Nijverheid in Boschstraatkwartier

[Markie]

Als men toen google maps via internet en pc's had gehad was een en ander beter getekend, vooralsnog ben ik nog altijd blij dat men destijds überhaupt de moeite gedaan heeft mooie tekeningen en foto's te maken van Maastricht in die tijd.

Anders hadden we weinig terug kunnen zien van de situatie destijds. Een schaduw links of rechts of foutief belicht het zal me een worst wezen.

[Antonius]

Tja, alles moest op een plaatje zoals op een briefhoofd en dan krijg je zo'n Jacques album plaatje.

ja maar zelfs de 3 dimensionale weergave van een straat of parallelstraat met plattegrond en beeld kloppen niet eens
de dakvorm is compleet anders en de gebouw vorm ook.

leer mij 3d denken of analyseren, zeg aub

[Breur]

Mijn beide opa's konden niet tekenen, althans ik heb nooit hun creatieve uitingen gezien. Waarschijnlijk waren ze te moe als ze terugkwamen van de fabriek. De fabriekseigenaren wilden pronken met hun bezit. En dan krijg je zoiets. .

[Markie]

ja maar zelfs de 3 dimensionale weergave van een straat of parallelstraat met plattegrond en beeld kloppen niet eens
de dakvorm is compleet anders en de gebouw vorm ook.

leer mij 3d denken of analyseren, zeg aub

Wellicht had jij het beter kunnen tekenen in 3d destijds met alle hulpmiddelen hedentendage.

Neemt niet weg dat we blij moeten zijn dat er überhaupt plaatjes van toen - tekeningen/foto's - zijn al dan niet perfect, die ons een beeld geven van de situatie toentertijd. Zie het als een puzzel, daar zie je soms ook alle stukjes in mekaar vallen en die stukjes geven ons momenteel een goed beeld.

Niet perfect zoals nu mogelijk is maar wel mooi om te zien. Beter dat we dat hebben dan dat we niks hadden...

[ame]http://www.youtube.com/watch?v=-0m3oE1Jiqo[/ame]

[Antonius]

heeft er helemaal niets mee te maken

hoe je kunt tekenen heden te dage (dat tekenen gebeurd in je hoofd, dus niet hoe)
heeft dus ook nog veel minder met de vraag te maken of je kunt tekenen of niet!
markie, is boos wegens een bericht van mij en tracht elke reactie mijnerzijds te discrediteren.

veel plezier ermee.

[Antonius]

Beste Parel,

of anderen die het korte intermezzo gelezen hebben.

Als ik afbeeldingen en tekeningen zie in berichten die na een bepaalde tijd periode zijn vervaardigd ga ik er op ervaring en kennis van uit dat die de zogenaamde ook de werkelijkheid voorstellen (van die tijd, uit die periode van de geschiedenis)

Dat levert een reconstructie van plattegronden (kaartmateriaal) en afbeeldingen (in dit geval perspectivische afbeelding) die samen te voegen zijn.
Zouden moeten zijn.
Die ik inzake het Veemgebouw aan het Bassin zag in dit bericht, zijn ofwel aan de overzijde van het Bassin ten op zichte dus van de zuidzijde en die de beeldreferenties



het Veemgebouw heeft niets met die afbeelding van doen, nog qua plaatsing en maat of verhouding
eerste indikatie is altijd de dakvorm ten opzichte van het gevelaanzicht.

misschien dat het eenvoudiger kan worden uitgelegd, maar elk vogeltje zingt zoals het gebekt is

[Breur]

Omgeving Bassin, de Sphinxfabrieken en station Boschpoort 1927

[Ingrid M.H.Evers]

Het Album Regout en de Cité Ouvrière, die niet identiek is met het Veemgebouw

even uit eigen bron (MO forum) twee afbeeldingen: de kadastrale kaart en de prent / tekening van de westoever van het bassin. (Het rood omcirkelde is niet het veemgebouw, dat bedoelde ik te verwoorden).

Dit is een non-discussie. Pier maakte elders op de site een foutje en gaf dat, nadat mijn foto naar dit draadje was verplaatst, toe in bovenstaande posting nr. 7. Het spijt me zeer, maar voor iedereen die de discussie vanaf het begin heeft gevolgd, was deze vergissing en correctie helder als glas. Ik begrijp dus niet waarom er te beginnen met posting nr. 17 (Antonius) een hele litanie over Piers vergissing achteraan kwam. Het Veemgebouw is - zoals Pier erkende in posting nr. 7 - niet hetzelfde als de Cité Ouvrière en hij beweert dat dus ook niet. Laten we er dus alsjeblieft een punt achter zetten.

