Wachthuis Maartenspoort

[Theo Bakker]

Grapjas. Wachthuizen plegen binnen de muur te staan. Ik heb toch al de bewuste foto geplaatst.

[Breur]

Ja, lach me maar uit, ik ben hier alweer volledig de draad kwijt

Doe er nog een schepje bovenop: hoe verliep dat genaai onlangs?

[Breur]

Ben ff onzichtbaar.

[El Loco]

Ik durf hier ook haast geen vraag meer te stellen; ze zijn hier zó op de hoogte...

Op het gevaar af voor grapjas aangezien te worden: als ik op de kaart van Blaeu kijk (bijv. bij http://www.ppsimons.nl/stamboom/kaar...richtbleau.htm), dan lijkt het alsof de Sint-Maartenspoort uit drie delen bestond, of zie ik dat verkeerd? Nou staat er bij Blaeu ook een enorm kasteel aan de Wyckse kant van de Maasbrug, dus misschien is die kaart niet helemaal serieus te nemen, maar toch.

[burgemeester]

Ik snap de vraagstelling ook niet helemaal, maar ok.

Mooie foto! Kende ik niet. Toch maar snel eens dat boekje van Notermans aanschaffen.....

Ah.... Ik lees net dat het samengesteld is door Ingrid Evers. Nou, dan ren ik naar de winkel.

[Ingrid M.H.Evers]

Een beer in de gracht

Dat bouwsel aan de rechterkant van de foto, zo half in 't water, kan dat niet jouw wachthuis zijn ?

Het had best gekund, olijfje, maar het is niet zo. Wat je ziet is een zgn. beer, een dam(metje) in de gracht die voorkwam dat het water uit de gracht terugstroomde in de Maas. Als je goed kijkt zie je bij de onderpunt van het dak dat er links, in de muur van het rondeel (die halfronde muur), een klein dichtgemetseld poortje zit. Toen het nog open was, kon men van daaruit het hefmechanisme bereiken dat halverwege de beer te zien is (al dat ijzerwerk). Daarmee kon men een sluisje in de beer bedienen om water in of uit te laten. Maar al dat gedoe werd ten tijde van de opheffing van de vesting al lang niet meer onderhouden.

Er staat in Geslechte Vestingwerken nog een andere foto van een beer (pp. 70-71). Die was gelegen langs de walmuur bij het bastion Lindenkruis, zo ongeveer waar nu de Herbenusstraat en de Maagdendries samenkomen. Die beer lag in de gracht tussen Boschpoort en Brusselsepoort en 'maakte deel uit van de inundatiewerken op het noordelijk vestingfront' (citaat Notermans: zo vakkundig kan ík het niet verwoorden!). Maar ten tijde van de afbraak was die gracht al goeddeels dichtgegroeid en ook hier deed de beer geen dienst meer.

NB. De hier ingescande foto van de Sint Maartenspoort is kwalitatief aanmerkelijk minder dan degene die is afgedrukt in Geslechte Vestingwerken. Daar kun je zelfs de details van de bebouwing van de overkant nog echt scherp op zien.

[Ingrid M.H.Evers]

Binnenwachthuis en buitenwachthuis

Grapjas. Wachthuizen plegen binnen de muur te staan.

Ik weet niet hoe het elders was in vestingsteden, maar in Maastricht had elke stadspoort een binnen- en een buitenwachthuis. Het is mogelijk dat zij omstreeks 1867 niet meer overal aanwezig waren, maar op de foto's in Geslechte Vestingwerken zijn nog verschillende combinaties te zien.

Het door Alexander Simays gefotografeerde wachthuis bij de Sint Maartenspoort is afgebroken en dus resteert ons nog slechts één voorbeeld van een binnenwachthuis, namelijk dat op de hoek van Tongersestraat en Polvertorenstraat.

Een binnenwachthuis stond aan de stadszijde van de poort. In het al eerder genoemde fotoboek(je) Geslechte vestingwerken is nog een vergelijkbaar gebouwtje te zien aan de binnenzijde / stadszijde van de Brusselsepoort (pag. 39). Op die plaats bevindt zich nu in de Brusselsestraat een parkeerplaats.

Van de buitenwachthuizen resteert niets meer, maar op de foto's van Theodor Weijnen zijn er nog verschillende te zien. Op pag. 37 is buiten de Brusselsepoort een deel van de buitenwachthuis zichtbaar, in gebruik bij de commiezen die op de in- en uitvoer van goederen gemeentelijke rechten hieven. Bij de Duitse poort zijn twee wachthuizen zichtbaar, en bij de Sint Pieterspoort behalve het binnenwachthuis aan de andere zijde ook een gebouwtje waarvan we aannemen dat het het buitenwachthuis was.

[Ingrid M.H.Evers]

Plattegrond van Blaeu versus Josua de Grave

Ik durf hier ook haast geen vraag meer te stellen (...) Op het gevaar af voor grapjas aangezien te worden...

