Maastricht Franstalig?

[Pier]

Onlangs was ik een collega iets aan het vertellen over de geschiedenis van Nederland en meer specifiek de Maastrichtse geschiedenis.
Uiteraard was mijn verhaal globaal en volgde de grote lijnen.
Op de een of andere manier kwam ik te spreken over de Via Belgica, de Heirweg van Boulogne-sur-Mere naar Colonia Claudia Ara Agrippinensium (Keulen).

De Via Belgica is ook - min of meer - de taalgrens tussen het Frans en het Nederlands en loopt dus dwars door Maastricht!
De afgelopen dagen heb ik mij bedacht dat wanneer België zich in 1830 niet zou hebben afgesplitst en "we" nog steeds een Verenigd Koninkrijk der Nederlanden zouden hebben gehad, welke taal zouden wij dan nu gebruiken in Maastricht??
Zou MestreechOnline dan nu een Franstalig forum zijn??

Uiteraard heb ik de afgelopen dagen wat rondgekeken op het internet op zoek naar een mogelijk antwoord van dit uiteraard totaal fictief idee.

Maar echt helder is het nu niet.
Onderstaand een deel van de Verslagen en mededelingen van de Koninklijke Academie voor Nederlandse taal- en letterkunde. Jaargang 2002 (https://www.dbnl.org/tekst/_ver01620...01_01_0016.php)
( ....)
Desondanks had Koning Willem I vanaf het ontstaan van het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden (1814) te maken met een ernstig taalverschil in zijn rijk. In de Noordelijke Nederlanden was het Nederlands de voertaal, terwijl in het Zuiden de hogere sociale klassen Frans als voertaal hadden en de lagere klassen meestal slechts een Vlaams dialect spraken. Om de eenheid van het land te bevorderen, streefde hij, net zoals de Fransen, naar taaleenheid binnen zijn koninkrijk. De taalpolitiek die hij hiervoor hanteerde, was vooral gericht op het herstellen en bevorderen van het gebruik van het Nederlands in Vlaanderen. De verschillende taalmaatregelen die hij nam om zijn koninkrijk te vernederlandsen, stuitten echter vanaf het begin op weerstand van de bevolking. Zo stribbelden de verfranste adel tegen om het Nederlands als officiële taal te erkennen en verzette de lagere, dialectsprekende clerus zich tegen alles wat uit het protestantse Noorden kwam. Hierin beïnvloedde zij ook de Vlaamse bevolking, die al argwanend stond tegenover de Hollanders (De Vries, Willemyns & Burger, 1993). Willems politiek verliep in drie fasen: eerst werd er taalvrijheid geïntroduceerd (1814-1819), daarna werd het Nederlands de officiële en verplichte administratieve taal in Vlaanderen (1819-1829) en uiteindelijk werd de taalvrijheid hersteld (1829-1830) (De Jonghe, 1967).

Ondanks het feit dat Willem I niet in zijn opzet slaagde om de Zuidelijke Nederlanden te vernederlandsen, werd tijdens zijn heerschappij toch de voedingsbodem gevormd voor het ontstaan van de Vlaamse Beweging en haar strijd voor de erkenning van het Nederlands (Willemyns, 1992). In de autonome staat België, ontstaan in 1830, werd het Frans immers opnieuw beschouwd als de belangrijkste landstaal. Tegen de dominante positie van het Frans en de uitsluiting van het Nederlands uit openbare en officiële functies kwam echter geleidelijk aan verzet van Vlaamse zijde. (..)"

Ik denk zelf, al kan ik daar geen "bewijs" voor vinden, dat in een tweetalig Verenigd Koninkrijk der Nederlanden we in Maastricht waarschijnlijk Franstalig zouden zijn!
Waarschijnlijk zou het dialect een hele grote rol (blijven) spelen, maar was de officiele taal Frans.

Of zit ik er helemaal naast en is daar al eerder een onderzoek naar geweest?

