Geheimzinnige kluisje.

[Annefine]

Geweldig Hermanw!

Het mysterie van de geheimzinnige kluisjes is dus binnen ruim één kwartier opgelost

Rest nu enkel de vraag wie er ging klokken en waarom op die lokaties?

Hermanw.... de tijd loopt

Pier de ZIENER en Herman de ZOEKER een gouden combinatie.
Ik heb weer genoten van deze nieuwe ontdekking.'n Feest om te lezen.

[Ingrid M.H.Evers]

Sint Pieterstraat 37: kluisje voor poortsleutel?

In het boek "Monumentengids Maastricht" van Boogard & Minis (2001; p. 44) staat (...) dat in 1900 de bovenverdieping werd aangebracht en benedenverdieping werd voorzien van een pleisterlaag. (...) Zij geven aan dat [in het gietijzeren kluisje] 'in de negentiende eeuw de poortsleutels werden opgeborgen'.

Ik heb dat verhaal altijd vreemd gevonden, omdat het kluisje veel te klein is om een poortsleutel te bevatten.

Het komt vaak voor dat men niet meer weet waarvoor iets in het verleden heeft gediend en er dan veronderstellenderwijs een functie aan geeft. Eén wat kort door de bocht gaande auteur later is het dan al een zekerheid, een algemeen bekend feit.

Het is altijd een vraag wie het verhaal in de wereld heeft gebracht. De Monumentengids verwijst naar een artikel van Minis over de hoofdwacht op het Vrijthof, in: Om de Vesting 2 (1987) 1-4. Daar kan dus verder gezocht worden.

[Ingrid M.H.Evers]

Hermans' idee voor de stadsplattegrond van 1850 deed mij eraan denken dat de route die onze nachtwaker tot nu toe heeft gelopen, buitengewoon logisch is.
1. Van de Pieterstraat (nr. 37) loopt hij de Kleine Looiersstraat in. Hij kan immers niet de Nieuwenhofstraat lopen, want die bestaat nog niet.

2. Hij loopt vervolgens de hoek om naar de Grote Looiersstraat.

3. Aan het einde van de straat 'klokt' hij tegen de muur van het klooster De Nieuwenhof. De straat links inlopen heeft geen zin: die loopt dood tegen de Knijnsberreg / stadsmuur. Rechtdoor lopen is ook geen optie: de Heksenstraat/Bonnefantenstraat is een gribus en het is de vraag of ze in deze tijd echt verbonden zijn.

4. Hij loopt dus over de brug over de Jeker de Looiersgracht in en steekt over de Ezelmarkt door naar het begin van de Minderbroedersberg.

5. Vervolgens vervolgt hij zijn weg naar het binnenwachthuis bij de Tongersepoort.

Een heel logische route langs de randen van de oude binnenstad dus. Volgens mij ging hij nu verder in de richting van de Brusselsepoort, via de Abtstraat en Kruisherengang? Want zijn niet al die dwarsstraten zoals Sint Servaasbolwerk, Jekerstraat en Nicolaasstraat immers van na de afbraak van de poorten?

[Ingrid M.H.Evers]

Het hangt natuurlijk allemaal ook af van de periode waarover we praten: 1850-ca. 1870, of later. Dus voor of na de afbraak van de stadspoorten. Maar ik vraag me af of deze sleuteldrager misschien ook een militaire functie kan hebben gehad. Alle tot nu toe gevonden locaties kun je verbinden aan militaire posten, waar de gehele nacht mensen als schildwacht alert moesten zijn. Misschien draait het ook om de veiligheid van de vele barakken in de stad?

1. Pieterspoort (stadsveiligheid)
2. Ingang Nieuwenhofstraat (smalle straat vanwege de militaire barakken die langs de muur van het Sint-Martinushofje staan).
3. Opgang Minderbroedersberg (gevangenis, rechtbank, met o.m. politieposten)
4. Wachthuis Tongersepoort (barakken op een deel van de plaats waar nu de universiteit staat); poortgebouw.

