Aankondiging

Sluiten
No announcement yet.

Middeleeuwse oorlogsvoering

Sluiten
X
 
  • Filter
  • Tijd
  • Tonen
Clear All
nieuwe berichten

  • Middeleeuwse oorlogsvoering

    Elders op dit forum kwam een stadswandeling ter sprake waarbij de begeleidende VVV-gids haar groep 'ter hoogte van het Stadspark' het volgende meedeelde:

    "Deze (stads)muur is gebouwd in de 14e eeuw. De Jeker hield (hier) de vijand tegen, die met pijl en boog de stad aanviel."

    Deze twee zinnen wekten enige ergernis op, maar had de gids ongelijk? Wat betreft de muur ligt het eraan waar zij stond toen ze deze uitspraak deed. Wat betreft de aanvalstechniek zijn er wel enkele punten en komma's te plaatsen.

  • #2
    14e of 16e eeuw?

    'Ter hoogte van het Stadspark' is een rekbaar begrip, maar het verhaal over de Jeker heeft alleen zin als je bij de Jeker staat. Ik neem daarom aan dat de VVV-groep ofwel op het stuk stadsmuur bij Poort Waarachtig stond (het gedeelte met de rondelen De Vijf Koppen, en Haat en Nijd), ofwel ter hoogte van de Nieuwenhofstraat. Dat laatste stuk omvat waterpoort De Reek en de zogenaamde jezuïetenwal.

    Het nog resterende stuk stadsmuur met bovengenoemde rondelen dateert uit het begin van de zestiende (16e) eeuw. Het sloot oorspronkelijk bij de Jekertoren aan op de Onze Lieve Vrouwewal langs de Maas. Deze zestiende-eeuwse muur, die dus deels is weggebroken, omsloot de zogenaamde Nieuwstad: het gebied tussen de Helpoort, de Maas en de meest zuidelijke Jekerarm tot aan de Pieterspoort (ter hoogte van de huidige Pietersbrug, aan de stadszijde).

    Dit muurgedeelte wordt wel aangeduid als 'de derde omwalling', omdat het na de eerste muur (dertiende eeuw) en de tweede muur (dertiende/veertiende eeuw) de derde periode van grotere muurbouw omvat. Aan de zuidzijde van de stad was dit echter pas de tweede muur. Voorheen was de bescherming van de Jekertoren, de Helpoort en de muur met torens die door het Faliezusterspark naar de Pieterspoort liep, gecombineerd met de Jeker, kennelijk voldoende verdediging geweest.

    De wal bij de Nieuwenhofstraat hoort bij de tweede omwalling, dus stamt inderdaad uit de veertiende (14e) eeuw. Theoretisch althans, omdat er nogal wat aan gesleuteld is door de eeuwen heen.

    Opmerking


    • #3
      De rol van de Jeker bij de stadsverdediging

      Het verhaal over de Jeker is juist: het riviertje had eeuwenlang een strategische functie bij de verdediging van de stad. Niet zozeer als rivier, maar als waterreservoir. Het gebied van het huidige Stadspark lag, net als De Kommen, relatief laag. Het kon vrij gemakkelijk onder water worden gezet. Dat leidde tot een uitgestrekt moerassig gebied, waarin het moeilijk was met zwaar materieel op te rukken. Daarbij moet men in de veertiende eeuw nog niet denken aan kanonnen, maar eerder aan bombardementswerktuigen als blijden, en aan aanvalstorens. Het drassige terrein maakte het gebruik ervan schier onmogelijk. Ook een blijde had slechts een beperkte reikwijdte, dus hoe verder van de muren hij werd opgesteld, hoe minder effectief. En een stormram is ook pas effectief als je hem vlak vóór een poort hebt kunnen brengen.

      Dat belegeraars de stad aan zouden hebben gevallen 'met pijl en boog' is een beetje te simplistisch: je begint met dergelijk gereedschap weinig tegen een massieve hoge muur. De handboog had bovendien een relatief klein bereik. Voet- en kruisbogen lagen bij een belegering meer voor de hand. Het waren zulke ontzagwekkende wapens dat de Kerk het gebruik ervan lange tijd probeerde te verbieden.

