Kaartje Sint-Servaasbroek

[El Loco]

Ik kreeg vanmiddag dit kaartje toegestuurd van een MO-lid:


(grotere versie: klik hier)

Het Sint-Servaasbroek was volgens het bijschrift een "gemende"; ik neem aan dat daarmee bedoeld wordt dat het gebied gemene of gemeenschappelijke grond was. De Historische Encyclopedie Maastricht vermeldt dat er o.a. turf werd gestoken. Zo te zien stonden er veel bomen. Te herkennen zijn o,a, de Molen van Dollaert ("Dollert"), de Nekummermolen ("Pel-Molen"), de Hoeve Nekum en de Apostelhoeve ("Lau-berg"). De kaart geeft ook aan wie de eigenaars waren van de diverse percelen. Ik heb een paar vragen over dit kaartje:
1. Allereerst natuurlijk dat intrigerende woordje "DoodLeger". Iemand enig idee?
2. Ik zie naast de welbekende Sint-Servaasbron (links) nog een "St. Barbara Fontyn" (midden). Ik vermoed dat het een bron van het Onze-Lieve-Vrouwekapittel was, wellicht bedoeld om te concurreren met de Sint-Servaasbron van het Sint-Servaaskapittel, maar heb er nooit iets over gelezen. Weet iemand er meer van?
3. Rechtsonder zijn twee mergelgrotten te zien, die zich toentertijd in de zuidoostelijke helling (de kaart is gedraaid) van de Louwberg bevonden: de "Gemeende Berg" en de "Bos Berg". Weet iemand welke groeven dat zijn?

[Ingrid M.H.Evers]

Ad 1. Alweer een hele tijd geleden is de term Doodleger hier https://forum.mestreechonline.nl/for...0604-doodleger aan de orde geweest.En het gaat om dezelfde kaart van het Sint Servaasbroek, alleen niet zo'n mooi en te vergroten exemplaar. Ik blijf van mening dat het hier gaat om een soort duiker onder de weg, maar ik geloof niet dat we tot een eindconclusie zijn gekomen.

[El Loco]

Ad 1. Alweer een hele tijd geleden is de term Doodleger hier https://forum.mestreechonline.nl/for...0604-doodleger aan de orde geweest.En het gaat om dezelfde kaart, alleen niet zo'n mooi en te vergroten exemplaar. Ik blijf van mening dat het hier gaat om een soort duiker onder de weg, maar ik geloof niet dat we tot een eindconclusie zijn gekomen.

Ah ja, dat heb ik indertijd allemaal gemist. Ik heb het even doorgelezen, allemaal reuze interessant, maar die discussie hoeven we dan niet meer over te doen. Hoe zit het met de Barbarabron?

[Pier]

(..)
Hoe zit het met de Barbarabron?

Ik wilde even slim zijn en wikipedia raadplegen........ Maar ik geloof dat daar het onderzoek in dezelfde fase zit.....

[Ingrid M.H.Evers]

Ad 3: Gemeendeberg en BosbergGemeendebergBosberg Literatuur:
Ton Breuls en Peter Houben, (Maastrichts Silhouet, # 70), Maastricht 2008. 64 pagina's, met veel (kleuren)foto's.

[El Loco]

Ingrid, dank! Een gedegen verhaal, zoals we van jou gewend zijn. Ik heb meteen het artikel Fallenberggroeve op Wikipedia aangepast.

[Ingrid M.H.Evers]

Hoe zit het met de Barbarabron?

Die bron / fontein / put is vooralsnog een mysterie. Ik heb er de archiefinventarissen van het kapittel van Sint Servaas en van Onze Lieve Vrouwe op doorgevlooid, maar niets gevonden. Dat wil overigens helemaal niet zeggen dat er niets te vinden zou zijn in die archieven. Veel van de opgenomen 'nummers' zijn verzamelbundels, zoals 'beheer van bezittingen'. Welke bezittingen dat dan precies zijn, wordt niet altijd vermeld. Je kunt die stukken alleen maar inzien in het RHCL. En zolang dat op slot zit, komen we dus niet verder.

In secundaire literatuur over beide kapittels (Doppler, Koldewey, De Hartog etc.) komt men ook niet verder. Alleen bij Mieke de Kreek, De kerkschat van Onze Lieve Vrouw te Maastricht, wordt gesproken van een 'Barbaraput', maar dat zou een benaming zijn voor een put in de crypte van de Onze Lieve Vrouwe, waar 'Barbarawater' zou worden gewijd. Heel zeker is dat overigens niet. De Kreek verwijst naar een artikel van haarzelf in het tijdschrift Millenium, tijdschrift voor middeleeuwse studies 3 (1989) 31-52. Zolang ook de Stadsbibliotheek gesloten is, zijn nadere gegevens onbereikbaar. Het standaardwerk Bedevaarten in Nederland behandelt Limburgse bedevaartlocaties in dl. 3. 'Barbara' levert alleen een verwijzing op naar De Kreek, dus dat is eveneens een doodlopend pad.

