Helpoort en Helstraat (Sint Bernardusstraat)

[Ingrid M.H.Evers]

De tijd is niet statisch en dat geldt ook voor de geschiedschrijving

De hierboven door de heer Simons aangehaalde uitgave: H.H.E. Wouters, Stad aan heerbaan en rivier verscheen in 1977 en is een globaal overzicht van de ontwikkelingsgeschiedenis van het Stokstraatkwartier, geen alomvattende stadsgeschiedenis. De oorspronkelijke versie verscheen vijf jaar eerder als inleidend hoofdstuk bij het onderzoeksrapport Stokstraatgebied Maastricht, een renovatieproces in historisch perspectief (Maasticht 1973, 535 blz., meer speciaal 9-98 ). Dr. Wouters beschikte niet over het nieuwe materiaal van zijn medeauteurs en dat was ook niet belangrijk. Zijn opdracht was een historisch kader te schetsen waarbinnen de bijdragen van J.H.F. Bloemers (archeologie), R. Meischke (bouwgeschiedenis) en J.J.J. van de Venne (renovatieplan) tot hun recht zouden komen.

De heer Simons meent dat de door hem uit Heerbaan overgenomen gegevens wijzen op de aanwezigheid van smeden (omstreeks 1775) in de binnenstad. Dat is mogelijk, maar dat biedt geen verklaring voor de naamgeving van de Helpoort/-straat.

Laten we nog eens kijken naar het uitgangspunt van deze discussie
PIER meende op basis van wat hij op de website van de heer Simons vond, dat de naamgeving van de Helpoort c.q. de Helstraat teruggaat op een huis aldaar dat mogelijk een smidse herbergde.
Ik blijf erbij dat de werkplaatsen van smeden in de middeleeuwen en de zestiende eeuw niet binnen de eerste stadsmuur werden getolereerd. In de zeventiende eeuw (1600-1700) blijkt in de stad, onder meer in de Smedenstraat, de verstening door te zetten, d.w.z. dat nieuwe huizen geheel van steen worden gebouwd, dus geen muren in houtskeletbouw meer (al dan niet opgevuld met vakwerkbouw van takken met leem-muren, c.q. met stenen). Ook de eerder verplichte stenen voorgevel is niet meer genoeg. Het kan zijn dat dergelijke volledig stenen huizen toen ook gebouwd werden in de Helstraat, maar betekent dat dat er smeden hun vak uitoefenden?

Smeden in de binnenstad na ca. 1600-1650?
Het is mogelijk dat vanwege de verstening nieuwe stedelijke voorschriften in de loop van de zeventiende eeuw of achttiende eeuw de vestiging van brandgevaarlijke beroepen in de binnenstad mogelijk hebben gemaakt, maar dat zou dan nagezien moeten worden in de Coutumes, Recessen of eventueel de Raadsverdragen.
De aanwezigheid omstreeks 1775, dus eind achttiende eeuw, van huizen met een mogelijk aan een smidse refererende gevelstenen in de Smedenstraat (W.A. Bachiene, Beschrijving van de Vereenigde Nederlanden, Utrecht 1773-1779), wijst er slechts op dat daar mogelijk smeden woonden. Verder kan men zich afvragen of, indien een hoefsmid na 1600-1650 een huis bouwde of bewoonde in de Smeden- of de latere Helstraat en dat trots voorzag van een ter zake doende gevelsteen, hij zijn bedrijf aan huis had, of toch in het gebied buiten de eerste stadsmuur.

Naamgeving huizen
Een gevelsteen is slechts een vingerwijzing, geen doorslaggevend 'bewijs'. Verwijst een scheepje categorisch naar een visser, Sint Nicolaas naar een heilige familie of een bepaalde familienaam (Claassen?), de Vier Heemskinderen naar een letterkundige? En hoe moet het dan met hun nageslacht c.q. de volgende bewoners van zo'n pand?

In het algemeen gesproken schijft de toenmalige directeur van de Rijksdienst voor de Monumentenzorg in 1973:
'Bij het onderzoek naar de relatie tussen de mensen en hun huizen [zijn er omstandigheden] die duidelijk maken, dat we nooit tot een nauwe band tussen een en ander kunnen besluiten.' (R. Meischke, 'De bouwgeschiedenis van een stadswijk', in: Stokstraatgebied Maasticht, 125-251, citaat: 199).