      Opmerking


      • #4
        Eerste kanonnen

        Hoewel er weinig bronnen zijn over de ontwikkeling van het kanon tijdens de middeleeuwen, was deze methode van oorlogvoering in de 14e eeuw in opkomst. Vooral tijdens de Honderdjarige Oorlog [Breur: 1337-1453], waarin de Fransen hun thuisland verdedigden tegen een Engelse invasie, werd veelvuldig gebruik gemaakt van kanonnen bij belegeringen. Deze vuurwapens in hun vroegste vorm werden ‘donderbussen’ genoemd. Het effect van deze wapens was in de beginfase veelal psychologisch. De kanonnen waren onnauwkeurig, kostten veel tijd om te laden en explodeerden soms met de dood van de bemanning als gevolg. De luide knal maakte echter veel indruk op de middeleeuwse verdedigers? [?= van Breur], die nog nooit zoiets hadden ervaren.



        Ontwikkeling

        Doordat de kanon technologie steeds verder ontwikkelde, werd het wapen effectiever en kon het beter worden ingezet bij belegeringen. Waar voorheen veel kastelen door hun strategische ligging vrijwel onneembaar waren, was het nu mogelijk om van grote afstand de muren kapot te schieten. Ook werden de vuurwapens in een steeds kleiner formaat ontwikkeld, waardoor in 1350 voor het eerst handgeweren verschenen. Aanvankelijk bestempelde de katholieke kerk vuurwapens als ketters en probeerde het Vaticaan de technologie te verbieden. Aan het einde van de 14e eeuw was echter ook het pauselijke leger bewapend met kanonnen.

        Lees meer op: http://www.isgeschiedenis.nl/nieuws/...ng-veranderde/



        Het Beleg op Orleans (12 oktober 1428 – 7 mei 1429)

        Bron: http://historiek.net/index.php?optio...175&Itemid=677

        Opmerking


        • #5
          De val van Constantinopel en de Maastrichtse reactie

          Oorspronkelijk geplaatst door Breur Bekijk bericht
          (..) Vooral tijdens de Honderdjarige Oorlog [Breur: 1337-1453], waarin de Fransen hun thuisland verdedigden tegen een Engelse invasie, werd veelvuldig gebruik gemaakt van kanonnen bij belegeringen. Deze vuurwapens in hun vroegste vorm werden ‘donderbussen’ genoemd. Het effect van deze wapens was in de beginfase veelal psychologisch.
          (..)
          Zonder hier een heel betoog te willen houden over het gebruik van kanonnen of donderbussen in de 14de en/of vroege 15de eeuw, wil ik wel benadrukken dat de moderne krijgsgeschiedenis de val van Constantinopel in 1453, door Mehmet II, algemeen beschouwd als de overwinning waar voor het eerst het kanon succesvol werd ingezet als aanvalswapen. Het was de Dardanellenkanon die de muren van Constantinopel, het huidige Istanboel, feitelijk neerhaalde.

          In Gent werd aan het einde van de 16de eeuw de "Dulle Griet" in stelling gebracht, maar die diende hoofdzakelijk als verdedigingswapen.
          Volgens mij beschikte Maastricht, in ieder geval tot het begin van de 16de eeuw, niet over effectieve verdedigingskanonnen, althans ik heb daar nooit iets over gelezen.
          Ik wil mij best wel laten overtuigen van mijn ongelijk.

          Terug naar Constantinopel.
          Na de val van Constantinopel beseften alle vestingsteden in Europa dat de oude stadsmuren niet meer bestand waren tegen dit nieuwe wapen. De stadsmuren waren eenvoudigweg niet stevig genoeg om een (langdurige) aanval met kanonnen te weerstaan.

          Uiteraard was de berichtgeving toen niet zo snel als tegenwoordig, maar zo rond het einde van de 15de, begin 16de eeuw drong deze wetenschap ook door tot Maastricht. Wat nu?

          De oplossing was natuurlijk redelijk simpel.
          De stadsmuren dienden versterkt te worden, alleen was de vraag hoe?
          Uiteindelijk werd ook dit "simpel" opgelost.
          Voor de stadsmuren werd grond weggegraven, waardoor een soort gracht ontstond aan de veldzijde, waarna die grond vervolgens direct achter de stadsmuren metershoog en metersdik werd gestort.
          Hierdoor werd de stadsmuur op zich niet verstevigd, maar kanonskogels die eventueel de stadsmuur beschadigden, kwamen niet door de dikke aardewal achter de stadsmuur.
          Bedenk daarbij dat de kanonskogels geen explosieven bevatten, doch enkel ijzeren ballen waren.

          Eeuwen later, toen vestingsteden in (West-)Europa niet meer werden belaagd cq bestookt met kanonnen, verloren deze dikke aardewallen achter de stadsmuur hun betekenis.
          Omdat ze veel plaats in beslag namen werden de aardewallen weer afgegraven.

          Een prachtig voorbeeld van deze afgravingen, dan wel het in standhouden van de oude aardewallen, op sommige plaatsen hadden deze wallen nml. een functie gekregen, is te vinden op de hoek Nieuwenhofstraat-Zwingelput.


