Aankondiging

Sluiten
No announcement yet.

Verdwenen kapel: de (Grote) Heilige Geestkapel

Sluiten
X
 
  • Filter
  • Tijd
  • Tonen
Clear All
nieuwe berichten

  • #16
    d'n Hèlligen Geist

    d'n Hèlligen Geist......:( Dee noe evekes hiel erreg nudig is... Kom luij geer sjrijf hijj veur eur ammezasie en gèt kinnis op te doen!!! En zekers neet um uuch te sjaggernere... geer zit hijj neet op sjaol...!!!!

    Kom, kom Ingrid... hènneke, knoevelke...*O * ouch gèt ruimte aon aandere geve.

    Noe d'n Hèlligen Geist:
    Iech mein mich te rappelere... wie Harie Haane vaan 't Panhoes aon de Mèrret, - dee ziene zijj-ingaank aon d'n Hèlligen Geist heet - zien zaak rond de Jaore 1970[?] verbouwde, dao reste gevónde zien vaan die kapel.

    Opmerking


    • #17
      d'n Hèlligen Geist, 2

      Wat iech zjus sjreef steit nörreges op pepier *1 .... geer kint mesjiens Harie zellevers vraoge?...



      Zo noe loup iech gaw nao Slevrouwe um veur veur uuch èn 'ne gooije aofloup 'ne boezjieke te branne.

      Opmerking


      • #18
        Heilige Geest

        Misschien dat deze krantenartikel licht op het onderwerp kan schijnen. Het is te groot om te uploaden. Betreft artikel uit De Limburger
        H.Geest
        Het is zo'n steegje dat je over het hoofd ziet. Maar het heeft een bewogen geschiedenis. De H.Geest komt uit op de Markt in Maastricht. Vanaf de late middeleeuwen is vanuit het straatje veel aan armenzorg gedaan. De armentafel van de H.Geest, genoemd naar de kapel die er lag, was bedoeld voor alle inwoners van de stad. Dit in tegenstelling tot de afzonderlijke parochies die hun eigen armentafels hadden. Bij de armentafel van de H.Geest stonden de armen en hulpbehoevende voor hun leven ingeschreven, ook als ze het materieel beter kregen. Zij behielden hun ondersteuning als eenmaal verkregen recht. Begin negentiende eeuw waren nog 7 van de 64 gemeentelijke armenhuisjes in het H.Geeststraatje over. De laatsten werden begin vorige eeuw aan het Lang Grachtje afgebroken. Een voortzetting van de armenzorg van de H.Geest was in zekere zin de soepkokerij van de Momus die van 1846 tot 1919 gevestigd was in het steegje. Toen het in de jaren tachtig van de negentiende eeuw economisch wat minder ging in het geïndustrialiseerde Maastricht, stonden 's morgens vroeg de arbeidersvrouwen aan de poort van de soepkokerij om een portie soep, soms vermeerderd met een of twee haringen, af te halen.
        Naarmate de arbeidsklasse zelfbewuster werd en hogere lonen afdwong, werd de soepuitdeling als een vernederende activiteit gezien. Na 1919 werd het in het steegje 's morgens een stuk rustiger. De H.Geestkapel bestond toen al lang niet meer. Die was in de Franse tijd genationaliseerd.
        Bron: De Limburger zaterdag 7 februari 2009 door Caspar Cilekens
        MestreechterSteerke gief um Mestreech.

        Opmerking


        • #19
          H. Geeststraat: een niet nader gedefinieerd gotisch venster

          In het Silhouetboekje over De Momus (nr. 8, uit 1982) staat op pagina 34 een foto van het exterieur van Momus Soepkokerij, gedateerd op 'ca. 1914'.

          De foto is genomen naar het zuiden. Op de achtergrond is een hoge (zij-?)gevel te zien met daarin een redelijk hoog gotisch aandoend venster. Indertijd werd mij bij het gemeentearchief verteld dat deze gevel een overblijfsel was van de H. Geestkapel die ooit in/aan dit straatje had gestaan.

          Misschien kan iemand de foto inscannen?
          Last edited by Ingrid M.H.Evers; 5 mei 2011, 21:58.

          Opmerking


          • #20
            Oorspronkelijk geplaatst door Ingrid M.H. Evers Bekijk bericht
            Misschien kan iemand de foto inscannen?
            Ik heb 'm helaas niet. Burgemeester heeft de hele reeks min of meer compleet, maar die zit in Barcelona of daar ergens... Klinkt interessant, zo'n gotisch raam; misschien was het wel een overblijfsel van de Tempelierskapel

            Opmerking


            • #21
              Wow, heel gezwind, Caesar! Da's in elk geval een gotisch raam, zo te zien met baksteenprofilering, hardstenen(?) middenstijl en misschien zelfs restanten van maaswerk in het spitsboogsegment. Links daarboven de aanzet van een kleiner raam. Dit kan theoretisch een middeleeuws woonhuis, klooster, gasthuis o.i.d. zijn, maar grote kans dat we hier tegen de noordkant van de Heilige-Geestkapel aan kijken. Over de ouderdom van de overige gebouwen valt n.a.v. deze foto nog weinig te zeggen.

