Beleg van Maastricht in 1794 stukken uit Luiks archief

[Amienees]

Goedemorgen,

Na een hele lange tijd afwezig te zijn geweest op dit forum wil ik de draad weer eens oppakken. Overigens ligt mijn afwezigheid niet aan jullie, ik kan hier slechts het cliché gebruiken druk, druk, druk.

Ik heb een vraag. De Franse tijd boeit mij enorm maar ik weet er helaas nog niet zo heel veel van. Uit het archief van Luik heb ik recent een document gevonden, dat mij bezig houdt. Dit is een document waarin een bepaald onderdeel van het Franse leger in 1794 om hulp vraagt. Hout en stro wordt gevraagd. De troep bestond uit 4000 man. Ik zie de term 'le depot de bagage' voorbijkomen. Was dit het deel dat achter het leger aantrok met voorraden? Men lag gelegerd in Amby in het bos van de domeinen. Waarschijnlijk wordt hiermee de Geusselt/Severen/Ravenhof bedoeld. Van oudsher was dit een beschut terrein, net buiten de poorten en geschikt voor de belegger om zich te verschansen. Bovendien was dit terrein deels in gebruik bij het volk als gemeenschappelijke weidegrond voor koeien en varkens (geen schapen). Dit komt overeen met de beschrijving 'bos van de domeinen' waar de varkens konden wroeten. Maar dat terzijde.

Ik lees in de stukken dat uit ieder dorp o.a. uit het land van Dalhem mankracht (als ik het goed begrijp) en karren (met hooi?) worden aangeleverd. De hulpvraag wordt verzonden in julli 1794. Ik probeer nu op internet terug te vinden wanneer Maastricht belegerd werd en lees dan regelmatig september 1794. Kan iemand mij meer vertellen hoe lang het leger voor de poorten van Maastricht lag? Hoe lang heeft men in Amby gelegen (en wat moet dat wel niet voor impact hebben gehad op het dorpsleven in Amby en Limmel).

Zoals ik al zei heb ik de stukken recent ontdekt, als ik meer inhoudelijke informatie heb zal ik dit hier melden.
Overigens kom ik bij het screenen van het document regelmatig de naam Warnsdorff tegen, misschien kan iemand hier iets mee?

Alvast heel erg bedankt!

[Ingrid M.H.Evers]

Dag Amienees, leuk dat je weer even acte de présence geeft. Je bericht was aan mijn aandacht ontsnapt (waarom niet even een heads up via de e-mail? ). De vraag is niet simpel, want zonder nadere aanduiding van de door jou in Luik gevonden stukken, mis ik aanknopingspunten. Welk archief, welke stukken, en liefst ook een scan van de teksten.

Maar voor wat het waard is:
1. Volgens jou gaat het om een vraag van het Franse Leger in juli 1794. Naar mijn mening is dat weinig waarschijnlijk. Eerst op 27 juli 1794 bereikten de na de mislukte belegering van maart 1793 afgetrokken Franse republikeinen met het Sambre- en Maasleger weer de lijn Tongeren-Luik en eerst half september begon de tweede insluiting van Maastricht. Zolang ik die stukken niet zelf heb gezien, vermoed ik dat het hier niet om het Franse republikeinse leger gaat, maar om Oostenrijkse of Staatse ('Hollandse') troepen, die de verdediging van Maastricht beoogden.

2. De term 'depot de bagage' heeft ongetwijfeld te maken met de revitaillering van een legertroep, maar hoeft niet te verwijzen naar een Frans leger. In die tijd was de Franse taal de lingua franca binnen de grote huurlegers in West-Europa. Voor hetzelfde geld kan het dus om een Oostenrijk of Staats huurleger gaan.

3. Warnsdorff is de naam van een Oostenrijks geslacht van militairen. Als hij in je papieren voorkomt, lijkt het mij des te waarschijnlijker dat het in Amby in juli 1794 ging om een Oostenrijks huurleger.