'Smid'
Ook de omschrijving 'smid' leidt tot vragen. Bekend is dat er omstreeks 1600 tal van zilversmeden in de binnenstad woonden, maar dat is een heel ander beroep dan dat van hoefsmid of ijzersmid.

Vragen te over en ik zou allen - ook de enthousiaste en gewaardeerde liefhebbers op deze site - willen vragen: verval niet in anachronismen of generalisaties. Wat ons nu heel normaal lijkt, koken in de keuken bijvoorbeeld, betekende vroeger voor velen een open stookplaats buitenshuis (eventueel een bakhuis), vaak te delen met anderen en buitengewoon oncomfortabel in nare seizoenen. Een warme maaltijd op tafel zetten komt zo in een heel ander perspectief te staan. Mutatis mutandis: wat in de achttiende eeuw wel kon, kon drie eeuwen eerder vaak niet. Dus alstublieft geen sweeping statements zonder bewijsvoering.

Over de ins and outs van historisch onderzoek valt nog veel te zeggen, maar het vraagt te veel tijd om er hier op in te gaan. Wel wil ik nog op iets wijzen dat mij van belang lijkt voor de gebruikers van deze site, namelijk dat niet alleen de tijd, maar ook de geschiedschrijving niet stil staat. Wouters' Heerbaan was op specialistische details al achterhaald op het moment dat het werd gepubliceerd. Zoals gezegd, was dat voor het doel van zijn artikel niet van belang. Maar iemand die meer wil weten van het Stokstraatgebied doet er goed aan het onderzoeksrapport dat aan de renovering ten grondslag lag, te raadplegen. Feiten blijven, indien deugdelijk van een herkomstbepaling voorzien, altijd waardevol. De interpretatie daarvan moet steeds opnieuw op zijn meriten worden bezien. Dat daarbij later gevonden gegevens van groot belang kunnen zijn, zal duidelijk zijn.

[PieterSimons]

conclusies

Zoals Mevrouw Evers terecht zegt moet je uitkijken met al te gauw conclusies trekken. Volgens mij heeft overigens nog niemand in dit verhaal een conclusie getrokken, dus niemand hoeft zich aangesproken te voelen. Het gaat nog steeds om mogelijkheden. We weten inmiddels vrijwel zeker dat de naam Helpoort pas in de 18e eeuw is ontstaan. We moeten ons dan ook vooral op die periode richten. De twee genoemde opties (hel van smidsvuur, hel (poel) van verderf) liggen allebei nog open, maar het is heel goed mogelijk dat de naam nog ergens anders vandaan komt. Het blijft een leuke uitdaging om daar achter te komen of nieuwe mogelijke aanwijzingen te vinden!

[parel]

Hier komt de oplossing

De straat is naar de Helpoort in eerste instantie vernoemd, simpel toch
Achter de Helpoort ligt het Pesthuis, daar werden de mensen heengebracht die deze ziekte hadden.
Dat was in die tijd een hel.
Zo kwam al snel de naam van de straat tot stand, de Helstraat
Bron: Parel

[burgemeester]

Een nog niet aangehaalde bron (zover ik kan zien):

"(...) Voor `t jaar 1516, zoover als onze oorkonden reiken, heette de Helpoort eigenlijk Hoogbruggenpoort, porta alti pontis, of porta in alto ponte, hoebruggenporte en de straat zelve hoebrugge, hobrugge, altus pons. De aanleiding tot die benaming was niet, zooals van Heylerhoff ten onrechte beweert, dat er buiten die poort eene brug over de Maas lag, hetgeen onwaar is, maar dat over de Jeker eene brug met hoogen rug, of oprit was. Door welke omstandigheid, of om welke reden de oude benamingen hebben moeten wijken voor die van helpoort en helstraat, en welke beteekenis men aan het woord Hel moet hechten is ons niet duidelijk. Wellicht zou men kunnen aannemen, dat nog in de 16de eeuw, het woord hel, in den mond des volks werd gebruikt voor diep, laag. Geleid door die onderstelling, zou men kunnen beweren, dat de Nieuwstad, tusschen den hoogen ringmuur ingesloten en lager gelegen dan de straat en de poort, eene diepte, eene kom, dus eene hel vormde en men daarom die poort die naar den hel leidde ook ook helpoort noemde , weshalve de straat door helstraat werd aangeduid. Wat er ook van zij, die naamsverandering heeft eerst in de 17de eeuw haar beslag gekregen.

