Helpoort en Helstraat (Sint Bernardusstraat)

[Pier]

Ik heb een tijd geleden op de site http://www.ppsimons.nl/stamboom/maas...icht-tekst.pdf
gelezen dat de naam Helpoort en Helstraat (de huidige St. Bernardusstraat) op de volgende manier verklaard werd.

"De naam Helpoort stamt van de tijd dat vlakbij

deze poort een smidse was gevestigd. Als je er liep zag je voortdurend het

“hellevuur”.

Dit leek mij een logische verklaring al moet ik achteraf toegeven dat ikzelf niet op zoek ben gegaan naar een verificatie van bovenstaande bewering.

Vanmiddag sprak ik echter een bekende die een rondleiding had gehad van een VVV-gids. Deze VVV-gids bleek een heel andere verklaring te geven.
Mijn kennis kon het niet meer precies reproduceren, maar het was iets met een Duitse naamsverbastering cq Duitse plaatsnaam die (door de jaren heen) verkeerd geinterpreteerd werd.

Weet iemand de juiste verklaring?

[SJEF �]

Hallo Pier,

Via de ingebouwde zoekfunctie op dit forum (indien je bent ingelogd), kwam je o.a. onderstaande bijdragen tegen.

http://www.mestreechonline.nl/forum/...5&postcount=47 .

http://www.mestreechonline.nl/forum/...read.php?t=356 .


De Sint Bernardusstraat is genoemd naar Bernardus van Clairvaux (1091-1153), hervormer van de Cistercienser orde, die in 1145-1146 op het Onze-Lieve-Vrouweplein de tweede kruistocht predikte.
Deze straat heette tevoren Helstraat.

[Pier]

Sjef bedankt dat je mij op de zoek-functie wijst. Eerlijk gezegd had ik die eerder nog niet gevonden cq gebruikt. Scheelt toch heel wat zoekwerk.

Grappig is dat we dus nu al 3 verklaringen hebben over de naam Helpoort/straat.

Eerlijk gezegd vind ik de uitleg dat er een smid gevestigd was nog altijd de meest voor de hand liggende. Nadeel is dat ik dus niet weet of er überhaupt ooit een smid gevestigd was.

Nog even zoeken dus.

[Pier]

Nog even over de benaming "Hel".

Sjef verwijst o.a. naar onderstaande afkomst.

"
De Helstraat (later Sint Bernardusstraat) ontleende haar naam aan de vele bordelen, die de bezoekers naar de hel leidden.
Vandaar dat de poort aan het einde van de straat ook Helpoort heette.

Hel heeft in dit geval niets te maken met de woonplaats van de duivel, maar met helling.
Zoals zoveel straten in Maastricht liep ook deze op, of zo men wil, af.
Aan het hoger gelegen eind van de oorspronkelijke helling stond de Helpoort.
Overigens kan de straat ook vernoemd zijn naar een nabijgelegen huis met de naam In de Helle. "

Vandaag empirisch onderzoek gedaan in de St. Bernardusstraat.
Het lijkt mij zeer onlogisch dat de naam is afgeleid van een 'helling' op straatniveau.
Als ik het goed inschat is het straatniveau van de gehele St. Bernardusstraat sinds 1229 minstens 1,5 meter hoger komen te liggen i.c. is de doorgang van de Helpoort nu kleiner dan oorspronkelijk in 1229.
Zelfs als dat niet het geval zou zijn t.o.v. 1229, dan is een hoogteverschil, gezien vanaf de Graanmarkt tot de Helpoort van 1,5 meter te verwaarloven.
Hierdoor lijkt m.i. het verhaal van 'de helling op straatniveau' niet erg plausibel.

Het feit dat in de tijd dat de St. Bernardusstraat nog Helstraat heette, in ieder geval ten tijde van de tachtigjarige oorlog, er veel bordelen in de straat zouden hebben gestaan en dat het daarom een 'hel' was voor goede katholieken, lijkt mij ook niet erg plausibel.

Als ik ethymologisch enkele zoekslagen verricht kom ik opvallend vaak uit bij de scheepsbouw als we over helling (hel) spreken. Lag de Helpoort in 1229 niet aan (een uitloper van) de Jeker en zou het niet kunnen zijn dat men daar schepen te water liet?

Wie o wie weet het?

[Ingrid M.H.Evers]

Vlak voor de Helpoort heeft een verdedigingsgracht gelegen, maar geen bevaarbaar water. De enige enigszins bevaarbare Jekerarm was en is de zuidelijkste en deze stroomde steeds buiten de stadsmuren. De overige takken kwamen via zwaar beveiligde waterpoorten de stad binnen, zoals de nog bestaande waterpoort 'De Reek' in het Aldenhofpark (die het water slechts door een sluis binnenlaat) en de zeer lage doorgang die te zien is bij de brug van de Sint Pieterstraat.
Grappig vind ik dat u met het zoeken naar een alternatieve verklaring toch ook weer uit komt bij een helling, zij het dan een werfhelling. Die werven zijn er (veel) later ook wel geweest ten zuiden van de stadsmuur, maar met de benaming 'Helpoort' hebben zij niets van doen.