4. Wat betreft je vermelding van voorraden uit het Land van Dalhem: dat behoorde tot de Staatse Nederlanden en dan is het niet onlogisch dat men daar een beroep doet op voorraden en eventuele mankracht (voor vervoer, grondwerk etc., niet voor soldaterij). Wel kan het zijn dat daar ook Staatse soldaten gelegerd waren, die men beter in de omgeving van Maastricht dacht te kunnen gebruiken.

5. Tja, en dan het slaan van het beleg in 1794. Het is allemaal maar hoe je het bekijkt. Geldt sterke dreiging en uitbreiding van het garnizoen met vele duizenden Staatse en Oostenrijkse troepen in de aanloop naar een beleg ook al als beleg? En inderdaad: wat te doen met de veelheid aan 'data' op internet?

De Historische Encyclopedie Maastricht (Ubachs/Evers) noemt alleen een datum van overgave, niet van aanvang beleg, en dat is op zich al een veeg teken. Het lemma 'beleg, 1794' verwijst naar enkele kronieken in De Maasgouw (tegenwoordig via Delpher in te zien), maar die zijn uit de aard van de bron niet erg betrouwbaar op details. Ik heb ze nagelopen, maar ben weinig vreugdevol. De overige literatuur lijkt mij zinvoller: PSHAL 48 (1912) 227-232 [Dyserinck]. PSHAL 59 (1923) 271-291 [Losch]. Morreau 1979, 80-81. Morreau laat in zijn Bolwerk der Nederlanden Kléber op 22 september met aanvankelijk 35.000 man het beleg slaan (geen bronvermelding). Voor de Publications zul je naar de bibliotheek moeten, die heb ik niet in de kast staan.

Over de Franse Tijd in Maastricht is weinig geschreven. Ik heb nog eens even gekeken bij M.G. Spiertz, Maastricht in het vierde kwart van de achttiende eeuw, (Maaslandse monografieën, 7), Assen 1964. Deze vermeldt dat op 6 juni 1794 in Maastricht een aanzegging werd gedaan om de stad weer in staat van defensie te brengen. Dat sluit mooi aan bij je Amby-verhaal. Ik zou zeker de moeite nemen om dit te lezen, want Spiertz geeft een gedetailleerde beschrijving, mét bronvermelding. Jammer dat we die uitgave niet hebben opgenomen in de HEM, maar ja, er ontschiet je weleens wat, en het kan zijn dat Dyserinck en Losch completer zijn. Spiertz noemt als datum van definitieve insluiting 25 september.

Als je geïnteresseerd bent in de Franse Tijd, dan heb je waarschijnlijk al gekeken in Ongewilde Revolutie, Limburgs Maasland onder Frankrijk, 1794-1814 (Ubachs/Evers). Het is een themanummer van de Publications: PSHAL 130 (1994) en je zult er over het beleg weinig in vinden. Het gaat juist over de navolgende periode van twintig jaar en hoe 'Limburg' op politiek en cultureel gebied functioneerde als Frans departement, als gelijkberechtigde provincie van de Frankrijk.

Maar er zit in deze uitgave een beredeneerde bibliografie in met 240 (!) titels die het hele terrein van de Franse Tijd in de beide Limburgen bestrijken. 'Beredeneerd" wil zeggen, dat bij (bijna) elke titel kort wordt weergegeven waarom die voor onze streken van belang is. Ik heb er één uitgepikt die specifiek gaat over de verovering en bezetting van de gebieden tussen Maas en Rijn en volgens dr. Ubachs onmisbaar is voor dit onderwerp:
P. Wetzler, War and substance, the Sambre and Meuse Army in 1794 (American University Studies, series 9, history, 9) New York 1985. Niet aanwezig in de Stadsbibliotheek Maastricht, maar misschien te vinden via het IBL?

[Verwijderde gebruiker]

Meer over de bevoorrading (de "vivre commissie") van de legers lees je hier:

[Ingrid M.H.Evers]

Mooie vondst Breur (waaruit maar weer blijkt dat zoeken op Maestricht, met ae dus, heel wat kan opleveren). Voor de goede orde: dit is een verslag van het beleg van maart 1793. Landgraaf Frederik van Hessen-Kassel was in de jaren 1781-1794 namens de Republiek der Verenigde Nederlanden militair gouverneur van de vesting Maastricht.

