De eerste huisnummers in Maastricht: ca. 1770

[Ingrid M.H.Evers]

Elders op deze site ( https://forum.mestreechonline.nl/for...ummerbordjes-1) is een vraag gesteld naar de huisnummerbordjes in Maastricht. Hieronder volgt een overzicht van de verschillende jaren dat in Maastricht de huisnummeringen veranderden.

In vroeger eeuwen waren er al wel straatnamen, maar voor de globale aanduiding van een bepaald adres gebruikte men markante punten in die straat, bv. 'tegenover de Heilige Geest', of 'naast de herberg van Guert Brouwers', of 'naast het oirthuis [hoekhuis] van Spilstraat en Grote Staat, in de richting van het Vrijthof'.

Huizen met gevelstenen waren gemakkelijker te vinden, en sommige panden hadden ook nog heel eigen ornamenten, die voor iedereen herkenbaar waren. Een apotheker had vaak een 'gaper' uithangen, een herberg een uithangbord en naar het schijnt betekende een gevlochten mand/kooi boven aan de gevel dat in dat logement 'kalde herberg' werd gehouden, oftewel dat het een bordeel was. (Jawel, daar komt de plaatsnaam Kalterherberg vandaan, bij Monschau, en Wijnandsrade heeft ook zo'n herinnering).

Eind achttiende eeuw is men afgestapt van de toch wat lastige identificering van panden door een omschrijving van de locatie. Nog voor de Franse Tijd (1794-1814) heeft men een huisnummering ingevoerd. Dat moet omstreeks 1770 zijn geweest. Bij het RHCL wordt in de collecties van het Gemeentearchief Maastricht een overzicht bewaard uit die jaren dat al een doorlopende huisnummering geeft. Ik heb deze staat zelf nog nooit bekeken, maar dat hij bestaat staat buiten kijf.

[Ingrid M.H.Evers]

Huisnummers tussen ca. 1770 en 1806

[Ingrid M.H.Evers]

Een tweede huisnummering in de Franse Tijd (1806)

In hoeverre de nummering van ca. 1770 de hele stad dekte, is mij niet bekend.

De volgende nummering was gebaseerd op een in 1806 doorgevoerde inventarisatie. Ook in deze lijst uit de Franse Tijd (1794-1814) zijn de huizen van de stad doorlopend genummerd. Naar mij is medegedeeld sloot deze aan bij de eerdere lijst uit ca. 1770. Dat zou kunnen betekenen dat het geen volledig nieuwe indeling was, maar een uitbreiding van de reeds bestaande lijst.

Van de telling van 1806 heb ik geen gegevens, maar ik bezit wel een fotokopie van een opstelling die op basis daarvan tot stand kwam, de zogenaamde 'Staat van huiseigenaren Maastricht, 1807-1809'. Deze handgeschreven 'Staat' geeft tal van gegevens over de huisnummering, maar is nooit bedoeld geweest als een 'adresboek'. Hij diende als basis voor de berekening van een aanslag voor de onroerend goed-belasting. Bij elk huisnummer staat namelijk vermeld wat in de ogen van de toenmalige stedelijke overheid (de de waarde was van het betreffende onroerend goed.

Elk huis in deze 'Staat' heeft een huisnummer, evenals de meeste niet met een huis bebouwde percelen. De nummering is doorlopend, dat wil zeggen dat de huizen dus niet genummerd zijn volgens straat (zoals we dat nu kennen), maar domweg volgens de looproute van de toenmalige beschrijvers. Ergens begon men met nummer 1 en uiteindelijk eindigde men met nr. 2905, toen dus (1809) het totaal aantal huizen in de stad, 'tant petites que grandes' ('zowel klein als groot'). Of in dat cijfer ook alle niet-woonhuis percelen zijn opgenomen, zou enige studie van dit dossier vragen. Het is zo lastig te hanteren, dat ik zo gauw niet kan vinden waar nr. 1 begon en nr. 2905 eindigde.

Naast het huisnummer worden in de lijst de eigenaren van (een deel van) het huis opgegeven. Dat zijn dus niet noodzakelijk de bewoners van een bepaald pand. Ook percelen die geen 'maison' (huis) bevatten, maar bijvoorbeeld een 'grange' (schuur, vaak korenschuur), een 'remise' (stal of koetshuis), een 'jardin' (moestuin of boomgaard) of een 'magasin' (opslagplaats), kregen een 'huisnummer'.