Blijft de vraag of de tekeningen in het Album Regout geheel volgens de werkelijkheid waren? Nee, dat waren ze niet. Gezien de opzet was dat ook onmogelijk. De tekenaar-lithograaf woonde geloof ik in Frankrijk en heeft de oorspronkelijke situatie mogelijk niet eens gezien. Hij heeft dan dus gewerkt aan de hand van andermans tekeningen, zonder referentiekader.

Maar zelfs indien hij wél hier in de stad is geweest, en deze gebouwen met eigen ogen heeft gezien, dan was hij geen technisch tekenaar. Hij tekende niet zoals als een Jan Brabant, maar als een tekenaar/kunstenaar. Hij heeft de gebouwen niet opgemeten, maar - waarschijnlijk volgens de wensen van zijn opdrachtgever - een artistieke weergave nagestreefd.

Daarnaast is het logisch dat sommige 'gezichten' die in het Album als panorama of birds-eye view zijn weergeven, enigszins vertekend lijken. De tekenaar heeft niet met een ballon in de lucht kunnen hangen om een luchtfoto te maken en heeft dus een vogelvlucht-panorama moeten schetsen aan de hand van de basisprincipes van het perspectief. Ga er maar aan staan! Hoe moet je iets van bovenaf weergeven als je het nóóit van bovenaf hebt kunnen zien?

Vaak worden de soms redelijk overdreven weergaven van Regouts bezittingen toegeschreven aan een overdreven ego van de opdrachtgever. Ik ben de eerste om hem dat ego te gunnen: de man heeft werkelijk ongelooflijk veel gedaan voor deze stad (en ook nog wat andere gemeenschappen in de omgeving). Hij had er recht op een beetje trots op zichzelf en zijn familie (waaronder ook broer en zwager) te zijn.

Maar met betrekking tot de litho's in het Album zou men zich ook eens kunnen afvragen:
1. in hoeverre de vertekeningen overal vertekeningen zijn;
2. in hoeverre deze te wijten zouden kunnen zijn aan de ontoereikendheid van de technieken waarmee Regouts bezittingen werden weergegeven. Wij zijn zó gewend aan de technische verworvenheden van de laatste honderdvijftig jaar, aan de onvoorstelbare ontwikkelingen in onze beeldcultuur, dat we denken dat het altijd zo gemakkelijk is geweest. Niets is echter minder waar.

En ja, dan constateer je als opdrachtgever in de jaren 1860 dat het met die tekeningen misschien een beetje uit de hand is gelopen. Aanpassen zou tot een jaar tijd en geld vergen. En waarom zou je? Het Album was bedoeld voor Regout zelf, zijn kinderen en wat zakenrelaties. Wist híj veel dat een anachronistische (dus foutieve) benadering van de geschiedenis hem vijftig tot honderd jaar later zou meeslepen in een negatieve spiraal? Hij heeft er vast nooit rekening mee gehouden dat het Album algemeen bekend zou raken, noch dat daardoor een tikje persoonlijke ijdelheid hem zo zwaar zou worden aangerekend.

Wie van ons zou bepaalde foto's in ons eigen archief over vijftig of honderd jaar gepubliceerd willen zien als 'het' beeld van ons zelf? Wat weten het nageslacht, de kleinkinderen of achterkleinkinderen nu helemaal over voorgaande generaties, om van buitenstaanders maar niet te spreken?

Historische feiten zijn toetsbaar, de interpretatie van die feiten berust op de compilatie van toevalligheden, historische kennis en psychologisch inzicht. Te vaak wordt bij gebrek aan relevante bronnen een eenzijdig beeld geschetst. Bescheidenheid past dan ook de (would be) historicus. Zoals mijn opleider placht te zeggen: ´Het kan nog heel anders zijn geweest´.

[Toller]

Onteigening 1864 (1)

De noordzijde van de Boschstraat stond aan de wieg van de Industrialisatie van Maastricht en Nederland. Aan de Boschstraat werd de eerste stoommachine van Nederland door Petrus Regout in gebruik gesteld. De stoommachine kocht Petrus Regout van John Cockerill uit Seraing. Ten tijde van de ingebruikstelling van de stoommachine was Maastricht nog steeds omgeven door de walmuur en de nodige vestingwerken daarbuiten. Dus industriële uitbreiding kon alleen maar binnen de vestingmuren plaatsvinden.

Petrus Regout onderkende het belang van de Zuid-Willemsvaart en de havenkom het Bassin. Het was de toenmalige Koning Willem I die handel en industrie stimuleerde door onder andere het Bassin aan de noordoostzijde van de Boschstraat aan te laten leggen, het eind- beginpunt van de Zuid-Willemsvaart. Deze waterweg, vernoemd naar hem verbond Den Bosch met Maastricht en was noodzakelijk omdat de Maas met name in de zomer niet geschikt was voor het scheepvaart-verkeer.

