OLV-poort

[El Loco]

Rikth kwam met een paar mooie foto's uit de jaren 1840/1850 (zie hier en hier). Onderstaande foto zal wel ietsje minder oud zijn, maar ik vind hem ook wel heel veelzeggend, omdat er zoveel geschiedenis aan vast zit en omdat je er nog zoveel verhalen bij kunt fantaseren. Oliver Twist, David Copperfield en Great Expectations! Ik weet helaas niet meer waar hij vandaan komt.

[Ingrid M.H.Evers]

Theodor Weijnen, Onze Lieve Vrouwepoort [veldzijde], begin juni 1868

Oh oh, señor Loco, bent u dan niet bekend met mijn baanbrekend onderzoek naar de eerste fotoreportage van Maastricht, de albuminefoto's die Theodor Weijnen maakte van de vesting aan de vooravond van de afbraak?

[El Loco]

Nee, helaas niet! Vertelt u eens, señora Evers!

[Ingrid M.H.Evers]

'Geslechte vestingwerken van Maastricht'

Deze foto van de veldzijde van de Onze Lieve Vrouwepoort werd gemaakt omstreeks juni 1868. Op 15 juni bedankt de directeur Registratie en Domeinen te Den Haag voor de toezending ervan. Zij behoorde tot een reeks van 24 foto's die Theodor Weijnen (1835-1904) maakte van de stadsmuren en -poorten vóór de afbraak, aanvankelijk in opdracht van de toen 24-jarige Victor de Stuers, die inzag dat het aanzien van de stad onherstelbaar ging veranderen. Hij was daarbij bijna te laat: de eerste foto's, door hem bekostigd (en niet goedkoop) zijn van de Tongersepoort, die op dat moment al in afbraak was (december 1867). Alle volgende laten een ongeschonden object zien aan de vooravond van afbraak.

Door De Stuers' invloed bij onder meer dr. Leemans in Leiden werd het maken van foto's vóór afbraak een wettelijke verplichting voor de inschrijver van elk nieuw sloopproject. Een rijks-aangelegenheid dus, die successievelijk ook ging gelden voor andere steden waar vestingen werden gesloopt (bv. Groningen). De gemeente had geen enkele belangstelling. Toch zijn afdrukken van bijna alle 24 door Weijnen afgeleverde officiële foto´s in het gemeentearchief terecht gekomen, mogelijk door toedoen van De Stuers. De rest vond ik in andere openbare of particuliere collecties.

Op initiatief van de heer Wil Lem gaf de Stichting Maastricht Vestingstad in 2005 een wondermooi fotoboekje uit: Ingrid M.H. Evers, Jos Notermans en Jac Jamin, Geslechte vestingwerken van Maastricht (2005, 87 pp.). Het beleefde een tweede druk en is m.i. nog steeds verkrijgbaar, bijvoorbeeld bij boekhandel De Tribune (Kapoenstraat). ISBN 90-809553-1-0, € 18 (?).

De reconstructie van deze reeks foto's en de uitgave van het boek leidden in 2006 tot de tentoonstelling De zeven verdwenen poorten van Maastricht (Centre Céramique), die mede door de maquettes van de Stichting Maquette Maastricht 1867 en een lezingenprogramma een geweldige toeloop kreeg.

Geslechte vestingwerken is een publieksboekje, naast de tentoonstelling en lezingencyclus het laatste resultaat van eerder wetenschappelijk onderzoek. De achtergronden bij deze fotoreeks worden er nauwelijks in aangestipt. Als men dus werkelijk iets over deze bijzondere fotografiegeschiedenis wil weten, moet men naar de oorspronkelijke teksten:

1. Ingrid M.H. Evers, 'Ontmanteling en slechting van de vesting Maastricht, 1867-1870; achtergronden bij 24 albuminefoto's van Theodor Weijnen', in: Om de Vesting 19 (2004) 19-34;

2. Ingrid M.H. Evers, 'Onbekende foto's van de vesting: de sloop van de batterij Lindenkruis en de Lindenkruispoort', in: Om de Vesting 19 (2004) 39-42.

Om de Vesting is een uitgave van de Stichting Maastricht Vestingstad.

Nota Bene: Theodor Weijnen maakte meer foto's dan de twee tot drie waartoe de aannemer van elk werk verplicht was. Het lijkt erop dat hij bovenstaande foto (met veel volk) voor eigen doeleinden maakte; het kan ook zijn dat zij - juist vanwege het vele publiek dat details van de constructie aan het oog onttrok - afviel voor het officiële doel.