Wat opvalt aan de Franstalige lijst is dat men voor de eigen administratie per straat ook het aantal huizen telt. Die nummering telt dus niet mee voor de huisnummering, maar geeft een idee van de bewoningsdichtheid in een bepaalde straat.

Literatuur:
'Staat van huiseigenaren Maastricht, 1807-1809'. Deze staat is opgenomen in de (J. Luijten) en in te zien bij het RHCL.

[Ingrid M.H.Evers]

Een derde doorlopende nummering in 1850

De doorlopende nummering uit de Franse Tijd (1806) was niet erg overzichtelijk. De telling was onlogisch, omdat straten die soms ver uiteen lagen, in nummering elkaar opvolgden.

Op 10 juni 1850 besloot de gemeenteraad dat de nummering moest worden herzien en vooral ook uitgebreid. Er waren inmiddels tal van huizen bijgekomen, die op een of andere manier tussen de bestaande huisnummers moesten worden 'ingefrommeld' of een veel hoger nummer hadden gekregen dan de overige panden in de omgeving. Anderzijds waren er veel verdwenen (bv. de oostelijke straatwand van de Bokstraat) en dus vervallen.

Opnieuw koos men voor een doorlopend systeem, maar de volgorde van straten was dit keer logischer. Doordat men opnieuw begon te tellen, volgden alle huisnummers elkaar nu weer - voorlopig - probleemloos op. Men begon met nummeren in Wyck, bij het wachthuis bij de Duitse Poort aan de Hoogbrugstraat, dat het nummer 1 kreeg. De nummers 2, 3, 4, 5, etc. tot en met 14 werden gevormd door de huizen aan de Lage Barakken, waar men eerst de ene zijde en daarna de andere zijde volgde. Er was dus geen verschil tussen de even of de oneven zijde van de straat. De huisnummering volgde de looprichting langs de straatwand.

De lijst van huisnummers uit 1850 eindigt bij nr. 3098: het 'huis Lankenan' bij de Onze Lieve Vrouwebrug over het Kanaal Luik-Maastricht. Er waren nog wel enkele huizen waarover men dubde, maar mijn gegevens geven daarover geen uitsluitsel.

Belangrijk verschil van de lijst van huisnummers uit 1850 met de 'Staat van huiseigenaren 1807-1809' is, dat in 1807-1809 ook de tuinen en stallingen van een eigen nummer werden voorzien, terwijl dat in 1850 niet meer in die mate het geval is. Ik vermoed dat dit komt omdat inmiddels het kadaster was ingevoerd, waarbij grondstukken/percelen van een een kadastraal nummer waren voorzien. Die nummers werden dus losgekoppeld van de huisnummering.

[Ingrid M.H.Evers]

Een moderne huisnummering per straat in 1888

[Ingrid M.H.Evers]

Maastrichtse huisnummers: wat was waar?

Citaat, oorspronkelijk geplaatst door Johanvanderdonk: "Wat mij ook opvalt in de adressen, is dat de nummers vaak zo hoog zijn. Bv. Heijenstraat 395, Houtmaas 3033, Sint Antoniusstraat 876, Oeverstraat 380, Raamstraat 769 enz".

Als antwoord op die constatering het volgende:

Er bestaat een concordans op de huisnummering uit 1806, 1850 en 1888 (zie de literatuur hieronder).
Daarin is een oud huisnummer meestal te herleiden tot het moderne uit 1888. De lijst is bijgehouden met nieuwe aanvullingen tot 1927, maar daarna moet men andere bronnen aanboren.

Als men in een archiefstuk een hoog huisnummer heeft gevonden in combinatie met een straatnaam, is het moderne nummer vaak gemakkelijk terug te vinden. Heijenstraat [Wycker Heidenstraat] nr. 395 (1806) werd in 1850 omgenummerd naar nr. 384 en in 1888 naar nr. 2.

Als men een huisnummer heeft, maar geen straatnaam, dan wordt het meer zoekwerk. Men moet dan zoeken op huisnummer, en vanwege het vroegere doorlopende systemen is de volgorde van huisnummers voor 1806 en 1850 in de omrekentabel allerminst doorlopend. Ook moet men zich realiseren dat een bepaald nummer in 1806 in 1850 heel ergens anders lag. Nr. 395 was in 1806 een huis in de Heidenstraat, maar in 1850 is nr. 395 een pand aan de Oever[straat].