Deze bijzonderheden betreffende de naamafleiding der Helstraat Helpoort vond ik onder Franquinet`s aanteekeningen, op eene losse strook papier, met potlood beschreven, aangegeven. tegelijkertijd vond ik eene andere aanteekening van lateren datum, die de meening van de schrijver nopens die straat vaststelt.

De benaming der Helstraat, schrijft Franquinet, moet gezocht worden in den gevelsteen van een hoekhuis, althans van een der voorste huizen in die straat: de Hel.

Schepen Jan van Luik, laat bij zijn dood in 1418, 20 schellingen rente plaatsen op een goed geheeten: der Hellen, in alto ponte. Daar nu die schepen in de Muntstraat woonde, in een huis genaamd ter hellen, en `t aangrenzend huis ter cleyne helle ook bezat, is het waarschijnlijk, dat zijne goederen in hoogbrugge naar zijn woongoed in de Muntstraat genoemd werden. (...)

Bron: Oorsprong, afleiding en en geschiedenis der Maastrichtse Straatnamen. Mr. Franquinet. Bewerkt, toegelicht en aangevuld door J.M. Nuijts (1910?)

[Ingrid M.H.Evers]

Mooie aanvulling, heer burgemeester! De uitgave van Nuyts was eerder verschenen in de Limburger Koerier (1909; zie de annotatie in de catalogus van de Stadsbibliotheek op de website van het Centre Céramique).

[Ingrid M.H.Evers]

Hier komt de oplossing

De straat is naar de Helpoort in eerste instantie vernoemd, simpel toch
Achter de Helpoort ligt het Pesthuis, daar werden de mensen heengebracht die deze ziekte hadden.
Dat was in die tijd een hel.
Zo kwam al snel de naam van de straat tot stand, de Helstraat
Bron: Parel

Si non è véro, è ben trovato! Punt is, Pareltje, dat het zogenaamde Pesthuis nooit als pesthuis heeft dienst gedaan. Eén van de vele mythen van Maastricht. (Maar dat wist je zeker al?)

[Ingrid M.H.Evers]

Feit en interpretatie: een schoolvoorbeeld aan de hand van Franquinet/Nuyts

'Schepen Jan van Luik, laat bij zijn dood in 1418, 20 schellingen rente plaatsen op een goed geheeten: "der Hellen, in alto ponte" [aantoonbaar feit]. Daar nu die schepen in de Muntstraat woonde, in een huis genaamd "ter hellen" [aantoonbaar feit], en `t aangrenzend huis "ter cleyne helle" ook bezat (...) [aantoonbaar feit] (...) is het waarschijnlijk, dat zijne goederen in hoogbrugge naar zijn woongoed in de Muntstraat genoemd werden' [interpretatie].

Is de interpretatie plausibel! Zeker.
Is de interpretatie voor feit aan te nemen? Nee, dat kan alleen indien ondersteunend aanvullend bewijs wordt gevonden.
Is de interpretatie waardevol? Ja, omdat hij stimuleert tot nader onderzoek.

[SJEF †]

Helpoort en Helstraat (Sint Bernardusstraat)

Hoogbrugstraat lag achter de Helpoort.

