eerste omwalling II

[Robboxxx]

In mijn andere topic heb ik het ook al over de eerste omwalling deze vraag verdient m.i. een nieuw topic dus om het overzichtelijker te houden plaats ik hem hier.

Ik zie hier en op andere plaatsen regelmatig de bekende foto's van de stadspoorten opduiken. Dit zijn meestal afbeeldingen van de tweede en derde omwalling. Maar zijn er ook afbeeldingen van de poorten en torens van de eerste omwalling?

[El Loco]

Ik weet er weinig van, maar misschien helpt het om te beginnen met het plattegrondje dat SJEF eerder hier plaatste:


© VESTINGKAART, in opdracht van de Stichting Maastricht Vestingstad getekend door Guido Provaes in 2006

De poorten van de eerste middeleeuwse omwalling:

I Helpoort
II Looierspoort
III Lenculenpoort
IV Tweebergerpoort
V Grote Poort
VI Leugenpoort
VII Veerlinxpoort
VIII Onze Lieve Vrouwepoort
IX Batpoort
X Waterpoort
Xl Oude Pieterspoort

De Onze Lieve Vrouwepoort heeft al een eigen draadje hier. De Helpoort komt hier terloops ter sprake. Ook de Tweebergenpoort is her en der al eens besproken op dit forum, zie o.a. hier en hier. Verder vraag ik me af of nr. X, het Waterpoortje in Wyck, wel thuis hoort in dit lijstje.

[Ingrid M.H.Evers]

Het monnikenwerk van Morreau

De bijbel voor de Maastrichtse stadsmuren en vestingwerken is Louis J. Morreau, Bolwerk der Nederlanden, de vestingwerken van Maastricht sedert het begin van de dertiende eeuw (Maaslandse Monografieën, Grote Serie), Assen 1979. Morreau heeft indertijd alles gezien dat in het Stadsarchief te vinden was, en alles bekeken wat toentertijd nog te zien was in de stad of het veld. Hij heeft het ook allemaal in zijn boek willen verwerken, waardoor het een beetje een omgevallen kaartenbak is. Maar wie zorgvuldig leest, komt heel veel te weten!

[Ingrid M.H.Evers]

Omvang eerste omwalling

Als we de omwalling van het Romeinse castrum en die van St.-Servaaskappitel en hertogelijke palts op het Vrijthof even overslaan, heeft de eerste Middeleeuwse omwalling bestaan uit:

'2.400 meter muur, was tussen de 5,5 en 9 meter hoog en droeg twaalf muurtorens. Toegang tot de stad gaven dertien veldpoorten en twee waterpoorten. Ook na de bouw van een tweede omwalling bleef de eerste muur tot in de zestiende eeuw intact als tweede verdedigingslinie.'

In die 'veldpoorten' zijn ook de poorten langs de Maas begrepen, zoals de Molenpoort, de Jodenpoort, de Batpoort en de Onze Lieve Vrouwepoort. Behalve deze dertien veldpoorten waren er ook nog een aantal kleine poortjes (poternes) die vanuit het stratenstelsel of privé-tuinen toegang gaven tot Maas of Jeker. In onzekere tijden werden die voor decennia dichtgemetseld en gebarricadeerd. Een voorbeeld daarvan is de poort naar het park aan de Nieuwenhofstraat/hoek Zwingelput.

De eerste omwalling verloor zijn functie toen vanaf 1659 het Stadhuis op de Markt werd gebouwd. Daarvoor werd de muur tussen Kleine Gracht en Grote Gracht afgebroken, evenals de Gevangenpoort die vanaf de Markt toegang gaf tot de Houtmarkt en Boschstraat, en de Lakenhal, die overigens geen directe functie had voor de verdediging.

Literatuur:
Ubachs/Evers, Historische Encyclopedie Maastricht, Zutphen 2005, onder meer pp. 552-553 (alwaar citaat).

[Ingrid M.H.Evers]

Nog zichtbare stukken van de eerste omwalling

Enkele poorten hebben de eeuwen overleefd, namelijk de Helpoort en de waterpoort aan de Ezelmarkt/Looiersgracht. Het waterpoortje op de Ruiterij hoort ook bij de eerste omwalling, maar daar is zoveel aan vertimmerd, dat er weinig meer van resteert dan de locatie.