[Amienees]

Bedankt Ingrid en Breur!

Toen ik deze topic opende was ik zelf in de veronderstelling dat het om het Franse leger ging vanwege de Franse taal en het jaartal. Nu ben ik zelf aan het vertalen geslagen en ontdekte ik ook al dat het niet het Franse leger betrof maar inderdaad het Oostenrijkse . Zij zullen Maastricht vanuit Amby beschermd hebben? Zou dat betekenen dat er ook buiten de poorten flink werd gevochten?
In de rapportage die Breur linkte, lees ik dat het hoofdkwartier zich bevond bij 'Mevrouw van Meewen'. Mevrouw van Meewen woonde op de Ravenhof en een groot deel van de landerijen behorende bij dit kasteel was gemeentegrond (de Heukel) en bos. Een ideale plek voor een kampement. Ik vermoedde al dat het leger zich hier zou ophouden. Bij andere belegeringen was dit ook het geval.

Bedankt voor het meedenken, ik heb nog lang niet alles vertaald en er komen vast nog vragen van mijn zijde.
O ja, er wordt door Ingrid gevraagd waar ik mijn informatie vandaan heb, bij deze: États du duché de Limbourg et des pays d¿Outre-Meuse

http://85.255.200.223/fr/rechercher-...de/c%3A0.#c:0.

• Archiefbeschrijving

• Deuxième partie : États généraux du duché de Limbourg et des pays d'Outre-Meuse
  • II. Compétences et activités
    • D. Occupations militaires; réquisitions; logements et contributions militaires
      • 12. Guerres de la Révolution française
        • b. Deuxième période (novembre 1793-septembre 1794)
          • (3) Réquisitions de grains, de fourrage, de bétail en juillet-septembre 1794
            • 1487, Réquisitions, en juillet et septembre 1794, de bois et de paille pour le camp autrichien d'Amby, puis, le 9 septembre 1794, de 500 travailleurs, 20 chariots ou 40 charrettes, pour se rendre à Amby, près de Maastricht. 1794.

[Ingrid M.H.Evers]

Zoals uit de omschrijving van inventarisnummer 1487 duidelijk blijkt, gaat het inderdaad om hand- en spandiensten aan het Oostenrijkse huurleger, dat bij Amby is gelegerd. Het verzoek betreft:
1. in de periode juni-september de levering van stro en/of hout;
2. op 9 september 500 (vijfhonderd) betaalde arbeiders en het tegen betaling lenen van twintig grote of veertig kleine wagens met trekdieren (bespanning), die door de Landen van Dalhem, Valkenburg en 's-Hertogenrade ('Rolduc') moeten worden aangeleverd of geronseld. Zij moeten op 11 september in Amby aan het werk zijn (zie de lijst die je me toezond). De tijd begint dan ook wel te dringen, want het Franse Sambre en Maas-leger zit al weken in het Luikse en staat bij wijze van spreken voor de poort.

Ongetwijfeld is het de taak van deze werkers te helpen bij de aanleg van verdedigingslinies in het veld. Je kunt dan denken aan het opwerpen van aarden wallen, het delven van loopgraven en het plaatsen van houten palissaden en gevlochten, met grond of stenen opgevulde, hoge tenen 'manden'. Het stro waarover wordt gesproken, is nodig voor de legering van mens en dier. Met op dat moment 4.000 man en 6.000 paarden ter plaatse, is er een hoop nodig.