De Hoogbrugstraat in Wyck heeft een voorgangster gehad.
Het is de huidige Sint Bernardusstraat, die voorheen Helstraat en dáárvoor Hoogbrugstraat heette.
In oude stukken wordt deze straat o.a. aangeduid als 'Alto Ponte', 'In Vico Alte Pontis', 'Hoebrugge', en 'Hoogbrugstraat'.
Deze naam werd ontleend aan de hoge brug over de Jeker buiten de Helpoort.
De benaming van deze stadspoort, daterend uit 1229, luidde vroeger 'Jekerpoort' en 'Hogebruggepoort'.
Een enthousiaste Heylerhoff meent zelfs, dat deze poort van Romeinse oorsprong is en reeds onderdeel uitmaakte van de omwalling (aarden ophoging) van de Romeinse nederzetting, die was gelegen rond het castellum, dat globaal het huidige Stokstraatkwartier omvatte.
Alexander Schaepkens gaat er echter vanuit, dat het ontstaan van deze poort moet worden gezien in de loop van de 11de eeuw.
De poort was in ieder geval de directe verbinding tussen Sint Pieter en Maastricht.
De hoofdstraat van Sint Pieter liep tot tegen de omwalling van Maastricht.
Vele malen werd Sint Pieter echter verwoest en moedwillig afgebroken omdat dit dorp in het schootsveld van de verdedigingswerken van de stad lag.
Het dorp had een eigen kerk, die heeft gelegen ter hoogte van de St. Lambertuskapel.
Tevens waren er een bestuursgebouw en een muntgebouw.
Een en ander wijst erop, dat Sint Pieter ondanks dat het geen stad was in de formele betekenis des woords, een beduidende nederzetting is geweest.
Na de aansluiting van de z.g. 'Nieuwstad' tussen de Helpoort en de Sint Pieterspoort, waarbij nieuwe verdedigingswerken werden gebouwd zoals het bastion 'Haet ende Neydt' en de 'Drey Duyven', kwam de stadsverbinding tussen Sint Pieter en Maastricht via de Helpoort te vervallen.
Schaepkens gaat ervan uit, dat deze poort met haar romaanse rondboog vanaf 1515 geen rol meer heeft gespeeld.
De benaming Hoogbrugstraat in haar verschillende schrijfwijzen werd gehandhaafd tot in de 17de eeuw.
In die eeuw ontwikkelde de naam Helstraat zich.
Een naam, die oudere Maastrichtenaren zich zeker nog zullen herinneren.
Deze naam werd ontleend aan een gevelsteen in de straat: 'De Hel', alsmede aan de historische vermelding: '...der helle in alto Porte'.
Deze Hoogbrugstraat oftewel Helstraat had via enkele steegjes verbinding met Het Bat, die allen een poortje (poterne) hadden in de O.L. Vrouwewal.
De historicus Franquinet vond in oude stukken de vermelding in 1377 van een 'ruelle versus Mosam' in de 'Platea Hogbruggen'.
Deze verbindingen dwars door de stadswal speelden een grote rol in de kwestie van het zogenaamde verraad van Pater Vinck in 1638.
Daarbij zou een zekere Jan Lansman hebben meegewerkt om via zulke poterne achter zijn huis aan de Helstraat de Spanjaarden de stad te laten binnenkomen om de Hollandse bezetters op die manier te verdrijven.
De Helstraat kwam in kwade reuk te staan toen in de woningen achter de Helpoort, die geen betekenis meer had en 's avonds open bleef, zich 'huizen van plezier' ontwikkelden.
Hardnekkige verhalen willen, dat zich reeds in de tijd van de Romeinen daar bordelen bevonden.
Puriteinen zijn zelfs van mening, dat dit verschijnsel de werkelijke aanleiding is geweest tot de naamgeving van 'Helstraat'; door bezoek aan deze instellingen zou men naar 'de hel gaan'.
Deze bordelen waren eigenlijk badhuizen - in moderne termen zou men de benaming 'sauna' gebruiken - waar mannen hun plezier vonden bij de badjuffrouwen, die de 'heren' met kannen warm water besproeiden bij gebrek aan de moderne douches.
Begin van de twintigste eeuw kreeg de straat de nieuwe benaming van 'Sint Bernardusstraat'.
De voorafgaande benaming achtte men te zwaar besmet in verband door de aanwezigheid van de bordelen.
Deze nieuwe benaming houdt verband met Bernardus van Clairvaux, die in 1145 in Maastricht de tweede kruistocht predikte.
Deze Sint Bernardusstraat was het werkterrein van enkele bekende Maastrichtse kunstenaars.
Zo had daar de bekende beeldhouwer Charles Vos zijn atelier.
Hij is o.a. de maker van het St. Servaasbeeld op de fontein op het Vrijthof en het Mooswief op de Markt.
Ook woonde daar Sjules Sondeijker, bekend door zijn tekeningen en beeldhouwwerken in de Sint Pietersberg, alsmede zijn zoon Jean Sondeijker, die behalve de Perroen op het Vrijthof het beeldje van de H. Bernardus aan het begin van de straat vervaardigde.
Een aantal jaren geleden ontwikkelde deze straat zich tot een uitgangscentrum in de city van Maastricht met o.m. 'Het Knijpke', waarin een (bescheiden) brouwerij museum was gevestigd, dat helaas echter weer is verdwenen.
In die tijd was de straat tevens het toneel van de eerste uitbarstingen van jeugdprotesten tegen de huidige maatschappij in de z.g. 'nozemperiode'.
Ook herbergde deze straat het transportbedrijf van Arnold Bonhomme, dat o.m. de 'boot nao Luik' exploiteerde en dat de trekpaarden leverde om de schepen over het kanaal Luik - Maastricht te trekken.
Later werden zij door tractors vervangen.