[Ingrid M.H.Evers]

Wat lemma's uit de HEM

taalwetten van koning Willem I. Alle ambtelijke instanties in de provincies Oost- en West-Vlaanderen, Antwerpen en Limburg, dus ook Maastricht, moesten uitsluitend Nederlands als schrijf- en spreektaal gebruiken (1819). In 1823 uitgestrekt tot alle gemeenten ten noorden van de taalgrens. Tegen deze taaldwang kwam geen verzet van betekenis. Het is tevens een bewijs, dat de taalkwestie geen grote rol speelde. Ze is eerst later in Vlaanderen tot mythische proporties opgeblazen.
L: Ubachs 2000, 280.

vernederlandsing. Na 1819 werd in Limburg en Maastricht een taalbeleid gevoerd gericht op vernederlandsing van het openbare leven. Onderwijs moest gebeuren in de volkstaal, het Nederlands, maar als overgang mocht van het dialect gebruik gemaakt worden; zz taalwetten; tweetaligheid.
L: Brepoels 1976, 267.

tweetaligheid. Gangbare aanduiding voor het bestaan van meerdere gebruikstalen naast elkaar. in Maastricht: Maastrichts, Nederlands en Frans. Taalkundig verschijnsel bekend als diglossie: de specifieke situatie, waarin de ene taal wordt gebruikt, is complementair aan die van de andere. In Maastricht was het een algemene diglossie zonder algemene t., waar het Frans naast het Nederlands een grotere rol speelde sinds de tweede helft van de achttiende tot begin twintigste eeuw. Frans genoot voorkeur: chiquer dan Nederlands. Afwijkend van de situatie in Vlaanderen, waar dezelfde verschijnselen voorkwamen, waren in Maastricht de ontbrekende dominantie van het Nederlands, de cultuurtaal, en de uitstraling van het Franstalige Luik. Toen het Nederlands na 1900 als cultuurtaal dominant werd, was het met de Maastrichtse t. gedaan; zz dialect; vernederlandsing.
L: Miscellanea 1962, 22. Spiertz 1964, 241. J.J.M. Timmers, In het voetspoor van Philips van Gulpen, Heerlen 1978, 3. Ubachs 1993b, 147. PSHAL 136-137 (2000-2001) 373-385 [Wijnands]. Kessels 2002.

Voor de literatuur moet je het boek er even bij pakken.

[Breur]

Ingrid heeft haar ook vermeld: Maaslandse Monografieën 65. Marina C. A. Kessels-van der Heijde: Maastricht, Maestricht, Mestreech. De taalverhoudingen tussen Nederlands, Frans en Maastrichts in de negentiende eeuw door Marina C. A. Kessels-van der Heijde, Hilversum 2002.

Een korte boekbespreking: https://onzetaal.nl/uploads/editor/0211_kessels.pdf

[Pier]

Had ik, na het lezen van de lemma's uit de Historische Encyclopedie Maastricht (HEM) de indruk dat het pleit al beslecht was door Koning Willem I in het voordeel van het Nederlands, ga ik toch twijfelen na het lezen de door Breur aangereikte korte boekbespreking van Marina Kessels.

Daaruit blijkt dat de gegoede burgers toch meer neigden naar het Frans dan het Nederlands.
Vergeet ook niet dat Luik feitelijk veel dichterbij is dan Den Haag!
Er was zelfs nog tot 1892 (!) een Franstalige krant in Maastricht, Le Courrier de la Meuse.
Ook de carnavalsverenigingen spraken, naast het dialect!, in het Frans.

Dus enerzijds was er de overheid die een taalbeleid voerde voor het Nederlands en anderzijds was een aanzienlijk deel van de bevolking die een voorkeur had voor het Frans.
Gelukkig kwam er een duidelijke afscheiding in 1830 tussen Nederland en Belgie en dus tussen Maastricht en Wallonië.
Maar zou die er niet zijn gekomen, dan weet ik het nog niet of Maastricht uiteindelijk Nederlandstalig was gebleven.
De sociaaleconomische invloed vanuit Luik, dat zich in de 19de eeuw ontwikkelde als een enorme economische motor, zou dan veel en veel groter zijn geweest dan het veraf gelegen Den Haag.
Bovendien zou tegen het einde van de 19de eeuw Limburg sowieso economisch veel onafhankelijker van Noord-Nederland zijn geworden door de opkomst van de steenkolenmijnen in onze regio en mogelijk een eigen Franstalige koers hebben kunnen gaan varen.