              Opmerking


              • #22
                H. Geeststraatje (A. Simays)

                De foto staat - niet uitgesneden - op ware grootte afgedrukt in Ingrid M.H. Evers, Maastrichtse monumentzorg in zwart-wit (Vierkant Maastricht, nr. 33), Maastricht 2000, pag. 112. Het is een opname van Alexander Simays, afgedrukt van een halve ['A4'-]glasplaat (coll. RHCL). Hij dateert van 1919, dus iets later als eerder hier gemeld.

                Ik ben niet erg handig met scannen, dus krijg de plaat hier niet behoorlijk afgedrukt. Misschien heeft Caesar dat boek ook in de kast staan? Op de juiste grootte blijken er tussen de ramen twee geheimzinnige witte vierkante ´stenen´ in de muur te zitten. Geen idee wat dat kan zijn.
                Bestanden bijvoegen
                Last edited by Ingrid M.H.Evers; 5 mei 2011, 23:20. Reden: aanvulling tekst

                Opmerking


                • #23

                  Opmerking


                  • #24
                    Heilige Geeststraat, foto van Alexander Simays (1919)

                    Hartelijk dank, Breur. Je hebt de foto een beetje verder opgeblazen dan de werkelijke grootte en dat brengt er wat rasterstructuur in, maar hinderlijk is dat niet. Ongelooflijk hoe scherp die opnamen van Simays zijn. Negentig jaar geleden en een glasplatencamera (vrijwel) zonder voorzetlenzen: heel bijzonder.

                    Het lijkt erop dat de oorspronkelijke gevel- c.q. dakstructuur te eniger tijd is gesloopt. Die twee vierkante ramen lijken in een nieuwe bovenverdieping te zitten.
                    Last edited by Ingrid M.H.Evers; 8 mei 2011, 11:47. Reden: redactie

                    Opmerking


                    • #25
                      De ligging van de Heilige Geestkapel

                      Omstreeks 1280 wordt voor het eerst melding gedaan van een Heilige Geestkapel. Zij hoorde bij een liefdadige fundatie (stichting), die bedoeld was tot ondersteuning van de stedelijke armen en behoeftigen. Aanvankelijk beperkte zich dat tot het op bepaalde dagen uitdelen van brood (‘micken’) en van brandhout in de winter, maar in later eeuwen bouwde men ook stadsarmenhuisjes. Die stonden niet alleen in de H. Geeststraat, maar ook aan de binnenzijde van de eerste stadsmuur in het Lang en Kort Grachtje en elders. De fundatie was redelijk welvarend, mede omdat zij werd beheerd door door de ambachten uit hun midden gekozen Heilige Geestmeesters. Na 1580 zijn het schepenen en gesworenen die hiervoor gekozen worden. De fundatie ontving jaarlijks inkomsten uit de revenuen van door de stad opgelegde boeten.

                      Waar de dertiende-eeuwse kapel precies gelegen was, is niet bekend. Men krijgt echter de indruk dat hij – zoals Theo Bakker hierboven al suggereerde - altijd aan het einde van de H. Geeststraat heeft gelegen, langs de toenmalige Sint Jorisstraat (nu Grote Staat). Een akte uit 1379 vermeldt namelijk het huis van ene Servaes de Pietersheim, ook genoemd Vaes van den Heyligengheist, dat in de Sint Jorisstraat lag ‘tegenover de Heilige Geest’.

                      Men zou kunnen denken dat met ‘tegenover de Heilige Geest’ misschien het straatje werd bedoeld, niet de kapel. Maar in 1422 lag ‘in de Sint Goerysstraet’ een huis met de naam ‘Ten Tumeler’. Het lag op de hoek van ‘de nuwestraet, gaende ter hallen wart’ [de Nieuwstraat, lopende in de richting van de Lakenhal op de Markt] en grensde aan de andere zijde aan het huis van de harnasmaker Henric van Haesdael. Van Haesdael zelf reinde weer aan de kapel.

                      Op de plattegrond van Bellomonte (1581) is de H. Geestkapel afgebeeld als gelegen aan de noordzijde van de huidige Grote Staat, tussen Nieuwstraat (r) en Spilstraat (l) (zie hieronder). Als we de tekening mogen geloven staat er inmiddels een forse kapel, die een bouwlaag hoger is dan de haast aanpalende, tussen de huidige Dominicanerkerkstraat en Spilstraat gelegen wijkkapel van Sint Joris. De bedoelde huizen zijn op deze plattegrond verdwenen; de kapel vormt direct het 'hoekhuis' van de Nieuwstraat. Dik honderd jaar eerder (1471) was de kapel opengesteld voor het publiek. Men kon er mis horen en aan zijn zondagsplicht voldoen. Misschien heeft dit ertoe geleid dat het gebouw werd vergroot. Maar hierover ontbreekt elk gegeven.



