Tegeltableau huisje Misericordeplein

[SJEF �]

De meeste bewoners van Maastricht en bezoekers van dit forum kennen bovenstaand gebouw.
Het gebouw is tegen de muur van het Capucijnenklooster gebouwd.
Feitelijk lag het huisje op het armenkerkhof, dat tussen de Bogardenstraat, Maagdendries en de Capucijnenstraat heeft gelegen.
Wellicht heeft het gebouw een functie gehad als woning van de beheerder van het kerkhof.
Het pand dateert uit de zeventiende eeuw.
In het interieur is er een schouw met een tegeltableau met een kruisigingsvoorstelling en stamt uit de achttiende eeuw.
Het draagt de signatuur van Joh. Aalmis, Rotterdam.
Aalmis (1674-1755) was beheerder van tegelbakkerij 'De Bloempot' te Rotterdam.


Meer informatie over de achtergronden van dit tegeltableau lees je op de webpagina van tegels uit Rotterdam.
Scroll naar beneden tot bijna aan het einde van de pagina.

Bekijken we het tegeltableau achter het kacheltje wat nader, dan zien we een vogelkooitje met een vogeltje afgebeeld.
Het geheel bestaat uit 9 tegels; 3 bij 3 tegels.
Dat vogelkooitje had een bijzondere betekenis.
Het was een verwijzing om regelmatig naar een echt vogelkooitje met vogel te kijken.
Dat kooitje bevond zich in de ruimte waar ook een kachel stond; meestal de keuken.
Bij het stoken van hout en kolen werd veel zuurstof gebruikt.
Als er geen regelmatige toevoer van verse lucht was, dan ontstond er een gevaar voor vergiftiging door koolmonoxide.

Als eerste was dan het vogeltje in het kooitje aan de beurt.
Die viel dan letterlijk van zijn stokje dood neer.
Een waarschuwing voor de bewoners om te gaan ventileren.

[Ingrid M.H.Evers]

'Het huis in de tuin'

(...)'Het gebouw is tegen de muur van het Capucijnenklooster gebouwd. Feitelijk lag het huisje op het armenkerkhof, dat tussen de Bogardenstraat, Maagdendries en de Capucijnenstraat heeft gelegen. (...) Wellicht heeft het gebouw een functie gehad als woning van de beheerder van het kerkhof.(...) Het pand dateert uit de zeventiende eeuw. (...)' '

Sjef verwees ons naar de snelkoppeling 'tegels uit rotterdam', maar vergat te vermelden dat bovenstaande tekst letterlijk komt uit: Jac van den Boogard en Servé Minis, Monumentengids Maastricht, Leiden 2001, pag. 212 (Capucijnenstraat 45). Ook de volgende zin komt uit deze uitgave en werd door Sjef geparafraseerd: 'In het interieur toont de schouw een tegeltableau met een kruisigingsvoorstelling uit de achttiende eeuw, dat de signatuur draagt van Joh. Aalmis uit Rotterdam'.

De zwartwitfoto's van buitenzijde en tegeltableau zijn gemaakt door Guido de Hoog in opdracht van 'Monumentenzorg'. Zie de website www.geheugenvanNederland.nl of De monumenten van geschiedenis en kunst in Maastricht, dl. II, pp. 583-584. (Ongew. herdr. Arnhem 1974).

'Het huis in de tuin' dreigde jaren geleden te worden afgebroken in het kielzog van de algehele kaalslag van het Westelijk Boschstraatkwartier. Het is mede te danken aan een grote actie van het toenmalige bestuur van de Kring Maastricht van LGOG (onder voorzitterschap van mr. Th.J. van Rensch), dat het gebouwtje behouden bleef en begin jaren 1990 werd gerestaureerd.

[Ingrid M.H.Evers]

'Buikvast zitten' in de tuin?

De functie van het pandje is - zoals gezegd - niet bekend. Zeker is alleen dat er begin twintigste eeuw een tuinman in huisde.
De suggestie dat hier eerder 'de begraafplaatsbeheerder' woonde, is onbewezen. Als het al zo was, dan toch alleen voor een korte periode aan het einde van de achttiende eeuw en het begin van de negentiende eeuw. Alleen toen deed het terrein tijdelijk dienst als begraafplaats, al was het er wegens de hoge grondwaterspiegel totaal ongeschikt voor. In 1811-1812 werd de Algemene Begraafplaats aan de Tongerseweg geopend en werd het drassige terrein tussen Capucijnenstraat en Bogaardenstraat verlaten.