          Rechts van het poortje zie je nog de oude aardewal, terwijl deze links van het poortje helemaal weggegraven werden waardoor de Nieuwenhofstraat een stuk breder werd.

          Uiteraard moet in dit geheel niet vergeten worden dat het straatniveau van waar af deze foto is genomen, in de 17de eeuw lager lag dan nu. De stadsmuur was daardoor feitelijk hoger dan het nu lijkt.
          Een dag niet gelachen, is een dag niet geleefd

          Opmerking


          • #6
            Het Bolwerk der Nederland op pagina 12, eerste kolom staat de volgende tekst:
            "Op 3 juni 1465 neemt de magistraat echter het besluit, dat 'men die Gevangenport, dae der stat donrecruyt en de gescut op is , verwaeren sal met eyn van den paymeisteren, bij hom hebbende vijf of VI mans, omme kruyt ende gescutte te leveren' (1).
            Je zou hieruit kunnen opmaken dat rond 1465 er zwart buskruit en geschut in de stad aanwezig was. Ik begrijp dat het geschut niet van beste kwaliteit is geweest, dit echter veranderde pas in de tweede helft van de 15e eeuw toen ijzeren projectielen en betere afuiten beschikbaar kwamen.

            Bron: Bolwerk der Nederlanden van L.J. Morreau pagina's 12 en 49

            PS.
            De gids vertelde het verhaal van de pijl en boog ter hoogte van de vogelkooi. Ook vertelde zij dat de Ardense wilde zwijnen in 1960 waren doodgeschoten, getuige de steen boven het Nieuwenhofpoortje. Ook dit is rechtgezet.
            Kompleminte

            Toller

            Opmerking


            • #7
              Oorspronkelijk geplaatst door Toller Bekijk bericht
              (...)
              De gids vertelde het verhaal van de pijl en boog ter hoogte van de vogelkooi. Ook vertelde zij dat de Ardense wilde zwijnen in 1960 waren doodgeschoten, getuige de steen boven het Nieuwenhofpoortje. Ook dit is rechtgezet.
              Een Klok-en-Klepel gids.....
              Wellicht, gelet op haar specialiteit en het feit dat ze van de VVV was, kent ze dan wel het verhaal van de Maastrichtse Oerklok in het Dinghuis.....
              We geraken off-topic. Sorry
              Een dag niet gelachen, is een dag niet geleefd

              Opmerking


              • #8
                Konijnenberg (Knijnsberg)

                Oorspronkelijk geplaatst door Pier Bekijk bericht
                Rechts van het poortje zie je nog de oude aardewal, terwijl deze links van het poortje helemaal weggegraven werd, waardoor de Nieuwenhofstraat een stuk breder werd.
                De Nieuwenhofstraat bestond nog niet, Pier. Die is pas na de afgraving (1911) van die aarden wal ontstaan. Dat betekende wel dat ook de oude Knijnsberreg verdween. Ik weet niet of de stad die in de negentiende eeuw nog gebruikte als konijnenfokkerij, maar in vroeger eeuwen vormde dit stuk omheinde vestingwal - net als de stadsvisvijvers - een bron van voedsel en inkomsten voor de stad.

                Opmerking


                • #9
                  1395 Vermelding van een 'donre' of donderbus (1)

                  Oorspronkelijk geplaatst door Breur Bekijk bericht
                  Deze vuurwapens [kanonnen] in hun vroegste vorm werden ‘donderbussen’ genoemd.
                  De meeste mensen denken bij donderbussen aan een handvuurwapen dat in de zestiende eeuw in zwang kwam. Maar de naam werd al veel eerder gebruikt voor een soort primitief kanon, dat in de veertiende eeuw in Europa bekend werd. Ik vermoed dat we het min of meer kunnen gelijkstellen met de meer bekende 'bombarde'. Voor het afschieten van een donre of donderbus was buskruit nodig en zoals hierboven al werd vermeld, werd dit in Maastricht in 1465, dus in de vijftiende eeuw, bewaard op de Gevangenpoort, die op de Markt stond aan het begin van de Grote Gracht:
                  Oorspronkelijk geplaatst door Toller Bekijk bericht
                  '... die Gevangenport, dae der stat donrecruyt en de gescut op is.
                  Aardig is dat het citaat spreekt van 'donrecruyt': donderkruit. Kennelijk was er nog geen andere toepassingsmogelijkheid van buskruit. Ook het woord 'buskruit' verwijst overigens naar dit soort vroege kanonnen. Zij werden afgeschoten met kruit dat in een zogenaamde 'bus' zat, die aan de 'donderbusloop' werd gekoppeld. Een officiële stedelijke functie was vanaf het midden van de vijftiende eeuw dat van 'bussemeester'.

