Aankondiging

Sluiten
No announcement yet.

Kruisen en kapellen

Sluiten
X
 
  • Filter
  • Tijd
  • Tonen
Clear All
nieuwe berichten

  • Kruisen en kapellen

    Wie kent ze niet, de vele veldkruisen en kapellen die overal in ons landschap, onze dorpen en steden te vinden. Monumentjes van vroomheid worden ze ook wel genoemd. Ze zijn zo vertrouwd dat ze ons niet meer opvallen. Ze komen vooral voor in Limburg, waarbij de hoevelheid naar het noorden toe afneemt. In Zuid-Limburg staan er meer dan in Midden-Limburg en in Noord-Limburg staan er weer minder dan in Midden-Limburg. Buiten onze provincie worden ze, hoe noordelijker men komt, als typisch katholiek verschijnsel steeds zeldzamer. In het aangrenzende Vlaamse deel van België en in het aangrenzende deel van het Rijnland zijn ze ook goed vertegenwoordigd. In de Waalse Voerstreek weer minder.

    Kruisen

    Niet alle kruisen zijn hetzelfde en daarmee wordt niet alleen de uiterlijke vorm bedoeld, maar de reden van plaatsing. Dr Egelie, de, inmiddels overleden, autoriteit op dit gebied, onderscheidt drie categoriën die elk weer in ondercategoriën verdeeld zijn. Deze hoofdcategoriën zijn rechtskruisen, memoriekruisen en vroomheidskruisen.

    Tot de rechtskruisen behoren de kruisen die een of andere relatie hebben met het wereldlijk of kerkelijk recht. Dat kan zijn dat op de plek van plaatsing recht gesproken werd, ter aanduiding van een grens of (en dat zijn binnen deze categorie de meestvoorkomende) de vree- of zoenkruisen. Krachtens een rechterlijk vonnis moest een veroordeelde op de plaats van het misdrijf een kruis plaatsen om bij te dragen aan het zieleheil van het slachtoffer. In het algemeen werd dit vonnis geveld bij moord of doodslag. Het oudste voorbeeld hiervan is te vinden in Venlo, het Kintscrijs uit begin veertiende eeuw. Een voorbeeld in Maastricht is het moordkruis aan de Oosterweg in Heugem waar volgens het opschrift op 11 april 1814 Arnoldus Houbiers is doodgestooken.

    Veel talrijker zijn de memoriekruisen, ter herinnering aan een gebeurtenis, vaak een droevige zoals moord of ongeval. De gewoonte om op die plek een kruis te plaatsen leeft tot in onze huidige tijd, tegenwoordig ook als een monument(je) in een andere vorm. Het meest bekend zijn de moordkruisen, die, zoals de naam al aangeeft, op de plek van een moord geplaatst werden. Men zegt, ik heb dat niet op waarheid kunnen controleren, dat op een moordkruis ter herdenking van een onopgeloste moord, altijd een vrijhangend volcorpus geplaatst wordt. Waarom? Wel, de misdadiger keert, zoals algemeen bekend, altijd terug naar de plaats van de misdaad. Als de Heer vrij zicht heeft naar alle kanten, ziet Hij de onverlaat tijdig aankomen. Wat Hij dan vervolgens doet, is mij niet bekend.....
    Tot de memoriekruisen horen ook de missiekruisen. Dit zijn veelvuldig voorkomende weg- en veldkruisen ter herinnering aan een zogeheten volksmissie, een parochieretraite ter verdieping van het geloof.

    De laatste groep in de verdeling van Egelie is die van de vroomheidskruisen, de kruisen die niet onder een van de andere catagoriën vallen. De bekendste hiervan zijn de hagelkruisen, die geplaatst werden ter bescherming van de gewassen op het veld tegen met name hagel. Heel bijzonder zijn ook de Maaskruisen, waarvan er nog maar één bestaat (aan de Belgische kant tegenover Maasband). Dit waren kruisen die geplaats waren op die plekken waar het jaagpad van oever wisselde. De voerman moest daar met zijn paarden de Maas oversteken, een zeer gevaarlijke bezigheid. Bij zo'n Maaskruis was dan ook een offerblok. Van de opbrengst deed de plaatselijke pastoor één keer per jaar een mis voor de omgekomen voerlieden.

    Kapellen

    De kapellen zijn veelal gebouwd als rustaltaar voor de processies. Veelal, er zijn ook hier meer redenen. Er ligt vaak een bijzondere gebeurtenis van geluk of ongeluk aan ten grondslag. In Weert (gemeente Meerssen) richtte de familie Regout een kapel op vanwege de genezing van een ernstig ziek familielid. Om de herinnering aan zijn echtgenoyte Pauline de Bilehé de Valensart levendig te houden stichtte burggraaf Charles Villain een kapel aan de Ambyerstraat Zuid/Heukelstraat te Amby.

    Vaak voorkomende beweegredenen waren ook voorkoming of genezing van besmettelijk ziekten die herhaaldelijk de omgeving teisterden. Bekend is de Heilige Rochus, waarvan bijvoorbeeld een kapelletje op Sint Pieter bij de Hoeve Lichtenberg staat. Het is mij overigens onduidelijk waarom de Heilige Donatus in dit kapelletje de zolderkamer gehuurd heeft.