Als u geen vragen meer durft te stellen, señor Loco, kunnen we hier de boel wel dicht gooien! Op de serieuze poot van mestreechonline maken we over het algemeen geen grappen, want anders wordt alles hier ammezaatie oftewel spelletjes, en dat is niet de bedoeling. Dat Breur (een notoir grappenmaker) het soms toch niet kan laten, vergeven we hem (meestal ) en roepen dan: back to topic! Want hier nemen we alles serieus, hoor!

als ik op de kaart van Blaeu kijk (bijv. bij http://www.ppsimons.nl/stamboom/kaar...richtbleau.htm), dan lijkt het alsof de Sint-Maartenspoort uit drie delen bestond, of zie ik dat verkeerd? Nou staat er bij Blaeu ook een enorm kasteel aan de Wyckse kant van de Maasbrug, dus misschien is die kaart niet helemaal serieus te nemen, maar toch.

De Sint Maartenspoort is een notoir lastig onderwerp omdat het ding verschillende keren verhuisde. Maar het gaat me hier zo langzaamaan wat erg ver in de vestingtechnische details. Ik ga er Morreau (Bolwerk) niet op nazoeken, maar ikzelf zou inzake details zijn plattegronden eerder vertrouwen dan die van enige cartograaf uit de 16e-18e eeuw.

Wat betreft die kaart van Blaeu: ik heb de indruk dat er hier veel te veel van die oude plattegronden wordt verwacht. Bedenk dat zij iets heel nieuws waren, dat veel van de platen door anderen werden hergebruikt zonder de door ons zo gewenste en geëiste verbeteringen aan te brengen en dat ze nooit bedoeld zijn geweest om te beantwoorden aan onze eisen en vragen.

Dat kasteelachtige geval aan de oostkant van de brug (die nog steeds te veel bogen heeft) verbeeldt de houten toren en overdekking op de brug. Josua de Grave heeft die ter plekke getekend en daarmee een betrouwbaarder beeld gegeven, maar het is en blijft best een imposant geval. (zie: Ubachs/Evers, Tweeduizend Jaar Maastricht, een stadsgeschiedenis, p. 100).

[Ingrid M.H.Evers]

chronologie stadsmuren Wyck

Van mijn geboortestad Amsterdam ken ik het fenomeen buitenpoort in de vorm van een hamei. Dat kon een veredeld hek zijn of toch een zwaardere stenen constructie aan de buitenkant van de (altijd natte) gracht.

Ook in Limburg kennen we het fenomeen hamei of valhek. We spreken hier echter vaker van 'valderen'. Het valderen was vooral een bescherming van de dorpsgemeenschap, die met het hek de toegang tot het dorp kon afsluiten.

Het is dan denkbaar dat een buitenpoort in de 15e eeuwse (vanaf 1477) muur uitgespaard werd. Die nieuwe muur lag immers iets verder naar buiten (zie plattegrondje).

Ik denk dat velen dit lezend even op het verkeerde been worden gezet. Dat komt omdat de door u genoemde jaartallen de stadsmuren in Wyck betreffen. Het weinig bebouwde Wyck is wat onderbelicht in de Maastrichtse geschiedschrijving en dat geldt zeker de stadsmuren, die een heel andere chronologie kenden dan in Maastricht. (Nee nee, nu a.u.b. hier geen discussie over de vraag waarom Wyck geen Maastricht is! Maak er eventueel een nieuw draadje van, maar liever helemaal niks. )

Die nieuwe muur lag immers iets verder naar buiten (zie plattegrondje).

Kunt u even aangeven waar u dat plattegrondje vandaan hebt?

De blootgelegde buitenpoort van de eerste grote foto van Weijnen [hierboven] moet dan de oude poort in de noordoosthoek van de vesting zijn, degene die dus verder als Koestal aangeduid wordt.

Dat is juist. Dit is de middeleeuwse Sint Maartensbuitenpoort. De aanduiding 'koestal' slaat op de ruimte die als kruithuis in gebruik was, niet op de poort zelf. Men kan het allemaal nalezen in Geslechte Vestingwerken.

Literatuur: P.J.H. Ubachs, Handboek voor de Geschiedenis van Limburg, Hilversum (Verloren) 2000, 544 blz., p. 115 (valderen).

[Theo Bakker]

Kommiezenhuizen

De kommiezenhuisjes zijn geen militaire objecten. En ik ben er nog nooit een buiten de vestgracht tegengekomen. Als dat bij de Brusselsepoort wel zo was komt dat waarschijnlijk door bijzondere omstandigheden. Zeer onwaarschijnlijk dat het garnizoen zo'n object onder normale omstandigheden in het directe schootsveld zou dulden.
De stedelijke accijnzen werden - naar ik aanneem ook in Maastricht - uiterlijk in 1866 afgeschaft. Als de kommiezenhuisjes geen andere bestemming kregen werden ze afgebroken. Plenty voorbeelden in den lande.