In de stad zijn van de eerste omwalling nog hele stukken muur bewaard gebleven, zoals de stadplattegrond enigszins onduidelijk aangeeft. Zichtbaar is de muur nog aan het Lang en Kort Grachtje, in de voorhof van het Regionaal Historisch Centrum Limburg aan de Sint Pieterstraat, op de Minderbroedersberg, waar zij rechts naast de voormalige kerk (nu aula UM) doorloopt tot en met het klooster van de zusters Onder de Bogen. Ook de muur achter het Theater aan het Vrijthof hoort tot de eerste omwalling.

Niet zichbaar zijn nog resterende stukken muur op de Ezelmarkt die aansluiten bij de waterpoort. De huizen vanaf de Tribunal naar de waterpoort zijn allemaal tegen de muur gebouwd en hebben aan de achterzijde dus geen lichtinval.

De Onze Lieve Vrouwewal en het muurgedeelte van Jekertoren naar Helpoort dateren ook uit de beginperiode, al is er ongetwijfeld door de eeuwen heen aan gesleuteld. Overigens is deze opgave niet volledig! In Wyck is niet veel overgebleven, maar er is nog wel iets.

De muur die aan de Wyckerzijde langs de Maas vanaf de Sint Servaasbrug naar het waterpoortje loopt schijnt (althans als locatie) tot de eerste omwalling te horen. Of de blootgelegde muur onder het Centre Céramique eveneens uit de eerste omwalling stamt, weet ik niet.

[Ingrid M.H.Evers]

Afbeeldingen van de eerste omwalling

Wat betreft tekeningen en prenten heb ik geen direct overzicht. Het archief en de bibliotheek kunnen daarbij helpen. Foto's zijn er natuurlijk alleen uit de tweede helft van de negentiende eeuw en later.

Morreau toont wat onverwachte locaties, zoals een dichtgemetselde poterne (klein poortje) in de Onze Lieve Vrouwewal. Er bestaan foto's van Alexander Simays van de Tweebergenpoort en van de veldzijde van de muur langs het Lang Grachtje (Evers, Maastrichtse Monumentenzorg in zwart/wit, Maastricht 2000, pp. 78, 79, 80).

Ook zijn er foto's van inmiddels afgebroken muurtorentje(s)/theekoepel(s) op de muur tussen Minderbroedersberg en Tweebergen. Het nog resterende deel van de Onze Lieve Vrouwewal is nog goeddeels origineel. Het muurgedeelte tussen Jekertoren en Helpoort is in het begin van de twintigste eeuw helemaal herbouwd, Jekertoren incluis. Morreau toont een foto met spaarbogen uit de eerste omwalling.

[Robboxxx]

Maar afbeeldingen van torens of poorten zijn er dus niet? Het boek van Morreau heb ik uiteraard.

[El Loco]

Goed om dat allemaal op een rijtje te hebben. Ingrid, bedankt

[burgemeester]

Ingrid, dank!

Maar afbeeldingen van torens of poorten zijn er dus niet?

Er zijn dus wel afbeeldingen, zoals Ingrid al aangeeft. De foto van de tweebergenpoort is een hele bekende.

Ik trof in het jaarboek van het LGOG van dit jaar nog een andere oude poort aan die ik zelf niet direct kon thuis brengen: de Batpoort getekend door Van der Noordaa (nummertje IX op de plattegrond van Loco). Toen ik die tekening voor het eerst zag moest ik wennen aan de orientatie van de poort - pal naar het zuiden. Toch klopt het overduidelijk met de plattegrond.

Als ik tijd heb, plaats ik de afbeelding.

[burgemeester]

Als ik tijd heb, plaats ik de afbeelding.

Nouja, toch maar even wat tijd gemaakt - ik doe al te weinig hier....


De Batpoort, 1845. Getekend door Van der Noordaa. Bron: Jaarboek LGOG 2011, p.111.

Amateuristisch werk, ja, maar het beste wat we hebben!

Let ook even op die weegschaal voor de poort. Heeft Loco niet nog eens zitten turen naar eenzelfde soort geval op het panorama van Bellemonte?

Nu moet ik echt gaan..... Ik heb een boven!!!

[burgemeester]

De Onze Lieve Vrouwepoort heeft al een eigen draadje hier.

Een foto van de stadszijde van de Onze Lieve Vrouwepoort:



Bron: zie hier.

[Guinness]

http://www.theobakker.net/pdf/vesting-maastricht.pdf
Misschien vind je hier iets van je gading. Leuk maar lang artikel om te lezen maar daarom niet minder interessant.