Jules Schaepkens van Riempst jr. behandelt in een aanhangsel van Het oude Tricht, Eenige bijzonderheden omtrent Straten, Pleinen en Bewoners (1931) de 'Putten, pompen en secreeten' van de stad, maar de waterbronnen in het Servaasbroeck komen niet ter sprake. Logisch, want zij lagen ver voorbij de vestingwerken. Hemelse trektochtenTranchotkaart (ca. 1810-1820), maar deze is niet gedetailleerd genoeg.
2. Kleine atlas voor de geschiedenis van de beide Limburgen (1989)
3. Atlas van historische vestingwerken in Nederland (1998 )
4. Grote historische Provincie Atlas, Limburg 1837-1844 (1992)
5. J. Kuyper, Gemeenteatlas van de provincie Limburg 1869 (onder Oud-Vroenhoven)
6. Grote Historische topografische Atlas, dl. Limburg, ca. 1894-1926 (2006)
7. Historische Atlas Maastricht (Emile Ramakers, 2005)
8. (1996)

Ik denk niet dat ik veel gemist heb, maar gevonden heb ik niets. Het is duidelijk dat visueel gezien alleen manuscriptkaarten van dat gebied opheldering kunnen geven. Inhoudelijk resteren SBM en RHCL.

[El Loco]

Dank voor deze grondige uitpluizerij, Ingrid! We weten nu toch wel iets, namelijk dat de Sint-Barbarabron weinig of niet genoemd wordt in de historische bronnen en dus zeker niet dezelfde (religieuze) status zal hebben gehad als de Sint-Servaasbron. Misschien is er ook wel helemaal geen connectie met het Onze-Lieve-Vrouwekapittel. Sint-Barbara was al in de middeleeuwen een populaire heilige en de Sint-Barbara-devotie (voor een "zalige dood") was diep geworteld in het volksgeloof. In de mijnstreek staat "Sinte-Berb" bekend als patrones van de mijnwerkers. Dat schijnt te maken te hebben met de legende dat zij zich in een spelonk schuil gehouden zou hebben, nadat ze uit de toren was ontsnapt, waarin ze door haar ongelovige vader gevangen werd gehouden. In de omgeving van deze bron bevinden zich diverse kalksteengroeven ("mergelgrotten"), waarvan er twee op het kaartje hierboven staan aangegeven. Zou Sinte-Berb ook de beschermheilige van de blokbrekers zijn geweest en zou dat iets te maken kunnen hebben met de naam van de bron?

[El Loco]

Zou Sinte-Berb ook de beschermheilige van de blokbrekers zijn geweest en zou dat iets te maken kunnen hebben met de naam van de bron?

Volgens de Limburgse Wikipedia
Bron: https://www.demijnen.nl/actueel/nieu...ategel-gezocht

[Ingrid M.H.Evers]

Limieten Vroenhof, 1774, detail

Hoe zit het met de Barbarabron?

Zoals ik al schreef:

Het is duidelijk dat visueel gezien alleen manuscriptkaarten van dat gebied opheldering kunnen geven.

Dus heb ik op de beeldbank van het RHCL maar eens handmatig de collectie van het voormalige rijksarchief in Limburg, het RAL, doorgevlooid. Handmatig, omdat de zoekfunctie in bepaalde gevallen niet aansluit op de beschrijving van het plaatje. Alles bij elkaar zo'n kleine drieduizend afbeeldingen, dus het neemt tijd, maar je vind nog eens wat!

De vroegste vermelding op een plattegrond van de St.-Servaas'fontein' die ik vond in de collectie RAL, dateert uit 1585: het betreft een manuscriptkaart met een situatieschets van de stad, die nog net tegen de bovenrand de bron noemt. Signatuur: RAL K-151-1.
In de achttiende eeuw komen we verschillende keren onze landmeter J.P. Cramer tegen. In 1774 vervaardigt hij een grote kaart van het gebied dat tot het Graafschap van de Vroenhof behoort, waar ook het Sint Servaasbroek onder valt (RAL-K-047-1-01). Als men inzoomt, wordt een Barbarafontein niet vermeld. Twee jaar later, in 1776, is die echter wel te zien op zijn manuscriptkaart van het Servaasbroek. Van diezelfde kaart bestaat nog een tweede versie, waarop eveneens de Barbarafontein te zien is. In 1783 volgt dan nog een nieuwe plattegrond van de Vroenhof, waarop de Barbarafontein weer afwezig is.