Toevallig liggen deze straten vrij dicht bij elkaar, maar nr. 237 is in 1806 een huis aan de Kommel, terwijl het in 1850 een pand is aan de Hoogbrugstraat. Als men een huis zoekt zonder de straat te weten, is enige oplettendheid dus wel geboden.

Literatuur:

Register van huisnummers te Maastricht, aangebracht in 1806, 1850 & 1888, aangevuld tot 1927. Maastricht (Gemeentelijke Archiefdienst) z.j., 51 pp., typeschrift. Aanwezig in de studiezaal van het Regionaal Historisch Centrum Limburg (Sint Pieterstraat 7).

[Ingrid M.H.Evers]

Huisnummers: even of oneven, rechts of links in de straat?

We weten allemaal onbewust wel dat er systeem zit in het toekennen van huisnummers in een straat, maar eigenlijk weet niemand aan welke kant welke nummers zitten. Op de stadsplattegrond (Falk) wordt het wel aangegeven, maar zelden door de gebruiker herkend.

Er zijn in Nederland twee systemen voor het toekennen van huisnummers. Wanneer men aan het begin van een straat staat, kunnen de oneven huisnummers rechts liggen en de even links, of juist omgekeerd. Er zijn niet zo heel veel steden waar de oneven kant rechts is, maar in Limburg is Sittard er een van.

In de meeste gevallen liggen echter de even nummers aan de rechterkantBron:
Het 'kenniscentrum' van de website www.zoekplaatjes.nl van Wim de Koning Gans (Den Haag); zie de link 'huisnummers'.

[Ingrid M.H.Evers]

Huisnummering in Maastricht: een recapitulatie

1. Omstreeks 1770: de eerste nummering, doorlopend per straat, even en oneven nummers volgen elkaar aansluitend op. Dus telkens beginnend vanaf nr. 1. Het nadeel daarvan was volgens de Fransen 35 jaar later, dat men geen goed idee kreeg van hoeveel huizen er nu precies waren in de stad.

2. 1806: tweede nummering, doorlopend door de hele stad, waarbij ook niet-woonhuizen (tuinen, onbebouwde percelen, schuren etc.) worden meegeteld. Net als in 1770 wordt geen verdeling gemaakt in een even en oneven zijde van de straat. Incidenteel worden nummers overgeslagen, zonder dat daar een duidelijke verklaring voor is. Totaal aantal huizen c.q. huisnummers: 2905.

3. 1850: derde nummering, doorlopend door de hele stad, echter zonder tuinen, schuren en dergelijke. De nieuwe nummering is noodzakelijk vanwege nieuwe huizen en bedrijven die niet meer passen in de eerdere opstelling, en stadsuitleg buiten de vroegere stadsmuren. Totaal aantal uitgegeven nummers: 3098, dus bijna honderd meer dan in 1806.

4. 1888: moderne nummering per straat, met de even nummers rechts, en links de oneven zijde.

[Ingrid M.H.Evers]

Afwijkende nummering: reconstructie van dit draadje na de servercrash

Tegenwoordig worden huisnummersMaastricht de huizen langs bijvoorbeeld het Volksplein doorlopend genummerd zijn?

Olijfje schrijft:

Ik heb de simpelste manier gezocht om daar achter te komen: Streetview en jawel, de nummering loopt gewoon door, 36 en 37 naast elkaar..

Haas schrijft:

Met het Volksplein is er iets geks aan de hand. Je moet namelijk even zoeken naar nummer 4, dat is het laagste nummer. De logica ontgaat me daar. Het loopt van 4 t/m 14, en begint met het huis er pal naast weer met 17.

Kan iemand mij verklaren waarom er geen Volksplein 15 en 16 is, en wel een 18 en 18A?

In de Heukelstraat in Amby loopt het helemaal raar, zo ook aan Achter de Barakken.

In de Calvariestraat loopt de nummering ook niet bepaald logisch, en voor zover ik weet, in de 7e Januaristraat in Heer, ook niet. Ga er maar eens kijken.

[Ingrid M.H.Evers]

Tot mijn chagrin moet ik bij bijna al Haas' vragen er het zwijgen toe doen.