                      Was die kapel dus wel zo groot als ingetekend op de plattegrond van Bellomonte (1581)? Op de achttiende-eeuwse en veel betrouwbaarder plattegrond van Larcher d'Aubancourt (1748, zie hieronder) is de Heilige Geestkapel ingetekend tussen de huizen van de straatwand, met aan de zijde van de Nieuwstraat twee huizen. En dat wijst er op dat zij waarschijnlijk nooit hoekhuis aan de Nieuwstraat geweest. Ik kan me tenminste niet voorstellen dat die kapel eerst met twee huizen is vergroot, en daarna weer met twee huizen verkleind zou zijn, zonder dat dat in de plaatselijke geschiedschrijving enig spoor zou hebben achtergelaten.





                      Literatuur:

                      - P.J.H. Ubachs en I.M.H. Evers, Historische Encyclopedie Maastricht [HEM], Zutphen 2005.
                      - Jules Schaepkens van Riempst, Het oude Tricht (1908 ), pp. 113-125 en 133-135, passim. NB. De paginering van de gebruikte overdruk wijkt af van de oorspronkelijke uitgave in de Publications/PSHAL. Zie ook de literatuuropgave in de HEM.
                      Last edited by Ingrid M.H.Evers; 8 mei 2011, 14:19. Reden: redactie

                      Opmerking


                      • #26
                        De Heilige Geestkapel in later eeuwen

                        Voor de (bouw)geschiedenis van de kapel zijn er schaarse gegevens uit de achttiende en negentiende eeuw waarvan de betekenis niet altijd eenduidig is:

                        1731: in de kapel zullen voortaan niet alleen katholieken mogen kerken, maar ook de calvinistische Schotten die deel uitmaken van het garnizoen (simultaneum).
                        1773: het 'torentje' en 'de gevel' worden afgebroken c.q. gerestaureerd.
                        1774: de kapel wordt herbouwd.

                        1796: na de nationalisatie van de kerkelijke goederen en stichtingen door het republikeins-Franse bewind wordt de kapel ingericht als cichoreifabriek, een van vele. Door de Engelse blokkade voor de kusten stagneert namelijk de aanvoer van koffie; vandaar dat er in Maastricht een bloeiende surrogaatindustrie ontstaat.

                        1803: in dit jaar wordt de kapel vervangen door een particulier woonhuis, waarvan de erfpacht ligt in handen van het Bureau de Bienfaissance (na 1815: Burgerlijk Armbestuur [BA]). De foto van Simays in aanmerking genomen mag men concluderen, dat de achtergevel van dat pand bestond uit de in 1919 nog zichtbare noordelijke gevel van de voormalige kapel.

                        Het pand wordt na 1815 door het BA in ‘ijzeren toust’ gegeven tot 1897. Achtereenvolgens wordt het bewoond door de families Damen, Visser(s) en A.J. Thijs. Het telefoonboek van 1915 geeft aan dat ene J.A. (!) Thijs een winkel in koloniale waren drijft op het adres Grote Staat 26. Dat huisnummer correspondeert met het Register van huisnummers te Maastricht, dat bij nr. 26 stelt: 'voorheen kapel van de H. Geest'.

                        Verdere bronnen:

                        - P.J.H. Ubachs en I.M.H. Evers, Historische Encyclopedie Maastricht [HEM], Zutphen 2005.
                        - Jules Schaepkens van Riempst, Het oude Tricht (1908 ), pp. 113-125 en 133-135, passim. NB. De paginering van de gebruikte overdruk wijkt af van de oorspronkelijke uitgave in de Publications/PSHAL. Zie ook de literatuuropgave in de HEM.
                        Last edited by Ingrid M.H.Evers; 9 mei 2011, 17:02. Reden: correctie

                        Opmerking


                        • #27
                          De Heilige Geeststraat

                          Tot ‘circa 1870’ was de Heilige Geeststraat een doorlopende straat die vanaf de Markt langs de Heilige Geestkapel uitmondde in de Sint Jorisstraat (Grote Staat). Het laatste stuk van die verbinding was in de negentiende eeuw verworden tot ‘een lange duistere gang’. Dat goldt waarschijnlijk ook al in de achttiende eeuw, want op de hierboven geplaatste plattegrond van Larcher d'Aubancourt is hij niet ingetekend. Onduidelijk blijft waar hij dan liep, linksom of rechtsom lang de kapel.