Als ik me goed herinner heeft Jos Notermans, bij uitstek specialist voor de vesting, recent in De Ster een verhaal geschreven over de locatie van de barakken in de stad. Misschien biedt dat een aanknopingspunt?

Nota Bene: het valt me op dat de nrs. 1 en 4 nogal hoog in de muur zitten. Was dit een klusje voor een ruiter te paard?

[Pier]

(..)
Nota Bene: het valt me op dat de nrs. 1 en 4 nogal hoog in de muur zitten. Was dit een klusje voor een ruiter te paard?

Nou dat lijkt maar zo.
Ik heb ze natuurlijk niet vanaf de grond opgemeten en er zal zekere enig hoogteverschil in zitten, maar alle kluisjes zitten op een hoogte van ongeveer 1.70-1.80m. schat ik.

[elletje]

Dat is dan aardig hoog! Zeker gezien het feit dat ik 1.76 ben! Dan zal ik toch op ooghoogte moeten "klokken".
Trouwens, een vraag. Hebben deze kluisjes ook in Wijck bestaan?

[elletje]

Ik zal er eens op letten, maar is het 's morgens nog te donker om eventueel foto's te maken?
Misschien het St. Jilles Hospitaal?

[elletje]

En dat in het donker?

[elletje]

Jij bent ook wat kleiner dan ik!
Houden we het gewoon in de gaten als we door Wijck lopen?

[Ingrid M.H.Evers]

Zo ken ik er nog wel een paar (Dinghuis, en jawel burgemeester: Oude Minderbroeders etc.), maar we hebben een probleem: net als het Sint Gillishospitaal zijn die panden herhaaldelijk gerestaureerd of opgeknapt. Heel waarschijnlijk dat men de onbegrepen en onnutte boel uit de muur heeft gehaald.

Zou er iets zijn bij de Maagdendries? Ook daar massa's barakken, evenals in Wyck. Maar de Hoge Barakken zijn zo goed als nieuwbouw, de Wyckse stadspoorten grondig weg en wat is er nog iets van de Lage Barakken? Enfin, vanwege Pier lopen we nu allemaal prettig te zoeken!

[hermanw]

Wachthuizen 19 eeuw

Hermans' idee voor de stadsplattegrond van 1850 deed mij eraan denken dat de route die onze nachtwaker tot nu toe heeft gelopen, buitengewoon logisch is.
1. Van de Pieterstraat (nr. 37) loopt hij de Kleine Looiersstraat in. Hij kan immers niet de Nieuwenhofstraat lopen, want die bestaat nog niet.

2. Hij loopt vervolgens de hoek om naar de Grote Looiersstraat.

3. Aan het einde van de straat 'klokt' hij tegen de muur van het klooster De Nieuwenhof. De straat links inlopen heeft geen zin: die loopt dood tegen de Knijnsberreg / stadsmuur. Rechtdoor lopen is ook geen optie: de Heksenstraat/Bonnefantenstraat is een gribus en het is de vraag of ze in deze tijd echt verbonden zijn.

4. Hij loopt dus over de brug over de Jeker de Looiersgracht in en steekt over de Ezelmarkt door naar het begin van de Minderbroedersberg.

5. Vervolgens vervolgt hij zijn weg naar het binnenwachthuis bij de Tongersepoort.

Een heel logische route langs de randen van de oude binnenstad dus. Volgens mij ging hij nu verder in de richting van de Brusselsepoort, via de Abtstraat en Kruisherengang? Want zijn niet al die dwarsstraten zoals Sint Servaasbolwerk, Jekerstraat en Nicolaasstraat immers van na de afbraak van de poorten?