De eerder genoemde concordans op de omnummering is weliswaar 'aangevuld tot 1927', maar daar zit nu juist het probleem. Dit register was een intern hulpmiddel voor de toenmalige ambtenaren. Het oorspronkelijke document en met name de latere aanvullingen zijn zo cryptisch, dat men het spoor geheel bijster raakt. De ambtenaren wisten het allemaal wel en vonden het duidelijk genoeg. Zij hielden er geen rekening mee dat wij bijna een eeuw later het ook wel zouden willen snappen.

Alleen over Achter de Barakken en de Calvariestraat heb ik iets kunnen vinden.

Bij de Calvariestraat lijken de oneffenheden veroorzaakt te worden door de aansluiting bij de Kommel: wanneer vielen bepaalde huizen onder de Kommel, wanneer onder de Calvariestraat.

Wat betreft Achter de Barakken: het was daar een wirwar van kazerne (nr. 1 in 1888 ) en vooral heel veel 'bergplaatsen'. Zelfs wordt er een 'achterhuis' genoemd. In dat gebied is de laatste tachtig jaar veel veranderd en ik denk dat je dat soort gegevens alleen kunt terugvinden in de raadsbesluiten van de gemeente. Ik beschik over een kopie van alle raadsbesluiten inzake de straatnaamverlening voor de periode 1934-1983, maar zonder register of heel veel tijd is er geen beginnen aan.

Wat betreft de gegevens voor Amby en Heer: die moeten te vinden zijn in de archieven van de gemeenten waartoe zij voor 1920 c.q. 1970 behoorden.

Eindconclusie: geen enkele vraag van Haas is hiermee afdoende beantwoord.

[Ingrid M.H.Evers]

Citaat, oorspronkelijk geplaatst door Haas
Kan iemand mij verklaren waarom er geen Volksplein 15 en 16 is, en wel een 18 en 18A?

El Loco:
Zou dat te maken kunnen hebben met het bombardement (of V-bom?) op Blauwdorp in november 1941? Zie o.a. dit ooggetuigeverslagen hier en hier op de website van Zicht op Maastricht.

[Ingrid M.H.Evers]

De ene vraag is nog niet opgelost, of een volgende dient zich al weer aan:

1. Het Volksplein is redelijk oud; is die doorlopende huisnummering bij pleinen ook in de nieuwbouwwijken van na 1950 doorgevoerd?

2. In Randwijk liggen enkele straatjes aan een waterloopje (Bellomontedomein?). Is de nummering daar doorlopend of even c.q. oneven?

3. In de voormalige gemeente Sint Pieter werden de straten langs het Kanaal Luik-Maastricht gezien als twee verschillende verbindingen. Dus kwam er een Lage en een Hoge Kanaaldijk. Ik heb een tijdlang op Lage Kanaaldijk 2 gewoond en als ik mij goed herinner liepen daar de huisnummers door vanaf 1. Maar is dat juist?

4. Hoe zat/zit het op Het Bat, de Kesselskade, Van Hasseltkade, Oeverwal etc?

[Ingrid M.H.Evers]

Olijfje schrijft:

Aan het Bellomontedomein zie ik enkel even nummers, alle andere genoemde straten (de Kanaaldijk, het Bat en de Oeverwal/Stenenwal) loopt de nummering door, de Kesselskade en de Van Hasseltkade zijn met BingMaps niet te bekijken.

[Ingrid M.H.Evers]

Oorspronkelijk geplaatst door Ingrid M.H. Evers:

Is die doorlopende huisnummering bij pleinen ook in de nieuwbouwwijken van na 1950 doorgevoerd?


Ivo M. schrijft:

Ja. Bijvoorbeeld Hertellplein en Gandhiplein: doorlopende huisnummering.
Ook de Oeverwal is door-lopend.

Een puinhoop qua huisnummering (lijkend op de 1e situatie zoals je schetste) is in het oudste gedeelte van Itteren. Hier lijkt de huisnummering chronologisch naar bouwjaar. Niet naar locatie op de straat.

[zsjef sjendaol]

Merci

Ingrid,

Bedankt voor de uitgebreide uitleg over de huisnummering, het schept iig wat licht in de duisternis ook al zijn er wat afwijkingen te vinden.

Groet