[Theo Bakker]

(Nee nee, nu a.u.b. hier geen discussie over de vraag waarom Wyck geen Maastricht is!)
Kunt u even aangeven waar u dat plattegrondje vandaan hebt?

We hadden het toch de hele tijd over Wyck?!
Het plaatje is een bewerking van een gevonden plattegrond die hierbij gaat.
Geen idee meer waar en van wie.

[Theo Bakker]

Wat betreft die kaart van Blaeu: ik heb de indruk dat er hier veel te veel van die oude plattegronden wordt verwacht. Bedenk dat zij iets heel nieuws waren, dat veel van de platen door anderen werden hergebruikt zonder de door ons zo gewenste en geëiste verbeteringen aan te brengen en dat ze nooit bedoeld zijn geweest om te beantwoorden aan onze eisen en vragen.
Dat kasteelachtige geval aan de oostkant van de brug (die nog steeds te veel bogen heeft) verbeeldt de houten toren en overdekking op de brug. Josua de Grave heeft die ter plekke getekend en daarmee een betrouwbaarder beeld gegeven, maar het is en blijft best een imposant geval. (zie: Ubachs/Evers, Tweeduizend Jaar Maastricht, een stadsgeschiedenis, p. 100).

Met de kaart van Blaeu moeten we inderdaad heel voorzichtig zijn. Dit is een van de vele kaarten die Blaeu "gekocht" heeft, dwz. het reproductierecht van verworven heeft. Ik persoonlijk schat de Maastrichtse kaart van uitgever Braun & Hogenberg veel hoger, maar die is zo'n 60 jaar ouder. Verder is de kaart van Blaeu geweldige decoratie, ook aan mijn muur.
De topografische tekenaars De Grave en Klotz zijn m.i. veel betrouwbaarder. Dat zie je vaker, dat tekeningen een prachtig beeld geven van een situatie en als die tekening uitgewerkt wordt tot decoratief element, zoals een schilderij, de werkelijkheid ondergeschikt wordt gemaakt.
Koddige uitzondering vind ik Phillippe van Gulpen. Betrouwbaar in de details maar geen verstand van perspectief en verhoudingen. Het aantal roeden in een raam klopt maar de menselijke gestalten bijvoorbeeld hebben hun ooghoogte nooit op de horizon. Maar dat is een ander draadje...

[Ingrid M.H.Evers]

auteursrecht

Het plaatje is een bewerking van een gevonden plattegrond die hierbij gaat. Geen idee meer waar en van wie.

Deze plattegrond is gepubliceerd in Ubachs/Evers, Historische Encyclopedie Maastricht, Zutphen (Walburg Pers) 2005 [HEM], en afgedrukt als eerste in het kleurenkatern 'Kaarten en plattegronden', tegenover pagina 160. Hij heeft als titel: 'Stadsmuren omstreeks 1650'.

Hij is ongewijzigd tevens afgedrukt in Ubachs/Evers, Tweeduizend Jaar Maastricht, een stadsgeschiedenis, Zutphen (Walburg Pers) 2006 [TJM], pag. 93.

Deze plattegrond is specifiek voor de HEM gemaakt. Voor het afdrukken in TJM is toestemming gevraagd van de makers. Op deze plattegrond en een handvol andere in beide uitgaven rust het auteursrecht van de makers. Tevens valt hij onder het auteursrecht van de schrijvers, dat wordt gewaarborgd door de uitgeverij (zie notitie naast het titelblad van beide uitgaven).

Een minimale vermelding van herkomst is dus wel aan te bevelen.

[Theo Bakker]

Bronvermelding

Dat is intussen gebeurd. Ik had niet het idee dat op het forum zulke zaken belangrijk genomen werden. Het gebruik is immers NOOIT commercieel en hoogstens als illustratie gedacht van wat in de tekst beweerd wordt.

Anderen, en niet de minsten zoals Sjef, hebben hele lappen tekst uit mijn website over de kloosters van Maastricht gekopieerd en op het forum geplaatst. Inderdaad, eveneens zonder bronvermelding!

Een aantal plattegronden van afgebroken kloosters, door mij in Adobe Illustrator vervaardigd aan de hand van de moeilijk reproduceerbare originelen van Gesau, zwerven doodleuk over het forum, zonder bronvermelding. Van mij kreeg Von Gesau alle credits, en daarnaast Ubachs/Evers voor feitelijkheden uit de HEM.

Op een HOVO-lezing, georganiseerd door RHCL (de man kwam uit Venlo en moest de Maastrichtenaren in de zaal iets over hun stad vertellen) kwam ik op het projectiedoek oorspronkelijke tekeningen en fotobewerkingen tegen uit mijn stuk over de muren van Maastricht. Zonder bronvermelding en dat was zelfs commercieel gebruik. Ik moest betalen voor die lezing.

En voorzover het mijn producties betreft zal het me worst wezen!

[Breur]

Back to topic please of verplaatsen naar het draadje bronvermelding/auteursrecht.

Zie http://forum.mestreechonline.nl/show...Bronvermelding