Bron: Straot in straot oet.
Bèr Sondeijker
Maastricht, 1986.

[PieterSimons]

Alto Ponte

Alto Ponte staat hier neem ik aan voor Hoog (alto) brug (ponte), oftewel de Hoogbrugstraat, oftewel de latere helstraat. Als ik het goed begrijp gaat het dus om een rechtstreekse (niet indirecte) naamsverwijzing: der Hellen, in alto ponte geeft onmiddellijk een relatie tussen helle en de betreffende straat. Voor mij is het nu meer dan plausibel dat de naam hier vandaan komt. Leuk! Ik doe pas een paar dagen mee met dit forum en vind het nu al leuk!

[burgemeester]

Als ik het goed begrijp gaat het dus om een rechtstreekse (niet indirecte) naamsverwijzing: der Hellen, in alto ponte geeft onmiddellijk een relatie tussen helle en de betreffende straat. Voor mij is het nu meer dan plausibel dat de naam hier vandaan komt.

Deze gedachtegang kan ik niet goed volgen... Wat bedoel je? Vind je nu de 'huisnaam' hypothese plausibeler?

[PieterSimons]

Nieuwstad en nog wat over de Helpoort

In Publications 1877 staat een uitvoerig artikel (100 pagina's, met prachtige uitklapbare tekening over toestand anno 1877!) over de inlijving van de Nieuwstad bij Maastricht door H.P.H. Evertsen. Ook hier staan enkele interessante details over de Helpoort. pag. 8: "Door de aansluiting van den tweeden walmuur aan de oude omwalling op eenigen afstand van de Helpoort, bleef deze, zolang de derde ringmuur niet bestond, eene der stadsveldpoorten. Zij werd dan ook, evenals de andere, bij iedere ordonnantie op de waken (wachten) onder de punten genoemd, waarop de schutters met grof geschut de wacht moesten houden. Zoo vinden wij de Hoogbrugge te Sint Peter, zooals men toen de Helpoort noemde, vermeld in de ordonnantiën van 1402, 1439, 1457, 1457 en 1465; in die van 1469, 1471 en later niet meer.
Herbenus (De trajecto instaurato) heeft het in 1485 allereerst over 5 poorten aan de westkant van de Maas. Dan zegt hij: Oudtijds waren er nochtans meer, want de Hoogbruggepoort die gelegen is tussen de Sint-Pieterspoort en de Maas, waardoor vroeger de karren en wagens plachten uit te rijden, is in onze dagen zo nauw, dat een ruiter er nauwelijks kan passeren, en nu is ze geheel en al afgesloten vanwege de gevaarlijke tijden en de onrustige buren (Luik was niet zo lang daarvoor verwoest).

[PieterSimons]

plausibeler

Beste burgemeester: Ik denk te begrijpen uit de reactie van Ingrid dat het om een indirecte verwijzing zou gaan, waardoor het hooguit "plausibel" is. Volgens mij gaat het om een bezit in de Hoogbrugstraat zelf, dus om een directe verwijzing, voor mij dus bijna zekerheid daardoor.

[Ingrid M.H.Evers]

Bachiene legde de ongefundeerde link Helpoort - huis Ter Hellen

Als ik het goed begrijp gaat het dus om een rechtstreekse (niet indirecte) naamsverwijzing: der Hellen, in alto ponte geeft onmiddellijk een relatie tussen helle en de betreffende straat.

Kon ik dit nu maar beamen, maar zo simpel is het niet!