Maar ja.... we zullen het nooit met zekerheid weten, maar voorlopig schrijven we gewoon Nederlands

[El Loco]

De sociaaleconomische invloed vanuit Luik, dat zich in de 19de eeuw ontwikkelde als een enorme economische motor, zou dan veel en veel groter zijn geweest dan het veraf gelegen Den Haag.

Weet niet of dat zo is, Pier. Ik denk dat de invloed van Luik in Maastricht binnen een voortgezet Verenigd Koninkrijk na 1830 niet veel groter zou zijn geweest dan die in de periode 1815-1830 was. Of in de eeuwen daarvoor, toen Luik politiek gezien nog een vinger in de pap had in Maastricht. De interesse voor Maastricht is vanuit Luik altijd beperkt geweest en er zijn, voor zover ik weet, nooit pogingen ondernomen om het gebruik van de Franse taal te stimuleren. Volgens mij zou Maastricht binnen het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden taalkundig gezien een ontwikkeling hebben doorgemaakt vergelijkbaar met die van Tongeren, Hasselt, Leuven of Mechelen binnen het Koninkrijk België. Die steden zijn uiteindelijk ook niet verfranst. Zie Nederlands in België op Wikipedia.

Ook interessant om te lezen is het artikel Verfransing van Brussel. Daarin wordt o.a. gesteld dat de verfransing van de oorspronkelijk Vlaamse stad Brussel, hoewel al begonnen in de 16e eeuw, zich grotendeels heeft voltrokken in de 19e en 20e eeuw, na de Belgische Afscheiding dus. Maar Brussel heeft als hoofdstad een andere ontwikkeling doorgemaakt dan de rest van de Vlaamse steden. Ik zie geen reden waarom Maastricht zich taalkundig volgens het Brusselse patroon ontwikkeld zou hebben. Ik zou eerder denken dat Brussel binnen het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden niet zou zijn verfranst. Wel leuk om over te theoretiseren trouwens!

[El Loco]

Terwijl ik wat zat te browsen naar informatie hierover, kwam ik een vrij recent kaartje tegen met de globaal weergegeven taalsituatie in ons deel van Europa omstreeks het jaar 700, zeg maar de tijd van bisschop Lambertus. Het kaartje uit 2020 is afkomstig van de taalhistoricus en filoloog Peter-Alexander Kerkhof, onderzoeker aan de Fryske Akademy, voorheen universitair docent in Gent en Leiden. Ik realiseer me dat dit buiten het kader van de vraagstelling van dit draadje valt, dus Pier, fluit me maar terug als ik te ver ga!

https://commons.wikimedia.org/wiki/F...rt_7e_eeuw.jpg

Zien jullie wat ik zie? Volgens Kerkhof werd in de vroege middeleeuwen in vrijwel de hele Maas- en Sambervallei Oudnederlands gesproken! In Maastricht, maar ook in Luik, Hoei, Dinant en Namen, voor zover die plaatsen al bestonden. Om een of andere reden ben ik er altijd vanuit gegaan dat de taalgrens in die tijd min of meer lag waar deze nu ligt. Niet dus. Interessant om te bedenken dat de Maasvallei in de loop der middeleeuwen verfranst/verwaalst is en dat dat proces gestopt is bij Maastricht.

[Antonius]

De afgelopen dagen heb ik mij bedacht dat wanneer België zich in 1830 niet zou hebben afgesplitst en "we" nog steeds een Verenigd Koninkrijk der Nederlanden zouden hebben gehad, welke taal zouden wij dan nu gebruiken in Maastricht??

Zou MestreechOnline dan nu een Franstalig forum zijn??