In Maastricht werd binnen de vesting een havenkom aangelegd, het Bassin. Het werk om de haven aan te leggen en de doorsteek van de vestingwerken werd op 16 maart 1824 aanbesteed. Op 24 augustus 1826, de verjaardag van Koning Willem I, werd de Zuid-Willemsvaart door de toenmalige gouverneur feestelijk geopend.

[Toller]

Onteigening 1864 (2)

Het landverkeer had in het Bassin twee in- en uitgangen, richting het zuiden te weten: de Boschstraat en de Biesenstraat. De Boschstraat had een rechtstreekse verbinding met de Markt en de Boschpoort gelegen ten noorden van het Bassin. De Biesenstraat kwam uit in de St. Antoniusstraat. Hier moest het verkeer, richting centrum, linksaf naar Langs de Maas, richting Bokstraat en St. Servaasbrug. Met name het goederenvervoer richting St. Servaasbrug moest zich een weg banen door het smalle oostelijke Boschstraatkwartier.

En met name de toenmalige Christusstraat, Pompenstraat, Zwanenstraat en 88-Talienstraat waren erg smalle straten en daardoor minder geschikt voor het toenemende goederenvervoer en moesten verbreed worden. Ook wilde het gemeentebestuur dat er een directe verbinding kwam tussen de Oude Varkensmarkt en de Boschstraat. Voor de onteigening liep daar de Passage du Beel of Op de Beel, een smalle doorgang die uitkwam ter hoogte van het huidige pand Boschstraat 81.
Een onteigeningsprocedure werd in 1864 opgestart. Na toestemming voor de onteigening van de percelen vond er een beperkte kaalslag plaats. Alleen de doorsteek naar de Boschstraat zo als gepland ging niet door. De westelijke wand van de Oude Varkensmarkt werd afgesloten door een uitbreiding van het klooster van het Arme Kindje Jezus.


Bron: Kadaster 1811-1832 oostelijk Boschstraatkwartier

Tijdens de renovatie van het Oostelijk Boschstraatkwartier in de tweede helft van de 20e eeuw verdween de Pompenstraat op zijn huidige plaats. In de nieuwe situatie is de Pompenstraat nu een verbindingsstraat geworden tussen het Lakenweverplein en de St. Antoniusstraat. De 88-Talienstraat verdween in zijn geheel na deze laatste renovatie.
De onderstaande plattegrond geeft de situatie weer na de onteigeningsprocedure en het verbouwen van het oostelijk Boschstraatkwartier.

[Wigo]

Merci Toller voor de interessante informatie en de ter verduidelijking dienende afbeeldingen / illustraties.

[Ingrid M.H.Evers]

Jawel, mooi overzicht Toller. Knap hoe je op de tweede plattegrond (de kadasterkaart) die straatnamen erin gepriegeld hebt. Ik weet nu eindelijk waar al die straatjes lagen. Ik mis alleen de Beel(t)passage, die erg smal was, maar toch nog zichtbaar.

De Varkensmarkt (niet: Oude Varkensmarkt) was oorspronkelijk de locatie waar tot aan de troebelen van 1579 de lakenwevers hun ramen hadden staan. Naar het schijnt is die omgedoopt in Beelt of Beeltplein op verzoek van de zusters van het Arme Kind Jezus. Inmiddels werden de varkens al enige tijd gewoon op de Markt verkocht en de combinatie van een pensionaat en varkens zou men minder chique hebben gevonden.

[Breur]

Tijdens de fietsfotorondreis van gisteren trof ik deze stenen aan op de Veem.

Voorheen de meelfabriek van de gebroeders Straetmans. Het fabrieksgebouw werd voltooid in 1860. De jaarsteen en de naamsteen verwijzen dus naar de gebroeders Straetmans.

[Ingrid M.H.Evers]

Het vermakelijk visueel bedrog van de NV De Maasmolen (1)

De jaarsteen '1860' en de naamsteen 'GbrsS' in de posting hierboven gaven mij het gevoel dat er iets niet klopte met dit gebouw. In de stadsgids 'Maastricht' van dr. D[ominique] Sassen (1925; reprint 1975) zijn in het advertentiegedeelte twee pagina's gewijd aan het Veemgebouw. De op 1 augustus 1918 opgerichte NV 'Het Maastrichtsche Veem' kocht aan het Bassin nr. 13 het pand van de voormalige NV De Maasmolen. Volgens de tekst over het Veem uit 1925 voldeed de indeling niet aan de eisen van een pakhuis, hetgeen niet verwonderlijk was. Tenslotte was het pand ooit door de gebroeders Straetmans gebouwd als stoommeelfabriek, zoals moge blijken uit de jaarsteen hierboven en uit deze advertentie uit 1864. Maar de tekst beweert ook dat de aansluitende verbouwing inhield dat het het ons bekende pand van zeven verdiepingen in 1918 werd gebouwd. En dat blijkt dus onjuist te zijn. Het dateert uit 1860.