De door SJEF hierboven aangehaalde tekst komt uit het boekje Maastrichtse Mythen

[Ingrid M.H.Evers]

IK weet 't zeker niet, maar of dat van die schepen en die hellingen klopt waag ik te betwijfelen omdat de Helstraat in de tijd dat men hier Frans sprak de Rue de l'Enfer werd genoemd.

In de Franse Tijd begreep men lang niet altijd waarom een straat een bepaalde naam droeg. Dus werd 'Helstraat' heel gemakkelijk geassocieerd met 'de hel' (l'enfer). Als men er werkelijk niets van kon maken kwam men met iets heel nieuws. Een treffend voorbeeld is 'Lenculenstraat'. Dat werd: naar een daar gelegen brouwerij.

[Pier]

Vandaag weer eens wat op internet gesurfd i.p.v. gewandeld.
Vrij voor de hand liggend kwam ik uit op onze 'zuster internet pagina' van Zicht op Maastricht.

Daar kwam ik de navolgende tekst over de Helpoort tegen:

" (...) In de Middeleeuwen droeg de poort de naam Hoogbruggepoort, omdat buiten de poort een hoge brug over de Jeker lag. De naam Helpoort ontstond pas in de achttiende eeuw en is waarschijnlijk ontleend aan het nabij gelegen huis: "In de Helle": deze huisnaam komt vaker voor bij smederijen en bakkerijen". (...)"

Dus..... er lagen weldegelijk smederijen in de voormalige Helstraat. Waarschijnlijk klopt het verhaal op de site van 'www.PPSIMONS.nl' wellicht toch, dus dat de vonken van de smederijen deden denken aan de hel.
Vooralsnog is dit mijn favoriet.......

[Ingrid M.H.Evers]

Zicht op Maastricht: Daar kwam ik de navolgende tekst over de Helpoort tegen:

" (...) In de Middeleeuwen droeg de poort de naam Hoogbruggepoort, omdat buiten de poort een hoge brug over de Jeker lag. De naam Helpoort ontstond pas in de achttiende eeuw en is waarschijnlijk ontleend aan het nabij gelegen huis: "In de Helle": deze huisnaam komt vaker voor bij smederijen en bakkerijen". (...)"

L.J. Morreau, die in zijn Bolwerk der Nederlanden letterlijk elke aantekening over de vesting uit de raadsverdragen en andere eigentijdse bronnen heeft verzameld, vermeldt dat "die Hobruggenpoort bij der Jekeren" (pag. 25, notitie d.d. 1454) lag. De negentiende-eeuwse verzamelaar Jules Schaepkens van Riemst heeft dezelfde zinsnede in zijn Eenige bijzonderheden omtrent straten, pleinen en bewoners van het oude Trichtover toen bekende huizen noemt tot begin achttiende eeuw, er voor die periode geen gevonden.

Als er in de achttiende eeuw een pand "In de Helle" is geweest dat aan de stadskant

[PieterSimons]

Schaepkens van Riempst 1907

Letterlijk schrijft Schaepkens van Riempst in 1907: "Wellicht heeft een huisnaam in de Helle, die voorheen ook in de Muntstraat voorkwam, sinds betrekkelijk korten tijd den naam Helstraat doen geboren worden. Meer waarschijnlijk is hij ontstaan door de aanwezigheid daar in die weinig bezochte, door de sombere Helpoort beheerschte straat, van publieke huizen;......In 1423 (no 171 F) (is er sprake) van de hoebrugge poort achter die hove dae die gemeyne wyfken sitten."

[SJEF �]

Er wordt in de voorgaande twee antwoorden geciteerd uit een werk van Jules Schaepkens van Riempst Eenige bijzonderheden omtrent straten, pleinen en bewoners van het oude Tricht (uitgave 1907).
Nu ben ik dus gaan zoeken in de uitgave die ik heb, met de gelijknamige naam, maar dat blijkt een overdruk van een samenvoeging te zijn van drie artikelen uit de Publications de la Société historique et archéologique etc.... en wel met de volgende nummering:
TOME LXVII (1931);
TOME LXVIII (1932);
TOME LXIX (1933).

Jammer genoeg kan ik de citaten daar niet vinden.

Hoe kan dat, vraag ik mij dus nu af.

[SJEF �]

Inmiddels heb ik de door mij gestelde vraag zelf kunnen oplossen.
En wil middels een PDF bestand, opgesteld door Dr. Pierre Ubachs.
Een overzicht van de bijdragen in de Publications nr. 1 (1864) tot nr. 124 in het jaar 1988, geordend op auteur.

http://www.lgog.nl/Publications/1219914464461 .