Uiteraard heb ik de afgelopen dagen wat rondgekeken op het internet op zoek naar een mogelijk antwoord van dit uiteraard totaal fictief idee.

Fictief daar MestreechOnline Franstalig zou zijn of heel Maastricht Franstalig zou zijn?

Uiteraard is de gegoede burgerij ook maar klootjesvolk met pretenties. Die Frans spraken achten zich beter, net als die Latijns spraken in de kerruk. (Die meenden ook beter te zijn)
Belangrijker waren de echte industriëlen die vanuit het Luikse hun taal meebrachten naar Maastricht.
En die industriële welvaart die in Maastricht begon vormen aan te nemen hebben de Nederlands Koningsgezinden zich onder de nagels geklauwd. In die tijd is een complot de reden dat Maastricht Nederlands werd en niet Belgisch.

Als ik dat moet bewijzen ben ik weer 5 jaar verder zoals mijn vader voor mij, die dat heeft uitgezocht als fervente geschiedenis boekenwurm.
Maar toen mijn vader me dat vertelde was ik een beetje perplex omdat Stied Witlox dat ook al vertelde tijdens onze excusies door Maastricht.

In het fictief scenario zou Maastricht beslist tweetalig gebleven zijn daar er voor de moertaal van ons Maastrichts dialect geen scholing was behalve de gesproken en gehoorde school. Dus naast Frans zou vernederlandst Maastrichts zijn blijven bestaan, misschien met minder Angelsaksisch.

[Ingrid M.H.Evers]

Dissertatie Marina Kessels-van der Heijde

Zonder mij verder in deze discussie te mengen, heb ik enkele opmerkingen:

- in de Franse Tijd (1794-1814) had men vanuit het Frans bestuur voor het Departement Nedermaas grote moeite Republikeins gezinde personen te vinden met een middelbare tof hogere opleiding, die de Franse taal voldoende beheersten om mee te kunnen draaien in het openbaar bestuur. Sommigen in de ommelanden waren de taal zo weinig meester dat zij fonetisch Frans trachtten te schrijven, terwijl hun Nederlands in feite dialect was. (zie Ubachs/Evers, Ongewilde revolutie, themanummer PSHAL 1994).

- ik heb zelf eerder het gevoel dat niet Luik, maar vooral Leuven de meeste Maastrichtse/Limburgse academici opleverde. Men zou er de lijst van promovendi bij Max van Heijst eens op kunnen turven (met de Latijnse titel: Album promotorum Limburgensium, 1600-1980, maar verder keurig in het Nederlands).

- Waar de zonen van Petrus (Pie) Regout hun middelbare en eventueel hogere opleiding kregen, is niet bekend. Als ze al in Luik op school zaten (vader bezat daar een huis), dan zijn daar in de archieven geen sporen van bewaard gebleven. Maar de zonen van Gustave Regout (Pie's jongste zoon) werden naar Sint Willibrordus in Katwijk gestuurd, het in 1831 (gesloten grens met België!) door de jezuïeten opgerichte pensionaat voor de mannelijke elite van Nederland. De voertaal was daar Frans, want dat was internationaal nog steeds de lingua franca van Europa. Dus de jongens schreven verplicht Franse brieven naar huis. Maar als ze een bepaald woord niet kenden, gooiden ze er een Mestreechse kreet tussendoor. Thuis werd het dialect gesproken, ondanks de Frans- en Engelstalige achtergrond van mevrouw. Onderling schreven Edmond en zijn jongere broer Edouard elkaar in het Nederlands, ook lang na de kostschooljaren.

Voor wie er aan wil neuzen: het boek van mw. Kessels staat grotendeels op internet: https://books.google.nl/books?id=NP3...page&q&f=false.

Een meer vakinhoudelijke recensie verscheen in 2004 in het belangrijke historische vakblad BMGN (Bijdragen en Mededelingen voor de Geschiedenis der Nederlanden): https://bmgn-lchr.nl/article/view/UR...-1-107003/4539