                  De eerste vermeldingen van een 'donre' of donderbuskanon in Maastricht dateren van eind veertiende eeuw. Op 2 december 1395 maakt de Gemeyne Raad die de stad bestuurde, bekend dat meester Otto en meester Henric van Thoren benoemd zijn als de stadswerklieden 'vanden donre'. Als Henric er niet is, kan meester Otto (die volledig volleerd is in het vak) ook een beroep doen op meester Godart van Stockem, de stadstimmerman (=bouwmeester). Zij zullen hun ambt als donreschieters behouden zolang de Raad dat wil en krijgen het loon dat voorheen op de begroting stond voor meester Oilbrecht, de klokkengieter.

                  Bron:
                  Raadsverdagen van Maastricht, 1367-1428; bewerkt door M.A. van den Eerden-Vonk ..., 's-Gravenhage 1992; nummer van het raadsverdrag: 759.

                  Opmerking


                  • #10
                    1398 Vermelding van een 'donre' of donderbus (2)

                    Enkele jaren later is meester Otto nog steeds in zijn ambt. Op 17 januari 1398 besluit de Gemeyne Raad immers dat de meestertimmerman Otte voortaan jaarlijks het loon zal krijgen dat tot dan toe meester Gillis, de bogenmaker, kreeg in dienst van de stad. Meester Otto is stadswerkmeester van het geschut. Het is zijn taak 'den donre te schieten' en ook verder alles te doen wat bij die taak hoort. Hij krijgt daarbij hulp van Willem Vercken, die eveneens volledig bevoegd is: 'de eyn sal den anderen in allen puncten van denen ampte geredich ende behulpich sijn.'

                    Bron:
                    Raadsverdagen van Maastricht, 1367-1428; bewerkt door M.A. van den Eerden-Vonk ..., 's-Gravenhage 1992; raadsverdrag nummer 839.

                    Opmerking


                    • #11
                      1374 Eerste vermelding van een 'donre'

                      Er is echter een nog eerdere vermelding te vinden dan 1395 of 1398. Op 20 februari 1374 wordt meester Ghillis, de bogenmaker die hierboven al werd genoemd, aangesteld tot officiële bewaarder van 'der stat geschut'.

                      Dat het wapen niet altijd betrouwbaar was, bleek op 20 augustus 1381. De raadsverdragen vermelden dan een besluit van de Raad om zo snel als mogelijk is de schade te betalen die het antonietenklooster door 'de stat donrebussen' heeft opgelopen. Wat er precies gebeurd is, is niet duidelijk. Maar dat de stad schuld heeft aan de schade, wel.

                      Donderbussen hadden kennelijk zo hun gebruiksaanwijzing. Sommige betrokkenen kregen dan ook een bonus op hun salaris, opdat ze ze toch maar wilden bedienen. Zo kreeg de knecht van mr. Henric van Thoiren 'een gratificatie van twee nieuwe guldens toegekend omdat hij "mitte donre schieten kan" en omdat hij op zijn post bleef toen "der stoet was ende rumoir dat die van Luidic voir Tricht comen solde sijn' ('toen er onrust was en het gerucht ging dat die van Luik voor Maastricht aangekomen waren').

                      De technische aspecten van het wapen brachten risico's mee. Men kon nog lopen gieten die voldoende drukbestendig waren. De loop werd daarom samengesteld uit ijzeren staven die met ijzeren ringen of banden bijeen werden gehouden. De stenen kogels moesten met de hand worden gemaakt. In 1399-1400 zijn drie mannen achttien dagen bezig met het kappen van donre steynen tegen een dagloon van vijf stuivers per persoon.



                      Wie meer over de stadsdonderbussen wil weten, verwijs ik naar het zeer leesbare artikel van Peter Dingemans in Om de vesting.

                      Literatuur:
                      * P. Dingemans, 'Het stadsgeschut van Maastricht in de middeleeuwen', in: Om de Vesting 5 (1990) 13-16; hierin ook het boven aangehaalde citaat.

                      * J. Koreman, De stadsrekening van Maastricht over het jaar 1399-1400, (Maaslandse monografiën, 7), Assen 1968; hierin verschillende vermeldingen van voorbereidingen voor de stadsverdediging en het gebruik van de stadsdonderbussen.