                          Op geen enkele tot nu toe gevonden plattegrond (tot ca. 1800) is van een ‘gang’ iets te zien. Maar in bovengenoemd Register van huisnummers... ontbreekt tot 1855 een perceelnummer tussen nr. 704 en nr. 706. Dat laatste nummer (706) correspondeert met de locatie in de Franse Tijd van de Heilige Geestkapel. Het lijkt logisch het ontbrekende nummer 705 als de ‘gang’ aan te merken. In 1855 wordt nummer '705' definitief overgeslagen in de toen doorgevoerde omnummering van huisadressen. Dat hoeft echter niet te betekenen dat de gang toen verdwenen was. Het kan er mee te maken hebben gehad dat op basis van het inmiddels ingevoerde kadaster de huisnummering werd losgekoppeld van de percelen. Voorheen gold naar ik meen het huisnummer tevens voor het perceel, nu staat dat er los van. Misschien dat de vroegste kadasterkaarten nog iets opleveren. Tenslotte zou de verbinding hebben bestaan tot 'ca. 1870'.

                          In de negentiende eeuw was de Heilige Geeststraat praktisch gezien dus nog lang een nèt niet doodlopende steeg. De hoofdingang lag – zoals van den beginne – aan de zijde van de Markt. Bewoning was er weinig. Na de Franse Tijd resteerden nog slechts zeven armenhuisjes. Van najaar 1846 tot het voorjaar van 1919 had in het winterseizoen Momus Soepkokerij aan de oostzijde van de straat haar domicilie. Ook zou te eniger tijd ene Arn. Schaepkens-Ryckelen in de H. Geeststraat zijn smidse hebben gehad. (Hij woonde aan de Markt). De rest van het straatje bestond uit de achteruitgangen van panden in de omringende straten.
                          Last edited by Ingrid M.H.Evers; 9 mei 2011, 07:48. Reden: aanvulling

                          Opmerking


                          • #28
                            Deze mag dan ook niet ontbreken. Minuutplan ca. 1832.



                            De percelen 1165 en 1166 waren in het bezit van Visschers (zal dezelfde zijn als de Vissers die Ingrid noemt). En, als ik het goed lees, was de man bankier.

                            Het perceeltje zonder nummer ten linker zijde van perceel 1166 lijkt dan de meest aangewezen plaats voor de gang.

                            Bron: www.watwaswaar.nl
                            Last edited by burgemeester; 8 mei 2011, 12:18.

                            Opmerking


                            • #29
                              En voor de volledigheid ook maar even de Bing-opnamen van het gebied:





                              Duidelijk is, als we bovenstaande Bing-foto's bekijken, dat we op de plek van de Heilige Geestkapel niet meer hoeven te speuren naar overblijfselen van de kapel; het hele blok tussen de Heilige Geeststeeg en de Grote Staat bestaat uit relatieve nieuwbouw. Ik meende nog even op de linkerfoto hierboven de contouren van het koor van de kapel te ontwaren, maar dat blijkt een schaduw van een naburige gevel te zijn...

                              Op http://beeldbank.cultureelerfgoed.nl kwam ik onderstaande foto (de linker) tegen. Misschien is dit nog het pand uit 1803, dat de H. Geestkapel verving. Aan de gevel hangt een plakaat, dat ik na vergroting niet helemaal kon ontcijferen, maar waarop lijkt te worden aangekondigd: Openbare Verkooping(?) Twee Handelshuizen. Groote Staat No 26(?) en No 28(?). Ruim 10 jaar later blijkt het pand vervangen te zijn door het huidige winkelpand uit ±1930. Vreemd genoeg wordt de bijzondere expressionistische baksteengevel van het voormalige pand Wolf & Herzdahl in de Architectuurgids Maastricht 1895-1995 niet beschreven.


                              Links: Grote Staat 26-28 in 1918. Midden: huidige pand uit ±1930 (pui modern). Rechts: detail

                              Opmerking


                              • #30
                                Oorspronkelijk geplaatst door burgemeester Bekijk bericht
                                Het perceeltje zonder nummer ten linker zijde van perceel 1166 lijkt dan de meest aangewezen plaats voor de gang.Bron: www.watwaswaar.nl
                                Geweldig, burgemeester. Dat ongenummerde perceel is duidelijk de doorgang, die dus aan de westelijke zijde van de voormalige kapel lag.

                                @ El Loco: dank voor de foto's, maar wat een rommeltje daar in de H. Geest. En jammer dat zo'n mooi huis in de Grote Staat verdwenen is, maar ach, het zou nu veel te laag geweest zijn voor de straatwand. Zie ik het goed dat het links naastgelegen pand in later jaren een (halve) verdieping verhoogd is?
                                Last edited by Ingrid M.H.Evers; 8 mei 2011, 14:20. Reden: redactie

                                Opmerking

                                Bezig...
                                X