Eerst moet ik overigens iets rechtszetten. Deze 'encyclopediste' beschikt over een zwak geheugen en was de finesses even kwijt. Mijn veronderstelling dat de naam 'Helpoort'/ 'Helstraat' minstens terug ging tot de middeleeuwen, is natuurlijk onjuist. Hoe zit het dan wel?
Als we er Jef Morreau, Bolwerk der Nederlanden, dé autoriteit voor de vesting en alles wat daar bouwtechnisch bij hoort erop naslaan, noemt hij bij de bespreking van de Helpoort (p. 25) de volgende benamingen die deels uit de archieven, deels uit manuscripten of literatuur komen:

1358: Porta de Alto ponte [= Hoogbruggen], (Doppler, Schepenbrieven, nr. 615);
1377: die porte te Hobruggen, (Raadsverdragen, 22 juni);
1400: Hoigbruggenpoort Sent-Peter, (peymeestersrekening);
1454: die Hobruggenporte bij der Jekeren, (Raadsverdragen, 25 november);
1485: Porta Hoogbruggen, (Herbenus, De Trajecto Instaurato; uitgegeven door M. van Heyst, p. 12);
1493: Hoechbruggenport Sint Pieter bij den Ancker, (Raadsverdragen, 3 april);
1528: Opten Ancker, (Raadsverdragen, 6 januari);
1670: den Cruyttorn, (notariële minuut notaris L. Goffin, 22 oktober);
1775 (ca.): Kruittorenpoort en/of (voor het eerst) Helpoort, (Bachiene, Vaderlandsche geograhie..., Beschrijvinghe..., p. 854);
1818: De twee Torens, (F.J.Th. van den Wijck en G.P. Versteegh, Memorie van aanval en verdediging over de vesting Maastricht, Nationaal Archief);
1847: Jekerpoort, die nog steeds dienst doet als kruitmagazijn (A. Schaepkens, Une fortresse..., p. 369).

In deze opsomming vallen twee zaken op. De naam Helpoort is door Morreau niet gevonden in de archiefstukken en na 1493 noemt hij nog slechts twee archiefvermeldingen. Betekent dat, dat hij er niet naar heeft gezocht of dat ze niet bestaan? Ik denk het eerste. Het ging Morreau om een bouwgeschiedenis van stadsmuren en vestingwerken, niet om het dagelijkse reilen en zeilen van stad en garnizoen. Het is een feit dat de poort met regelmaat valt te vinden in de raadsverdragen, maar dan niet in verband met bouwhistorische elementen. Bij Morreau vind je dus wel dat de poort tijdelijk werd dichtgemetseld, maar niet dat de poortwachters vergeten waren de sleutels af te leveren op de Hoofdwacht.

Het tweede aspect wat bij Morreau opvalt is, dat hij er geen enkele moeite mee schijnt te hebben een tekst over te nemen die in één adem een gegeven uit de achttiende eeuw koppelt aan iets in de vijftiende eeuw. Hij neemt zonder meer aan dat de bij Bachiene gevonden gevolgtrekking inzake de naamgeving logisch is. Hier zijn dan die steeds kritiekloos overgeschreven regels bij Morreau:

'De naam Helpoort komt voornamelijk in zwang sedert het einde van de 18e eeuw. Aangenomen mag worden dat ook deze benaming van een uithangteken werd afgeleid. In 1418 is er bijv. sprake van het goed 'Ter Hellen in Alto Ponte' (Hoogbruggen).' (Morreau, Bolwerk, p. 25; onderstreping IMHE).

Waarschijnlijk gaat ook Franquinet (en van zovele anderen) terug op Bachiene. Laten we nog eens even kijken naar het door onze burgemeester hierboven geplaatste citaat van Doppler en vergelijk dat dan weer met het door dhr. Simons geplaatste van Schaepkens van Riemst:

'De benaming der Helstraat, schrijft Franquinet, moet gezocht worden in den gevelsteen van een hoekhuis, althans van een der voorste huizen in die straat: de Hel.
Schepen Jan van Luik, laat bij zijn dood in 1418, 20 schellingen rente plaatsen op een goed geheeten: ' "der Hellen", in alto ponte'. Daar nu die schepen in de Muntstraat woonde, in een huis genaamd 'ter hellen', en `t aangrenzend huis 'ter cleyne helle' ook bezat, is het waarschijnlijk, dat zijne goederen in hoogbrugge naar zijn woongoed in de Muntstraat genoemd werden. (...'). [aanhalingstekens: IMHE]

De formulering komt dermate overeen dat eigen onderzoek bij alle auteurs wel mag worden uitgesloten. Maar waarom heeft nog nooit iemand zich afgevraagd of het wel zo logisch is dat een poort die er al in de dertiende eeuw lag, pas vijfhonderd jaar later Helpoort wordt genoemd als er al in 1418 een huis of perceel in die straat lag dat er deze naam aan had kunnen geven?

