. Servaas tegen samen met zijn collega M. Lux. Direct na de opheffing van de geestelijke stand verlieten zij het kapittel en gaven het Franse regime alle medewerking. J.H. Cruts werd terstond commissaris belast met de registratie van de kapittelgoederen. Hij verwierf persoonlijk 45 ha en 35 ha van de voormalige kapittel goederen.

De oud-burgemeester Kerens waar je overschrijft is dan kennelijk de in 1787 Luikse Burgemeester van Maastricht P.J. Kerens, die op pagina 93 wordt genoemd.

[Breur]

Johannes Hendrikus Servatius (Jean Henri Servatius) CRUTS

De ouders van Johannes Hendrikus Servatius (Jean Henri Servatius) CRUTS zijn:

Wilhelmus (Guillaume) Hubertus CRUTS (Guillaume overleed in 1780) en Maria Magdalena Josepha Xaveria (Marie Magdelaine Joseph Xaviere) KERENS. Zij werd geboren omtrent 1724. Maria Magdalena overleed 7 juni 1814, 90 jaar oud te Maastricht. Maria Magdalena werd begraven te Amby.

Jan Hendrik Servaas werd geboren in 1755. Hij huwde Anna Maria Adriana (Annette Adriënne) DE CREEFT (de dochter van Nicolaas Bonaventura DE CREEFT en Isabella Maria Christina HEUSCH barones de Heusch) in 1787.
Jan Hendrik Servaas en Annette Adriënne kregen o.a. de volgende kinderen:

i. Balthazar Joseph Willem CRUTS geboren op 29 september 1788 te Maastricht. Balthazar huwde Carolina COLPIN in 1833. Balthazar overleed 13 september 1841, 52 jaar oud te Amby. Balthazar werd begraven te Amby. Advocaat. Lid van het Stedelijk Bestuur Maastricht in 1820 en 1821.

ii. Johannes Dominicus Adrianus CRUTS werd geboren omtrent 1791. Johannes overleed 10 februari 1847, 56 jaar oud te Amby. Johannes werd begraven te Amby.

Jan Hendrik Servaas overleed 30 juni 1808 53 jaar oud te Maastricht.
Licentiaat in de beide rechten. Werd in 1780 gezworene van de Raad van Maastricht en later schepen van de stad Maastricht.

Of ik het hier over dezelfde Cruts heb, weet ik niet.

[Breur]

Wilhelmus (Guillaume) Hubertus CRUTS

Burgemeester van de stad Maastricht. Gezworene, schepen, burgemeester en paymeester van de stad Maastricht. 6 kinderen. 2 jong gestorven.

[Ingrid M.H.Evers]

Tiendschuur Amby

Maar de vraag blijft natuurlijk...Waarom noemde men dit complex Tiendschuur als het een cijnshoeve was?

'Men' hoeft dit helemaal niet geweten te hebben, het ging alleen de eigenaar aan, of een toekomstige koper. En misschien was het voor het dorp verder ook helemaal niet belangrijk. De cijns rustte op de eigenaar, niet op het dorp. Al lijkt het mij niet onmogelijk dat de eigenaar van de tienden (die wél het dorp aangingen) zijn cijnzen betaalde uit de tienden.

Het gaat om twee verschillende zaken. Het gebouw De Tiendschuur stond kennelijk op 'cijnsgrond' van de hoeve. Dat er een tiendschuur is geweest, lijkt gezien je vondsten in de leggers waarschijnlijk, maar het bezit ervan was zoals al aangegeven, afhankelijk van wie de heerlijkheidsrechten in Amby bezat en dus het recht had om tienden te vorderen. Het kapittel is dat waarschijnlijk niet geweest.

Overigens, de naam cijnshoeve (of iets dergelijks) ben ik nergens tegen gekomen.

Dat je de term 'cijnshoeve' in de door jou gebruikte bronnen niet bent tegen gekomen, zegt niet zoveel. Als ik het goed begrijp geven die leggers van Amby aan wie de grond in eigendom had, niet of er ook lasten op rustten. Tegenwoordig wordt dat allemaal centraal bijgehouden (hypotheek- of leningenregister bv.), maar voor de Franse Tijd bestond zoiets niet. Zoals eerder gezegd ben ik niet erg thuis in deze materie, maar het lijkt mij heel goed mogelijk dat zowel Hagenhof als Tiendschuur geheel of gedeeltelijk op 'erfpachtgrond' van St.-Servaas stonden. Dat hoeft elkaar niet te bijten.

Stel: iemand bezat een stuk grond in volledige eigendom. Om een of andere reden (behoefte aan een grote lening, ondersteuning van een in de geestelijke stand intredende zoon, zorg voor het eigen zielenheil door giften aan de Kerk, en ga zo maar door) gaf de eigenaar een cijns op zijn bezit uit aan het kapittel. Dan was hij nog steeds eigenaar van de grond, maar hij droeg wel jaarlijks een vast bedrag af aan het kapittel.

Omgekeerd kan natuurlijk ook. Het kapittel kan bv. in Amby grond gehad hebben die het om een of andere reden verkocht, maar met de voorwaarde dat er een langdurige cijns op zou blijven rusten. De reden kan zijn geweest dat de bewuste gronden te ver weg lagen, te slecht waren, te weinig opbrachten om er rendabel gebruik van te maken, of omdat men iemand die ze wilde hebben ter wille wilde zijn, of omdat er een geweldig aanbod werd gedaan. Legio mogelijkheden. Door bij de verkoop een cijns te bedingen, sloeg men dan twee vliegen in een klap: men was af van elke verantwoordelijkheid voor de eigendom en het gebruik, maar beurde toch inkomsten.