Het archief dat je hebt gebruikt, is gevormd door de Staten van het Hertogdom Limburg en van de Landen van Overmaas/Overmaze. Die laatste landen bestonden uit het Land van Dalhem, het Land van Valkenburg en het Land van 's-Hertogenrade. De briefwisseling loopt via de Staten, in dit geval hun secretaris, naar lagere overheden, die voor de levering zorg moeten dragen. In mijn eerdere posting veronderstelde ik dat in de briefwisseling de Franse taal werd gebruikt, omdat in veel legers het Frans de voertaal was. Bij lezing van de inleiding van onderstaande inventaris (zie: Bron) blijkt echter, dat het Frans in die tijd in officiële stukken van de Staten van Limburg en Overmaze gebruikelijk was. Niet alleen in de deels of geheel Franstalige stadjes en dorpen van Dahlem/Limbourg, maar ook in de Nederlandstalige zoals Valkenburg, of de Duitstalige zoals Montzen (Monschau). Bedenk dat deze gebieden op en over de toenmalige taalgrenzen lagen en toch een staatkundige eenheid vormden.

Meer in het algemeen: geweldig dat deze archiefinventaris zo ruim op internet beschikbaar is en men van achter zijn bureau via de computer stukken kan laten scannen en toezenden. Wel zou ik erop willen wijzen, dat het altijd heel nuttig is om niet meteen in de details te vliegen (in dit geval de enige vermelding van 'Amby' in de gehele inventaris ), maar ook de moeite te nemen je door de inleiding heen te worstelen (hier tenminste de afdelingen 'Histoire du producteur et des archives' en 'Contenu et structure'). Men krijgt daardoor een veel breder beeld van de situatie.

Ik moet bekennen dat ik lang, lang geleden bij het openslaan van een boek altijd een hekel had aan het verschijnsel 'inleiding', 'voorwoord', 'ten geleide' en wat dies meer zij. Dat was 'overslaan' en lekker beginnen aan wat je interesseerde! Ook al weer sinds jaren vind ik een voor- of nawoord (en de noten) vaak het interessantste aan het boek. Daar vind je immers de essentie van het betoog. Het is een feit dat zo'n 'woord vooraf' je inzicht geeft in wat de auteur wel of niet heeft bedacht tijdens zijn onderzoek, wat hij heeft meegenomen en wat hij heeft overgeslagen, en waarom. Bij een archiefinventaris is dit nog ééns zo belangrijk, want de auteur heeft als enige kennis van de archiefvormer en de aard van het geheel verkregen en zet dat overzichtelijk bijeen. De archiefvormer(s) is/zijn degene(n) die deze papieren heeft/hebben verzameld en achtergelaten. In dit geval dus de Staten van Limburg en Overmaze, de hoogste autoriteiten ter plaatse (vergelijk het maar een beetje met provinciale staten). En de Franse taal was, zo blijkt uit die verfoeide inleiding, hun 'lingua franca'.

Bron: Inventaire des archives des États du duché de Limbourg et des pays d'Outre-Meuse / Bruno Dumont: http://search.arch.be/fr/rechercher-...:2.c:0.c:1.c:0.

[Amienees]

Hallo Ingrid,

Dank voor je uitvoerige uitleg. Ik weet het, je hebt helemaal gelijk. Inleidingen kunnen juist heel verhelderend zijn, helaas ben ik vaak zo ongeduldig dat ik dat wel eens wil overslaan. Helemaal als deze in het Frans is, een taal die ik nauwelijks machtig ben. Tot mijn spijt heb ik hier geen aanleg voor, hoewel ik het een prachtige taal vind en zelfs zeer regelmatig in Wallonië of Frankrijk ben voor de handel en me in het Frans verstaanbaar moet maken. Dan nog valt het me altijd zo zwaar! Maar eigenlijk is dit een slap excuus natuurlijk. Met een beetje moeite zijn teksten vandaag de dag vrij eenvoudig te vertalen dus ik zal je advies ter harte nemen.

Ik ben het helemaal met je eens dat door de digitale tijd een wereld opengaat. Zo makkelijk dat dit gaat. Ik ben nog relatief jong, maar als ik verhalen hoor van anderen hoe dat vroeger ging...

Wellicht heb ik met dit topic de interesse gewekt van anderen, (bijvoorbeeld bij diegene die onderzoek doen naar belegeringen van Maastricht) als dat zo is, dan kunnen ze bij mij de scan's krijgen van dit dossier.

Fijne avond allen