    De situatie in Maastricht

    Ik ben niet voldoende op de hoogte van de situatie Maastricht om die afdoende te beschrijven, vandaar ook een aantal voorbeelden in de tekst uit de wijdere omgeving.

    In Maastricht zijn er volgens deze site 48 kruisen en 12 kapellen aanwezig. Deze inventarisatie is volgens mij niet compleet en voor zover geïnventariseerd niet afdoende gedocumenteerd. Opvallend is wel dat het merendeel aan de Oostkant van de Maas staat. Wat zou daar de reden van zijn?

    Ook de inventarisatie bij de Stichting Kruisen en Kapellen lijkt mij niet volledig en evenmin gedocumenteerd.

    In vergelijking met andere gemeenten in Zuid-Limburg is dat niet veel. Sittard-Geleen heeft bijvoorbeeld ruim het dubbele aantal. Met Gulpen-Wittem met meer als 350 objecten valt niet te concurreren.

    Tot slot

    Over dit onderwerp is veel meer te vertellen, er zijn al vele boeken over geschreven. Voor mij een boeiend iets, vandaar de hier en daar wat persoonlijk getinte toon. Het is iets dat, ondanks de ontkerkelijking, nog leeft. Bij verschillende kapelletjes wordt wekelijks een rozenhoedje gebeden (bijvoorbeeld Meeswijk, Spaubeek), bij verschillende kapelletjes is de mogelijkheid een kaarsje op te steken. Daar wordt veel gebruik van gemaakt, in het Mariakapelletje in Stein loop je tegen een muur van warmte aan als je de kapel binnengaat. Soms kom je in het veld bij een kruis waar een kaars brandt of verse bloemen staan. In geen velden of wegen is een levende ziel te zien, toch is daar iemand geweest die een bedoeling had.

    In een aantal kapellen liggen intentieboeken waarin mensen in soms ontroerende bewoordingen of in een ontroerend handschrift hun intentie vastleggen. Hulp bij ziekte, zwangerschap, of examen. Tegenwoordig ook hulp bij de verkoop van het huis, de Heiligen volgen de ontwikkelingen in de maatschappij. Intrigerend vind ik een bijdrage (Wittem) waarin iemand de bijstand van Maria vraagt om voortaan uit de gevangenis te blijven. Was dit ingegeven door de vrome wens om voortaan op het rechte pad te blijven of om juist uit handen van justitie te blijven? Ach, Maria, die immers over veel meer wijsheid dan ik beschikt, zal het wel juist hebben weten te duiden.

    Wie de volgende keer langs een kruis of een kapel komt denk dan even aan de spreuk die op een kruis in Wijnandsrade staat:
    Stjank ins effe stil …



    Bronnen zijn naast de in de tekst genoemde websites onder meer:
    Monumenten van vroomheid, Walburgpers 2004
    Wegkruisen in Limburg, Godfried C.M. Egelie, Walburgpers 1980
    Last edited by Breur; 21 december 2014, 13:31.

  • #2
    Verder is er nog: Wegkruisen in de voormalige gemeente Heer. Een uitgave van de commissie Wegkruisen Parochie St. Petrus Banden Heer-Maastricht. Maastricht 1994.

    Opmerking


    • #3
      Kruisen en Kapellen

      De constatering van Herman, dat de inventarisatie van Veldkruus.nl niet volledig is, klopt.
      Maastricht is één van de laatste stukken van Zuid-Limburg die we wandelend nog niet helemaal hebben verkend. Maar dat houden jullie nog van ons tegoed!
      Ook wil ik hier nog even aangeven, dat het voor ons ondoenlijk is om alles zelf te documenteren. De bedoeling van de site is om alles in kaart te brengen en via reacties van bezoekers de documentatie rond te krijgen.
      Ik hoop, dat er ook vanuit Maastricht veel reacties zullen binnenkomen, zodat alle verhalen voor het nageslacht bewaard zullen blijven.

      Opmerking


      • #4
        Ik zou zeggen beste Veldkruus kijk eens op http://www.breurhenket.com/Berm/Berm.htm en http://members.home.nl/pch1/kerkhofkapel.htm, maar wellicht hebben jullie daar al een blik op geworpen.

        Opmerking


        • #5
          Veldkruus, om een mogelijk misverstand te voorkomen: het is niet als verwijt bedoeld dat je inventarisatie niet compleet is, maar als een constatering sec. Een goed initiatief, dat ondersteuning verdient. Ik hoop ook dat je naar aanleiding van dit draadje reacties krijgt ik ondersteun je oproep in dezen.

          Opmerking


          • #6
            Sint Pieter kent er verschillende die hier ontbreken. O.a. de Slavante kapel en de kapel aan de lage kanaaldijk. Staat daar ook niet een kruis? Misschien iets voor Breur? Die kan ze zo opsommen

            Opmerking

            Bezig...
            X