                      Opmerking


                      • #12
                        Sjiek Ingrid, weer een boek voor de overvolle kast
                        Kompleminte

                        Toller

                        Opmerking


                        • #13
                          Eerste belegeringen met donderbussen: 1407 en 1408

                          Donre, donners of donderbussen werden niet alleen gebruikt bij de aanval, maar ook bij de verdediging. Inmiddels staat vast dat Maastricht reeds in 1374 beschikte over dergelijke wapens. Of ze effectief waren of niet, doet hier even niet ter zake.

                          De eerste mij bekende vermelding van een Maastrichtse belegering waarbij donderbussen werden gebruikt voor de aanval, dateert van 1407. In een conflict rond prinsbisschop Jan van Beieren koos Maastricht voor de binnen de stad gevluchte bisschop, tegen diens Luikse onderdanen. Deze sloegen eind november het beleg voor de stad. Ze 'groeven zich in, legden grachten en schansen aan en stelden rondom de stad hun "donre" (kanonnen) en steenwerpers of katapulten op.' Volgens de kroniek van Peter Treckpoel (1514) hagelde het tijdens dit beleg 'groete donresteyn'.

                          In de praktijk viel het naar huidige begrippen wel mee, want tijdens het eerste beleg in dit conflict (van eind november 1407 tot 7 januari 1408 ) vielen er 'slechts' 1500 stenen. De donderbussen konden slechts kort achtereen schieten en het stenen kappen vroeg natuurlijk ook tijd. Maar 1500 stenen in pakweg 70 dagen zijn er toch elke dag nog 21! Er vielen overigens geen doden of gewonden in de stad, althans: er wordt alleen van materiële schade gerept.

                          Het tweede beleg (eind mei tot 22 september 1408 ) kende verschillende, vaak nachtelijke beschietingen met het voor die tijd enorme aantal van honderd of meer stenen per beschieting. Dat was het geval op 4 en 7 juli, en vier nachten achtereen van 13 tot 17 juli 1408. Hoewel er enige doden en gewonden vielen, was met name de materiële schade enorm. Die werd geschat op 59.632 kronen en 4 brodregger. De auteurs van onderstaand artikel berekenden dat dat bedrag vergelijkbaar was met 232.565 gulden in 1989. Anno 2012 kunnen we zeggen: circa 105.533 euro. Maar het is weinig zinvol dergelijke vergelijkingen te maken zonder kennis van de gemiddelde lonen en kosten van levensonderhoud in de vroege vijftiende eeuw.

                          In elk geval ging het om een in die tijd kapitaal bedrag. In 1399-1400 bedroegen de inkomsten van de totale stadsrekening in totaal 4.379 pond, 10 stuiver en 3 birman. De uitgaven kwamen op een bedrag van 4.377 pond en 5,5 stuiver. Het batig saldo lijkt met twee pond en bijna een halve stuiver klein (een half procent van de begroting?); men kon er geen gekke bokkesprongen van maken. Ook als men niet beschikt over een valutasleutel voor het toenmalige Maastrichtse of Luikse pond in relatie tot de kroon, is het duidelijk dat een schade van 59.632 kronen de stad vele jaren achterop moet hebben gebracht.

                          Literatuur:

                          * Rob van der Heijden en Frans Roebroeks, 'De belegering 1407-1408 in beeld. Maastricht en de Luikse troebelen van het begin van de 15e eeuw', dl.2, in: Om de Vesting 4 (1989) 13-20, alwaar citaat.

                          * J. Koreman, De stadsrekening van Maastricht over het jaar 1399-1400, (Maaslandse monografiën, 7), Assen 1968, p. 15.

                          Opmerking


                          • #14
                            Mevr. Ingrid Evers,

                            Dank voor deze les 14de eeuwse Oorlogsvoering in Maastricht die mij in ieder geval niet bekend was.

                            Wellicht dat Toller de bewuste VVV-gids, waaraan wij tenslotte deze les te danken hebben, ook wil gaan bedanken......
                            Een dag niet gelachen, is een dag niet geleefd

                            Opmerking


                            • #15
                              Oorspronkelijk geplaatst door Ingrid M.H. Evers
                              Ik vond het leuk om te kijken of ik de opmerking van de VVV-dame een beetje bij kon stellen, Pier. Maar Middeleeuwse geschiedenis is niet mijn specialiteit en ik heb er dus wel wat op moeten studeren. Sorry dat het als een 'les' overkomt.
                              Ik vond het geen les maar een waardevolle aanwinst op mijn beperkte kennis op dit gebied. Als ik de VVV gids tegenkom zal ik haar erop aanspreken
                              Kompleminte

                              Toller

                              Opmerking

                              Bezig...
                              X