Volgens het kaartenarchief van de Dienst der Domeinen waren er rond 1864 de volgende wachthuizen
(07.D11 Kaartenarchief van de Dienst der Domeinen
6. VI. Vesting Maastricht, Domein van oorlog, Defensie
6.3. Map III):

Gemeente Maastricht sectie C, wachthuis bij de Maasbrug en bij de St.Maartenspoort, 1::500, 1865
Gemeente Maastricht B, wachthuis aan de O.L.V.poort, 1:500, 1864.
Gemeente Maastricht sectie B, wachthuis op de Vismarkt, 1:500, 1864, 29 x 46 cm
Gemeente Maastricht sectie A, wachthuis bij de Boschpoort, 1:500, 1864, 29 x 46 cm.
Gemeente Maastricht sectie A, wachthuis bij de Brusselse poort, 1:500, 1864, 29 x 46cm.

http://www.rhcl.nl/page.asp?id=1443&...alle=wachthuis

[Ingrid M.H.Evers]

De nachtwacht volgens de Gemeentewet (1851)

Het hangt natuurlijk allemaal ook af van de periode waarover we praten: 1850-ca. 1870, of later. Dus voor of na de afbraak van de stadspoorten. Maar ik vraag me af of deze sleuteldrager misschien ook een militaire functie kan hebben gehad.

Inmiddels is gebleken dat de nachtwacht in deze periode geregeld werd door de landelijk geldende Gemeentewet (1851). Artikel 191 van de wet bevatte bepalingen over de aard, taken en beloning van de nachtwacht. Hij werd benoemd en stond onder toezicht van burgemeester en wethouders. Hij was dus een burgerlijk beambte die solliciteerde voor zijn baantje en daar niet al te veel geld voor kreeg. Omstreeks 1870 worden de taken van de gemeentepolitie uitgebreid en schijnt het nachtwakersysteem opgeheven te zijn.

Dit betekent overigens niet dat we met onze 'prikklok' nu uit de problemen zijn. Het is waarschijnlijk dat hij een functie had in een gemeentelijk nachtwakersysteem, maar het is heel goed mogelijk dat ook de gemeentepolitie dit systeem na ca. 1870 bleef gebruiken.

Bijgaand een paar krantenberichten uit Roermond, die waarschijnlijk weinig afwijken van de situatie in Maastricht:

http://roermond.x-cago.com/kranten/a...rds=nachtwacht (taken)

http://roermond.x-cago.com/kranten/article.do?code=VOV&date=18600218&id=VOV-18600218-3002&words=nachtwacht (luiheid)

http://roermond.x-cago.com/kranten/a...rds=nachtwacht (idem)

http://roermond.x-cago.com/kranten/article.do?code=MAR&date=18600728&id=MAR-18600728-6001&words=nachtwacht (toezicht door politie)

[Pier]

De Rote Armee Fraktion en het kluisje Minderbroedersberg!

Heerlijk draadje. Ik dacht dat in deze kluisjes de poortsleutels bewaard werden... Weer iets wijzer!

Wat heeft de terreurbeweging RAF, het kluisje op de Minderbroedersweg en bovenstaande quote van burgemeester met elkaar gemeen !?!

Veel....... een leuk stukje Maastrichtse historie volgt weldra

[Pier]

Het praktische gebruik van het kluisje aan de Minderbroedersberg.

Een dezer dagen sprak ik met Jean Reggers, de laatste huismeester van de Maastrichtse arrondissementrechtbank aan de Minderbroedersberg te Maastricht.