Vóór die begraafplaatsperiode was het terrein de klooster- en moestuin van de paters kapucijnen. Het pandje dateert uit de zeventiende eeuw en moet oorspronkelijk dus een andere functie hebben gehad. Er is wel gesuggereerd dat het een quarantainehuisje was waar de paters kapucijnen in geval van nood hun eigen besmettelijke zieken onderbrachten. Dat is heel plausibel, maar evenmin bewezen. In ieder geval verpleegden zij geen zieke stadsbewoners, omdat hun dat volgens de kloosterregel verboden was. Wel gaven zij geestelijke zorg.

Een derde mogelijkheid is, dat het huisje dienst deed als tijdelijk logies voor gasten of voor aspirant burgers. Wie burger van de stad wilde worden, kon dat doel onder meer bereiken door een half jaar daadwerkelijk in Maastricht gevestigd te zijn (er ‘buikvast’ te zijn). Men kon voor zes maanden een huis huren, daar zelf wonen of er een lid van zijn personeel laten wonen. ‘Het huis in de tuin’ is uitgerust met tamelijk kostbare tegeltableaus en met eenvoudig maar sierlijk stuc- en schilderwerk. Dat dit specifieke interieur dateert van na 1750 doet niet zo veel ter zake, het wijst er slechts op dat het pandje toen in aanzien stond, want waarom zoveel geld uitgeven aan een ziekenboeg of arbeiderswoning? Het huis lag op een heel prettige locatie, rustig en veilig afgezonderd van de straat. Voor de kapucijnen (die tot de bedelorden behoorden) kan het via verhuur een bron van inkomsten zijn geweest. Maar ook voor deze derde theorie hebben we geen hard bewijs.

Bron: Ubachs/Evers, Historische Encyclopedie Maastricht; zie: Huis in de Tuin; kapucijnen; buikvast; kerkhof; begraafplaats.

[Pier]

Afgelopen zomer heb ik een 'stadswandeling' voorbereid voor enkele buitenlandse collega's.
Tijdens de voorbereiding ontdekte ik de St. Andrieskapel (ja, helaas toen pas ) en nog een opmerkelijk feit.

Ik weet namelijk zeker dat ik toen ergens gelezen heb dat het bewuste huisje aan het Misericordeplein het oudste stenen huisje van Maastricht was.
Voor alle duidelijkheid, het oudste 'normale' huisje van steen. Kloosters en Kerken niet meegeteld.

Uiteraard zit ik al de hele avond te zoeken waar ik dit gelezen heb, of zit ik nu te raaskallen en/of gooi ik nu zaken door elkaar???

[Pier]

Wie zoekt zal vinden.

Afkomstig van de site: http://www.ppsimons.nl/stamboom/maas...icht-tekst.pdf
Onder punt 31.
(..) Op dit plein zien we het miserecordehuisje. Dit witte huisje is het
oudste huisje van Maastricht en het enige restant van een klooster. Hier trokken zich de nonnen terug die pestlijders verzorgden.(..)

Interpreteer ik de tekst verkeerd?

[Ingrid M.H.Evers]

Is het 'Huis in de Tuin' Maastrichts oudste stenen huis?

Ik weet namelijk zeker dat ik toen ergens gelezen heb dat het bewuste huisje aan het Misericordeplein het oudste stenen huisje van Maastricht was.

Interpreteer ik de tekst verkeerd?

Nee, Pier, maar die tekst is wel klinkklare onzin en kun je dus maar het beste zo snel mogelijk vergeten!

Ook als je ‘kloosters en kerken’ uitsluit staan overal in de stad burgerlijke woonhuizen die even oud (derde kwart zeventiende eeuw) of nog veel ouder zijn: refugies en poorten (vluchthuizen van kloosters of adellijke families binnen Maastricht), en huizen van Maastrichtse burgers.

De 'Refugie van Herckenrode' aan de Kommel (met dat smalle vierkante torentje waar je bijna tegenaan botst als je de Calvariestraat afrijdt) is gesticht in 1574. Ja, er zitten sinds de negentiende eeuw religieuzen in en ja, hij werd gebouwd door de abdij van Herckenrode bij Hasselt. Maar een refugie was expliciet geen kerkelijk gebouw! Kloosters van buiten mochten in steden slechts een vluchthuis (refugie) vestigen onder het beding dat zij er geen kerk of klooster van zouden maken. Een kwestie van zelfbehoud voor de steden, die al genoeg exempte kloostervestigingen binnen de poorten hadden. Maastricht kondigde al op 1 november 1299 (!) een dergelijk besluit af.

'Poorten' waren huizen van adellijke families op het platteland, die in tijd van gevaar binnen de stad vluchtten. Er staat nog een aantal in de stad. De oudste is de 'Poort van Gronsveld' (Bredestraat/hoek Heggestraat), maar door verbouwingen maakt het pand een minder oude indruk. Het poorthuis Van Hasseltkade 9/hoek Raamstraat is oorspronkelijk gebouwd in 1579 en laat wat meer 'ouds' zien aan de buitenkant.