De bundeling van de drie uitgaven die ik bezit, is geschreven door de gelijknamige zoon (Junior) van Jules Jules Schaepkens van Riempst (Senior).

In het overzicht, opgesteld door Dr. Pierre Ubachs, is dat duidelijk te zien op pagina 38 van het PDF bestand, en wel met de nummering 549 en 550 (Senior) en 551, 552 en 553 (Junior).

[Ingrid M.H.Evers]

'125 jaar 'Publications': een bibliografie van de belangrijkste bijdragen'

Het is jammer dat LGOG niet ook bovenstaande hoofdtitel van dit overzicht op de site heeft geplaatst, Sjef. Zoals Ubachs in zijn voorwoord schrijft, 'is (de lijst) niet uitputtend, want zij bevat slechts de belangrijkere artikelen...' Bijdragen van minder dan vijf bladzijden en tal van genootschapsgegevens zijn niet opgenomen. Vaar dus niet blind op deze lijst als je wilt weten of er ergens in de PSHAL iets staat over een bepaald onderwerp.
Ubachs heeft nooit de bedoeling gehad dat dit overzicht een inhoudsopgave voor ruim honderd jaargangen 'Publications' [PSHAL] zou zijn. Hij deed onderzoek naar '125 jaar Limburgse Historiografie' en kreeg daar mede vat op door het jaarboek uit te splitsen naar onderwerpen, tijdvakken en auteurs. Het overzicht vormt het bewijsmateriaal voor het openingartikel in de jubileumuitgave van LGOG in 1989: P.J.H. Ubachs, De 'Publications' bekeken, 109 boeken Limburgse geschiedenis, 1864-1988, (PSHAL 1989, pp. 33-46). De omschrijving op de website is dan ook misleidend.

[PieterSimons]

Publications en meer

Het prachtige originele artikel van Publications 1907 kun je uiteraard vinden in bijv. het Regionaal Historisch Centrum in de Pieterstraat.
Ik ben inmiddels weer wat verder gaan zoeken. "Maastricht stad aan heerbaan en rivier" van Dr. Mr. H.H.E. Wouters uit 1977, met bijzondere aandacht voor het Stokstraatgebied geeft ook enkele interessante wetenswaardigheden, weliswaar niet over de Helpoort en Bernardusstraat zelf, maar meer over het gebied. Zo staat op pag, 51: een inval in een herberg aan de Stokstraat, waar een aantal vrouwen en militairen worden opgepakt (1731) is het enige incident dat het bestaan van een rosse buurt kan doen veronderstellen. Op pag. 90 over het stokstraatgebied: Het is echter de vraag of niet vanaf het eerste begin de nabijheid van de kade een kiemcel voor ontbinding is geweest en het sociale niveau van de wijk niet reeds vanaf de tweede helft van de achttiende eeuw geleidelijk is gedaald tot een punt, waarop bij een samenloop van ongunstige omstandigheden een diep verval met alle daarmee verbonden bijverschijnselen moest optreden. Ook Schaepkens van Riempst vindt in 1907 de aanwezigheid van veel dubieuze beroepen de meest aannemlijke verklaring voor "helpoort"en "Helstraat".
Op pag. 57 bij Wouters: de huisnamen aan de Smedenstraat: "het Hoochsweert", "Het Ketelken", "het Hamerken" "het Hoefijser" en dergelijke bevestigen de verklaring van Bachiene, dat zij omstreeks 1775 nog voor een aanzienlijk gedeelte door smeden was bewoond. Je mag er dus wel degelijk van uitgaan dat er ook smidses waren binnen de stadsmuren.! Dus ook de mogelijkheid dat de naam helpoort afgeleid is van het vuur van een nabijgelegen smidse blijft open. Meerdere bronnen op internet spreken van een nabijgelegen huis "In die helle" maar waarschijnlijk praten ze elkaar na, omdat dit in 1907 (pag. 172) al door Schaepkens van Riemst als een der mogelijkheden is genoemd.
Het ultieme antwoord is er dus helaas nog steeds niet.

[PieterSimons]

Publications, database met artikelen

Nog even een reactie op artikelen in de publications: Wil je gericht zoeken in alle publications, dan raad ik je mijn online database aan. Alle artikelen vanaf 1864 zijn kort beschreven en je kunt op meerdere manieren zoeken. Zo zijn er meer dan 330 artikelen die iets met Maastricht te maken hebben. Kijk op http://www.ppsimons.nl. Klik links op het kopje :"belangrijke bronnen" en kies voor de online database. Het is een monnikenwerk geweest maar ik maak er zelf nog herhaaldelijk gebruik van. Als ik weer iets meer tijd heb hoop ik op deze manier ook de artikelen van het "Limburgs Jaarboek" 1894-1928, welk ik ook compleet in bezit heb, in een database te zetten. Hier zitten juweeltjes bij, die bij velen nog onbekend zijn.

[burgemeester]

Ik heb al veel plezier gehad van uw site!