In 1975 trok Jean met zijn gezin in in de oude directeurswoning van de voormalige gevangenis aan de Minderbroedersberg.
De gevangenis aan de Minderbroedersberg was net gesloten en vertrokken naar de huidige locatie aan de Willem Alexanderweg.
De gevangenisinfrastructuur bestond toen nog.
Om bij de voormalige mannen- en vrouwengevangenis te komen hadden ze, naar ik veronderstel, in het midden van de negentiende eeuw een grote poort gebouwd linksboven aan de Minderbroedersberg en vervolgens het gehele gevang ommuurd.
De enige toegang tot het gevangeniscomplex was via de poort aan de Minderbroedersberg.
Zoals dat vroeger gebruikelijk was werd een grote poort gesloten met een grote sleutel.
Volgens Jean was het een grote, circa 12 centimeter lange zware sleutel met een zware baard.
Op de toegangspoort tot het gevangeniscomplex paste slechts één sleutel, namelijk deze niet erg handzame sleutel. Bovendien kon het slot alleen aan de binnenzijde worden geopend of gesloten. De bewuste sleutel lag dus altijd achter de poort in……. jawel “ons” kluisje!
Toen de gevangenis was ontmanteld trok de parketpolitie van de Rijkspolitie in het gebouw en werden gevangenen ingesloten in een cellengalerij in afwachting van hun rechtszaak.
Deze gevangenen werden door de parketpolitie ’s ochtends gehaald en later op de dag teruggebracht naar de diverse huizen van bewaringen of politiebureau’s waar zij verbleven.
Dat maakte dat de voormalige gevangenispoort niets van haar functie verloor en nog steeds dagelijks werd gebruikt om auto’s met gevangenen binnen het complex te laten.
En dus ook de poortsleutel bleef waar hij was, namelijk in ons kluisje.
Iedere parketwachter die portiersdienst had, had een handzame sleutel van “ons kluisje” en haalde uit dit kluisje de grote poortsleutel, die hij na gebruik weer keurig terugplaatste voor het geval een andere collega de poort moest openen of sluiten.

Lang ging het echter niet goed.
Op 22 september 1977 deed een arrestatieteam van de politie in Utrecht een poging om het gezochte Rote Armee Fraktionlid Knut Folkerts te arresteren. Dit ging helaas jammerlijk fout en bij deze arrestatiepoging werd de brigadier Arie Kranenburg doodgeschoten. Het lukte Knut Folkerts om te ontsnappen, maar in december 1977 werd hij alsnog gearresteerd.
Maastricht beschikte toen over de op dat moment wellicht meest moderne en geavanceerde gevangenis in Nederland. Dat was de reden waarom Knut Folkerts werd overgebracht naar de bovenste verdieping van het Huis van Bewaring “Overmaze” aan de Willem Alexanderweg te Maastricht.
Daar zou Knut Folkerts zijn voorarrest slijten.
De beveiliging rond dit huis van bewaring was toentertijd extreem. De gemeentepolitie Maastricht surveilleerde 24 uur per dag in een blauwe, door hen zelf(!!) gepantserde Mercedes tevens zijnde de oude dienstauto van de toenmalige korpschef P. Arends, rond het Huis van Bewaring.

Op diverse momenten tijdens zijn voorarrest moest Knut Folkerts worden voorgeleid aan of de Rechter-Commissaris of de Raadkamer, dan wel een of andere zitting over de door hem bij voortduring ingediende klachten en bezwaren.
Een transport van Knut Folkerts vanaf het Huis van bewaring aan de Willem Alexanderweg naar de arrondissementsrechtbank aan de Minderbroedersberg ging altijd gepaard met de meest extreme veiligheidsmaatregelen. Hele straten werden afgezet en de omgeving van de Ezelmarkt, Kakeberg en Tongersestraat werden letterlijk “schoongeveegd”.
Men was ontzettend beducht op ontsnappingspogingen en bevrijdingsacties van de overige nog in vrijheid zijnde leden van de RAF.
Dit maakte dat het transport liefst extreem snel diende te gebeuren en dat de waakzaamheid en dus de spanning bij de escorterende politiemensen hoog was.
Op een goede dag, het moet volgens Jean in 1978 zijn geweest, werd Knut Folkerts weer eens overgebracht naar de arrondissementsrechtbank.
Zoals gebruikelijk moest de gevangenispoort pas op het allerlaatste moment open worden gemaakt, waarna de gepantserde Mercedessen van het arrestatieteam, dat het vervoer deed, snel het gevangeniscomplex binnen kon rijden en moest de poort vervolgens weer snel worden gesloten.