Nu zijn de kaarten van 1774 en 1783 grote overzichtskaarten, en zou je een detail kunnen laten vervallen. Maar waarom wel de Sint Servaasbron daarop intekenen en niet de Barbarafontein? Daar komt bij, dat Cramer zelf aan de rand van het Broek woonde; hij moet de situatie dus heel goed gekend hebben. Ik vermoed daarom dat het misschien maar een heel tijdelijke bron is geweest, die snel dichtslibde in het moeras. De omschrijving 'fontein' betekende hier slechts opwellend water, een bron. Het was echt geen object zoals we nu de Servaasbron kennen: met hoog opgemetselde put. Wie de ets bekijkt die Alexander Schaepkens in de negentiende eeuw maakte van de Servaasbron (een verzameling rotsblokken met water ertussen), kan zich voorstellen dat zo'n bron ophield te bestaan. http://hdl.handle.net/10934/RM0001.COLLECT.171520 (collectie Rijksmuseum).

Zou Sinte-Berb ook de beschermheilige van de blokbrekers zijn geweest en zou dat iets te maken kunnen hebben met de naam van de bron?

Ik denk dat dat inderdaad juist is. Op de kaart van 1774 heeft Cramer de drie groeves ingetekend die ook nu nog in de Louwberg en Cannerberg te zien zijn. Afdalend in het dal kwamen de blokbrekers min of meer op hetzelfde punt uit: het pad naar de Nekummer molens. Mooi punt om een Barbarabron te hebben, om na gedane arbeid de dorst te lessen.

[Ingrid M.H.Evers]

Doodleger of aquaduct?

Het aardige van de bovenstaande kaart uit 1774 met signatuur RAL-K-047-1-01 (zie posting # 10) is, dat aan het begin van de Susserweg niet alleen het huis van de landmeter is ingetekend, maar ook een 'aquaduct' op wat nu ongeveer het Musketiersplein moet zijn. Op de weg geeft Cramer dat aan met de bekende twee streepjes en het woord aquaduct. Bij het Servaasbroek staan op deze kaart die streepjes niet.

De kaart uit 1776 (zie posting # 1) laat twee keer een paar streepjes zien op de 'Weg door het Broek', met het woord 'doodleger'. Aangezien op beide kaarten het symbool die dubbele streep is, voel ik mij gesterkt in mijn mening dat het bij 'doodleger' gaat om een duiker onder de weg door het Broek (nu Cannerweg). Interessant is, dat er een ongedateerde manuscriptkaart is uit de achttiende eeuw

[El Loco]

Doodleger of aquaduct?
De kaart uit 1776 (zie posting # 1) laat twee keer een paar streepjes zien op de 'Weg door het Broek', met het woord 'doodleger'.

Kleine, maar belangrijke correctie: de kaart laat twee keer een paar streepjes zien en keer het woord 'doodleger'.

Aangezien op beide kaarten het symbool die dubbele streep is, voel ik mij gesterkt in mijn mening dat het bij 'doodleger' gaat om een duiker onder de weg door het Broek (nu Cannerweg).

Ik kan in zoverre met je meegaan, dat je met bovenstaande overtuigend hebt aangetoond dat die twee dwarsstreepjes op de weg staan voor een duiker (ik denk dat dat woord beter past in de hedendaagse terminologie dan aquaduct). Dat 'Doodleger' om die reden synoniem zou zijn met duiker, wil er bij mij niet direct in. Ook al omdat bij de kaart uit 1776 dat woord ontbreekt bij de tweede duiker. Ik denk dat de twee streepjes en het daarbij geschreven woord 'Doodleger' betrekking hebben op twee verschillende, maar gerelateerde zaken. Iets in de trant van: de duiker in het gebied Doodleger.

Dus heb ik op de beeldbank van het RHCL maar eens handmatig de collectie van het voormalige rijksarchief in Limburg, het RAL, doorgevlooid. Handmatig, omdat de zoekfunctie in bepaalde gevallen niet aansluit op de beschrijving van het plaatje. Alles bij elkaar zo'n kleine drieduizend afbeeldingen, dus het neemt tijd, maar je vind nog eens wat!

De vroegste vermelding op een plattegrond van de St.-Servaas'fontein' die ik vond in de collectie RAL, dateert uit 1585: het betreft een manuscriptkaart met een situatieschets van de stad, die nog net tegen de bovenrand de bron noemt. Signatuur: RAL K-151-1.

Ja, daar maak je me weer een beerput open, maar wel een hele leuke (zoals de meeste beerputten trouwens; archeologen smullen ervan). Die kaart uit 1585 is volkomen nieuw voor mij. Super interessant! Ik heb 'm op Wikimedia Commons gezet, zodat hij makkelijker te vinden is.
https://commons.wikimedia.org/wiki/F...RAL_K_151).jpg

[El Loco]

Verplaatst naar:
https://forum.mestreechonline.nl/for...imburg-nu-rhcl