Hoelang de gebroeders Straetmans hun molen hebben gedreven, is niet helemaal duidelijk. Het gebouw zou in later jaren verschillende keren van eigenaar zijn gewisseld. In 1895 werd het gekocht door Edmond Franquinet, die er eveneens een meelfabriek in vestigde. Franquinet had jarenlang met enkele compagnons de bekende Maasmolen aan de Maasmolendijk gedreven. Dit was een imposant gebouw met grote tuin, gelegen tegenover de Hoenderstraat en in gebruik als graanmolen ten behoeve van de meelindustrie.

De Maasmolen zorgde echter bij ijsgang en hoge waterstand voor problemen in de molentocht. Het hele Maasmoleneiland stak bovendien een eindweegs in de rivier en verhinderde een snelle afvoer van het Maaswater. In 1893 begon het Rijk met ouvertures om molen en eiland te kopen, in 1894 begon met met de sloop van het pand en het afgraven van het eiland, waarnaar de rivier na twee eeuwen weer vrij spel kreeg.

Edmond Franquinet heeft aanvankelijk geprobeerd via de gemeente grond te verwerven voor nieuwbouw, maar vestigde uiteindelijk zijn nieuwe onderneming (een meelfabriek), zoals gezegd in het pand Bassin 13. Ter herinnering aan zijn vroegere graanmolen noemde bij deze: NV De Maasmolen. Let wel: het gaat hier dus om de naamgeving van een bestaand pand, niet om de originele molen op de Maas.

De meelfabriek NV De Maasmolen heeft tot tenminste 1916 gefunctioneerd. Daarna heeft het gebouw mogelijk leeg gestaan totdat het omstreeks augustus 1918 werd aangekocht door de NV 'Het Maastrichtsche Veem'.

Bronnen
naast het bovengenoemde boek van D. Sassen diverse artikelen in de KB krantenbank (1893-1995).

[Ingrid M.H.Evers]

Het vermakelijk visueel bedrog van de NV De Maasmolen (2)

In de periode 1895-1914/1918 was het gebouw dus eigendom van een Naamloze Vennootschap waarvan Edmond Franquinet de directeur was. Ik vermoed dat Franquinet minder ingenomen was met het pand aan het Bassin, dan met zijn vroegere behuizing. Zeker, het was een van de hoogste, zo niet het hoogste gebouw aan de binnenhaven, maar de prominent aan de oostzijde van het kanaal Luik-Maastricht gelegen Maasmolen, daterend van na 1800, maar nog helemaal gebouwd in de stijl van de late achttiende eeuw, had aanmerkelijk meer allure gehad.

Zoals elke rechtgeaarde ondernemer lijkt Edmond Franquinet van de nood een deugd te hebben gemaakt. Door het voortgezette gebruik van de naam 'De Maasmolen' suggereerde hij tenminste gedeeltelijk een voortzetting van de eerdere onderneming, die 'Franquinet-Lemaire & Cie' had geheten.

Wat meer misleidend was echter het briefpapier van de nieuwe firma. Daarop werd zowel het gebouw aan het Bassin als de Maasmolen afgebeeld, die inmiddels al lang was afgebroken. Let wel: wat meer op de achtergrond, maar eveneens met rokende schoorsteen.

Het is vermakelijk te zien dat de tekenaar-lithograaf zijn eigen bijdrage leverde aan dit visueel bedrog. Hij voorzag het toenmalige Bassin 13 (dus het latere Veemgebouw) van een gevel waarin aan beide zijden een stuk was aangebouwd. Het pand was en is vijf (5) onder één boog gevangen dubbele ramen breed, maar op het briefhoofd is het zeven (7) ramen breed! Iets dergelijks geldt voor de vroegere Maasmolen. De voorgevel is wat betreft de breedte correct weergegeven; de zijgevel telt in de breedte zes (6) vensters teveel. Het hele gebouw heeft echter nog een tweede verdieping gekregen, hetgeen ook geldt voor het kleinere kortere pand dat er aan de oostzijde dwars op staat. De breedte is correct, de hoogte eveneens uitgebreid met een extra etage.

Ach, het was natuurlijk gewoon een handigheidje, goede PR. Maar het moet ons wel waarschuwen voor het gebruik van briefpapier als historische bron. Niet altijd geeft een tekening de werkelijkheid correct weer.

Literatuur
Het briefhoofd is te vinden in: Serge Langeweg, Het Bassin (Maastrichts Silhouet, 58 ), Maastricht 2001, pag. 26.