Morreau, wiens boek in 1979 werd gepubliceerd, houdt tenminste nog een slag om de arm: 'De naam Helpoort komt voornamelijk in zwang sedert het einde van de 18e eeuw'. Maar wat hij bedoelt met 'voornamelijk', legt hij niet uit. Heeft hij tijdens zijn onderzoek de naam mogelijk toch eerder gezien, maar er vergeten een aantekening van te maken omdat het op dat moment voor hem niet van belang leek? (Hij zou de eerste onderzoeker niet zijn die zich ter zake later de haren uitrukt!). Of twijfelt hij omdat zelfs begin negentiende eeuw nog gebruik gemaakt wordt van andere benamingen?

[Ingrid M.H.Evers]

De naam Helpoort: wat ligt er aan ten grondslag?

Mijn persoonlijke mening blijft voorlopig onveranderd de uitleg die wordt gegeven in de mythe IN DE HEL OF IN DE HELLE?, zoals gepubliceerd in Evers/Ubachs, Maastrichtse Mythen (2003). (zie ook http://forum.mestreechonline.nl/showthread.php?p=40235&highlight=Helle#post40235)

Wel heb ik vandaag naast de eerder geopperde mogelijkheden (hellende straat, poel des verderfs, huis In de Helle of Ter Hellen) een vierde mogelijkheid gevonden en die heeft te maken met kruitopslag. Morreau vermeldt voor het gangenstelsel Bentinck, aangelegd tussen 1769 en 1771, een kruitkelder 'De Hel'. Ook de poort die nu Helpoort heet deed, zoals uit bovenstaande chronologie blijkt, eeuwenlang dienst als kruitopslagplaats (tenminste eind zeventiende tot begin negentiende eeuw). Ligt hier een relatie?

Feit is, dat we het niet weten en zonder bronnenonderzoek ook niet te weten zullen komen.

[PieterSimons]

Dank!

Een jaar geleden ben ik naar Noord-Italië gereisd, o.a. om in Lombardijen Romaanse kapitelen te bekijken. Er werd gezegd dat waarschijnlijk Lombardische beeldhouwers rond 1175 de kapitelen in Servaas en O.L.V. Basiliek hadden vervaardigd. Maar als slechts geïnteresseerde leek die enkele cursussen kunstgeschiedenis heeft gevolgd blijkt dat een hachelijke onderneming. Gelukkig stuitte ik op een studie uit 1983 van Mekking en de Universiteit van Utrecht. Het deed allemaal zo wetenschappelijk en doordacht aan, ik was bijna overtuigd dat hun conclusies de juiste waren. Toen vond ik een studie uit 1996 van den Hartog. Zijn conclusies waren behoorlijk anders. En klonken eveneens erg plausibel. Het maakte mij eens te meer duidelijk dat het vaak erg moeilijk is om tot een enigszins waterdichte conclusie te komen, ondanks de vele aanwijzingen die je denkt te hebben gevonden. Wat dat betreft maakt ook de speurtocht naar de naam Helpoort dit weer duidelijk. Zo gauw je iets nieuws vindt kan al het vorige, dat eerder erg logisch klonk, veel minder waarschijnlijk gaan lijken. Dat maakt nu ook Ingrid ons weer duidelijk, door de nieuwe vondst: naam van kruitopslagplaats uit 18e eeuw. Gevoelsmatig valt deze uitleg bij mij nu het meest op de plek: de naamsverandering stamt waarschijnlijk uit de 18e eeuw en toen is ook deze kruitkelder aangelegd. Maar zoals uit voorgaande ervaring van mezelf blijkt en ook Ingrid nog een keer ons terecht voorhoudt: ook nu blijft voorzichtigheid geboden. Maar: dank zij de gestelde vraag duiken we met zijn allen in de geschiedenis van een specifiek stukje Maastricht en dat levert in ieder geval bij mij weer meer kennis op. Dank aan allen hiervoor!