In de HEM wordt bij de Tiendschuur/Hagenhof onder meer verwezen naar enkele bronnenuitgaven van Doppler in de PSHAL tussen 1900 en 1910. Ik heb dat niet kunnen nazien, omdat ik die delen niet in de kast heb staan. Misschien dat je daar meer te weten komt.

[Ingrid M.H.Evers]

Leden van de magistraat-schepenbank-stadsbestuur

Voor kort heb ik het boek gelezen 'Maastricht in het vierde kwart van de achtiende eeuw' van Dr. M.G. Spiertz, uitgever Van Gorcum-Assen. In het boek kom je op pagina 31 de namen tegen van Cruts als een van de schepenen van Maastricht, zoon van een oud burgemeester en een neef van de bisschop van Neustadt.
(...)
De oud-burgemeester Kerens waar je over schrijft is dan kennelijk de in 1787 Luikse Burgemeester van Maastricht P.J. Kerens, die op pagina 93 wordt genoemd.

De Crutsen waren - zoals Spiertz en Breur al vermeldden - verwant aan de Kerensen, en aan tal van andere invloedrijke families zoals Van Aken en Van der Biessen, om er enkele te noemen (zie ook het silhouetje over het St.-Martinushofje). Je komt leden van beide families tegen in de Historische Encyclopedie Maastricht.

Nota Bene:
Bij het RHCL bevindt zich in de collectie van het vml. Gemeentearchief Maastricht een manuscript van Eversen, waarin hij op basis van de Raadsverdragen alle schepenen en gezworenen van de stad heeft samengebracht.

[Amienees]

Bedankt voor jullie reacties.

Om terug te komen op de vraag wie er heerlijkheidsrechten bezat in Amby.
Van 'oudsher' behoorde Amby tot de landen van Valkenburg/Overmaas. In 1632 kwam in Spaanse handen en vanaf 1661 was het Staats (Generaliteitslanden).
Natuurlijk heeft het tussendoor nog veel te lijden gehad van belegeringen van Maastricht.

Amby behoorde onder de hoofdbank van Meerssen maar had zelf ook een bank.
De Proostdij van Meerssen had het recht om tienden te heffen (zeg je dat zo?) in Amby blijkt uit de legger van Amby in 1732 en 1767:
“Item word noch wegens de Proostdije aangegeven den taxe van haare Thiende onder Ambij monterende ad vijfttien pattacons of sestigh guldens” Maar dit is dus in de 18e eeuw en in die periode was de Hagenhof een cijnshoeve van het kapittel van St. Servaas. Nergens staat dat de Hagenhof de Tiendschuur was van de proostdij van Meerssen, maar zou dit wel een mogelijkheid kunnen zijn? Het is wel opvallend dat de gronden die de proostdij van Meerssen in die jaren in bezit heeft in de buurt van de Tiendschuur/Hagenhof lagen.
Overigens wordt in 1767 aangegeven dat het tiendrecht is verworven in 1668, 1679 en 1682. Misschien is dat wel een voortvloeisel van het feit dat Amby in 161 bij de Generaliteitslanden kwam en een en ander goed moest worden vastgelegd.

Opvallend is dat de Proostdij in 1776 geen gronden/tienden meer bezat in Amby (althans, niet kunnen terugvinden). In 1776 wordt bij de aangifte van onroerend goed door de bewoners wel vermeld of hun huis in 'eerfpagt' is, of dat ze 'aan die domeijne' een 'cop rogge' etc. verschuldigd zijn. De eigenaar van de Hagenhof is dat in ieder geval niet. Uit zijn aangifte blijkt dat de boerderij niet in erfpacht is of anderszins geldt danwel goederen is verschuldigd aan iets of iemand.

Bij de aangiften in 1767 en 1732 wordt erfpacht etc. helaas niet vermeld.

Een voorzichtige conclusie; in 1776 was de boerderij geen cijnshoeve danwel tiendschuur meer. De Proostdij ontving geen tienden meer in Amby en de eigenaar van de Hagenhof gaf niet aan dat er een erfpacht of iets dergelijks op de boerderij rustte.

Overigens ben ik nergens tegengekomen dat de 'heren' van de boerderij zelf tienden hieven. In de aangiftes kom ik enkel tegen dat men geld/goederen verschuldigd was aan de kerk van Amby, Meerssen en ik meen een enkele keer Houthem te hebben gezien.

Voor mij is het zeker de moeite waard om de aanbevolen literatuur eens na te slaan hierover!

@Breur: het gaat inderdaad om dezelfde Cruts. Overigens heeft de broer van de eigenaar Cruts, (Balthasar Cruts x Chopin) zichzelf ongelukkig gedood tijdens een jachtpartij op de Hagenhof.

[goofjohn]

tiendschuur

Ik ben een foto tegengekomen met de opschrift Tiendschuur Amby, weet niet of dit juist is ? Maar ik wil hem jullie niet onthouden.

[Amienees]

klopt dit is de Tiendschuur / Hagenhof te Amby.

Het linkerdeel was de woning van 'menier en mevrouw' en rechts woonde de pachtersfamilie. In het herenhuis was overigens enige jaren (begin 20e eeuw) een bewaarschool gevestigd door Franse zusters. Volgens de overlevering staat sindsdien de bel op het dak (deze bel is sinds kort weer in gebruik genomen en slaat ieder half uur!).