Helaas…. Wat er precies mis ging weet Jean Rekkers natuurlijk ook niet, maar of de gevangenispoort ging iets te laat open, of de gepantserde Mercedes kwam niet tijdig tot stilstand, maar op die bewuste dag kwam de gevangenispoort stevig in aanraking met een van de Mercedessen.
Resultaat was dat de oude gevangenispoort werd ontzet en dat het even oude slot kapot ging.
Daarmee verloor de sleutel haar doel….. en ook ons kluisje was niet meer nodig.

De poort werd later gerepareerd en voorzien van een modern slot.
De antieke sleutel werd door Jean in de gang nabij de omkleedruimtes van de parketwachten gehangen. De sleutel had geen functie meer.
Eind 1994 werd het gebouw ontruimd en overgedragen aan de Universiteit Maastricht en van de sleutel heeft nooit meer iemand iets vernomen.
Knut Folkerts werd in 1995 in vrijheid gesteld en ons kluisje raakte in de vergetelheid….

Dankzij hermanw weten wij zeker wat de oorspronkelijke functie van de kluisjes is geweest.
Wie de “prikklok” ooit daadwerkelijk gebruikte weten we nog niet met zekerheid.
Feit is wel dat het kluisje, waarschijnlijk nadat het haar functie als prikklok bij de Minderbroedersberg had verloren, een praktische invulling kreeg die in het verlengde lag van het idee van burgemeester….

Ik zit alleen met één klein probleempje.
In 1825 werd het tweede Minderboedersklooster aan de Minderbroedersberg door Mathieu Hermans verbouwd tot Paleis van Justitie.
Werd toen ook de gevangenis gebouwd?
Als dat namelijk zo is en er kwam toen ook een gevangenispoort, waarom kwam er dan na 1855 nog een prikklok?

[Ingrid M.H.Evers]

De gevangenis op de Minderbroedersberg (1806-1975)

In 1825 werd het tweede Minderboedersklooster aan de Minderbroedersberg door Mathieu Hermans verbouwd tot Paleis van Justitie. Werd toen ook de gevangenis gebouwd? Als dat namelijk zo is en er kwam toen ook een gevangenispoort, waarom kwam er dan na 1855 nog een prikklok?

In 1699 begonnen de minderbroeders met de bouw van hun tweede klooster in Maastricht. Men begon met de kerk, maar op 8 november 1700 legde men ook reeds de eerste steen voor het klooster. Het zou nog tot na 1707 duren voordat het complex geheel was afgebouwd. Vanaf het begin was het ommuurd: aan drie zijden met een bakstenen muur en aan de oostzijde door de eerste stadsmuur (die er nog steeds staat). Aan de zuidzijde van het kloostergebouw bevond zich een binnenplaats. Ik weet niet zeker of de doorgang naar het kerkplein was afgesloten met een dichte poort, maar het lijkt me waarschijnlijk. In elk geval reikt de nog bestaande poortdoorgang terug tot het begin van de achttiende eeuw.

Het klooster werd in oktober 1796 door de Fransen genationaliseerd. In maart 1797 vertrok de gardiaan met de laatste broeders uit het gebouw.
Kerk en klooster gingen vanaf dat moment gescheiden wegen. Vanaf het begin dacht men erover het klooster als gevangenis in te richten. Al in januari 1799 viel het besluit de bestaande cachotten in het Dinghuis, Stadhuis en Cellenbroedersklooster als 'prisons réunis' (verenigde gevangenissen) op de Minderbroedersberg samen te brengen. Chronisch geldgebrek van de Franse Staat leidde ertoe, dat eerst in juni 1806 de openbare aanbesteding voor het aanpassen van het gebouw kon plaats vinden. Maar nog tijdens de werkzaamheden betrokken de gedetineerden reeds het pand, dat vervolgens bijna 170 jaar als gevangenis zou dienst doen, namelijk totdat in 1975 Overmaze werd betrokken.

Literatuur
Ingrid M.H. Evers, De Minderbroedersberg, (Silhouetreeks, 54), Maastricht 1999.