Tal van Maastrichtse huizen dateren uit de zeventiende eeuw, zoals Van Hasseltkade 23 (1641), Markt 70-71 (datum onbekend), Lenculenstraat 34 (ca. 1650), Ridderstraat 2 (1650) en Maastrichter Smedenstraat 21/hoek Stokstraat (1647). Het 'Huis op de Jeker' (Bonnefantenstraat 5) dateert net als het 'Huis in de Tuin' uit het derde kwart van de zeventiende eeuw. Toegegeven, het zijn allemaal wat substantiëler panden, ongetwijfeld de reden dat ze de tijd hebben overleefd. Maar ik denk dat ook Ezelmarkt 11 (dat kleine pandje bij de waterpoort over de Jeker, waarvan vermoed wordt dat het een stads-armenhuisje is geweest) en enkele andere pandjes daar even oud of ouder zijn. Dat moet echter maar iemand anders 'even' uitzoeken!

Bron: Ubachs/Evers, Historische Encyclopedie Maastricht (o.a. refugie; poort). Jac van den Boogard en Servé Minis, Monumentengids Maastricht (Leiden 2001).

[Ingrid M.H.Evers]

Géén pesthuisje en géén zusters!

Afkomstig van de site: http://www.ppsimons.nl/stamboom/maas...icht-tekst.pdf, onder punt 31:
(..) Op dit plein zien we het miserecordehuisje. (...) Hier trokken zich de nonnen terug die pestlijders verzorgden.

Ook dit verhaal is volkomen onjuist!

1. Het huisje hoorde bij het kapucijnenklooster en dat waren mannelijke kloosterlingen.

2. De kapucijnen werden in 1609 in Maastricht toegelaten, omdat zij pestlijders verzorgden. Dat was echter geestelijke zorg: zij stonden de zieken bij in hun geestelijke nood (ziekencommunie, biecht, laatste oliesel, begrafenis), wat vanwege het besmettingsgevaar weinig geestelijken wilden doen. Praktische ziekenzorg mochten de kapucijnen volgens de kloosterregel echter niet geven.

3. In 1796 moesten de kapucijnen hun gebouwen verlaten en de kloosterorde zou later niet meer terug keren naar Maastricht. Het terrein werd in kavels verkocht. In de negentiende eeuw verrees hier onder meer een synagoge. Ten zuiden van de Capucijnengang ontstond een tweede vestiging van de broeders van de Beyart (nu staat daar het wooncomplex Capucijnenhof).

4. Op Capucijnenstraat 45 vestigden zich in 1856 de Zusters van de Miséricorde (Soeurs de la Miséricorde), een uit Luik afkomstige congregatie die zich volgens eigen zeggen bezighield met 'de huisvesting, verzorging en verpleging van verwaarloosde jeugd en van zedelijk slechte meisjes boven de schoolplichtige leeftijd en van vrouwen die gevaar liepen verleid te worden, of die na hun val weer op het pad der deugd wensten terug te keren'. Met ziekenverpleging hadden deze zusters dus niets van doen, en al helemaal niet met pestlijders.

5. In de negentiende eeuw kende Maastricht net als de rest van West-Europa ook geen pestepidemieën meer, wel een aantal choleragolven. Al die cholerapatiënten werden in een tijdelijk ingericht, gemeentelijk ziekenhuis geïsoleerd, bv. in de niet voor de eredienst gebruikte Kruisherenkerk. Niks geen 'pesthuisje' in de achtertuin, dus!

Bron: Ubachs/Evers, Historische Encyclopedie Maastricht.

[El Loco]

Afkomstig van de site: http://www.ppsimons.nl/stamboom/maas...icht-tekst.pdf

Ik denk dat je die geciteerde bron het beste kunt vergeten, Pier. Ik haal er zo een stuk of wat dubieuze uitspraken uit (zoals "De brug kreeg de prozaïsche naam 'Oversteekplaats', in het latijn 'Traiectum'") en een aantal pertinente onjuistheden (o.a. "de Jan van Eyck-academie, een HBO-instelling voor beeldende kunst" - moet zijn: post-HBO). Voor een stadsrondleiding valt het nog mee, maar als historische bron niet erg betrouwbaar...

[Pier]

Nou..... had net een hoge pet op van de 'PPSIMONS'....

Maar jullie uitleg is wederom zeer verhelderend, waarvoor dank !

[IsabelP]

Hele oude post maar ik kwam hem tegen bij het zoeken naar foto's van dit huisje en ik vond later nog deze foto: met uitbouw links en dakkapel. Dacht dat het misschien leuk was om erbij te zetten.

[El Loco]

Mooie foto, Isabel. En nou kunnen we zien wat dat muurrestant aan de linkerkant oorspronkelijk was. De omgeving zag er wat minder versteend uit dan het huidige Miséricordeplein.