[Ingrid M.H.Evers]

Héliodore Dandoy, 1874

Overigens staan enkele van die foto's van Weijnen hier en daar verspreid op deze site. Recent zag ik nog een van de drie foto's van de veldzijde van de Tongersepoort langs komen, zelfs door iemand deels in detail vergroot.

Als vuistregel mag gelden: alle foto's van de buitenste omwalling en de zeven in 1867 nog aanwezige stadspoorten daarin, werden gemaakt door Theodor Weijnen. (Ik bedoel dus NIET de Helpoort, of Poort Waarachtig, of de rondelen Haet ende Nijdt en De Vief Köp, waarvan veel meer foto's bestaan).

Verwarrend werkt dat zoon Jos Weijnen in de jaren 1900-1915 enkele negatieven van papa opnieuw afgedrukt en onder eigen naam in de handel heeft gebracht. Jos is pas in 1875 geboren en heeft de stadsmuren en -poorten zelf dus niet meer gezien.

De enige uitzondering op de regel dat de vestingfoto's gemaakt werden door Theodor Weijnen zijn twee foto's van Héliodore Dandoy van de sloop van de Lindenkruispoort (1874), die eveneens zijn opgenomen in bovengenoemd fotoboek(je).

[El Loco]

Dat is nog eens nuttige informatie, dankjewel, Ingrid! Een aantal van die sloopfoto's zijn me wel bekend, maar deze vind ik wel heel bijzonder door de sfeer die ervan afstraalt. Al die mannetjes, die daar bij de brug over het kanaal rondhangen! En dat knulletje met z'n telraam(?), héél Dickens!

Wat ook opvalt: het gotische raam van de OLV-kerk, net achter de mevrouw die boven op de poort staat toe te kijken. Die hele muur (en een heleboel andere muren) zou een paar jaar later door Cuypers gerestaureerd en 'ontgotiseerd' worden.

[Verwijderde gebruiker]

Via http://www.grafmonumentensintpieter.nl/Drenkelingen.htm kun je ook nog iets lezen over de poort en brug.

[El Loco]

Nog een wonder dat er niet meer kinderen in het kanaal verdronken zijn, als je naar de breedte van de openingen tussen de spijlen van de brugleuning kijkt!

[Ingrid M.H.Evers]

Een probleem was daarnaast dat de jeugd het kanaal gebruikte als plons-/zwembad. Op tal van plaatsen waren er getraliede 'overlaten', met name tussen de Onze Lieve Vrouwebrug en de Sint Servaasbrug. Als die openstonden konden de zwemmertjes door de stroming behoorlijk in moeilijkheden raken.

[Verwijderde gebruiker]

Nog een wonder dat er niet meer kinderen in het kanaal verdronken zijn, als je naar de breedte van de openingen tussen de spijlen van de brugleuning kijkt!

Er zijn helaas honderden mensen verdronken in dit kanaal. Een artikel hierover is in voorbereiding. Het niet kunnen zwemmen, overmatig alcoholgebruik, zelfdoding, doodslag, glibberige paadjes etc.: geen opwekkend verhaal.

[Ingrid M.H.Evers]

Wat ook opvalt: het gotische raam van de OLV-kerk.

En rechts het aflopende 'dak' van de zuidelijke steunboog in de Stokstraat die ook al gauw zou verdwijnen!

[Ingrid M.H.Evers]

Er zijn helaas honderden mensen verdronken in dit kanaal. Een artikel hierover is in voorbereiding. Het niet kunnen zwemmen, overmatig alcoholgebruik, zelfdoding, doodslag, glibberige paadjes etc.

Op Sint Pieter bleef de Lage Kanaaldijk lange tijd zonder afscheiding. Er is in de gemeenteraad na de annexatie van 1920 uitgebreid over gedelibereerd. Was het nu wel of niet een taak van de stad om onschuldig thuiskerende of beschonken Sintpieternaren op donkere avonden (nauwelijks straatlantaarns!) door een railing ervoor te behoeden dat zij te voet of met hun paard, wagen, kar of fiets het kanaal in dokkerden...?

Uiteindelijk is dat hek er gekomen. Met de komst van de ENCI (vanaf 1928 in productie) werd het verkeer ook drukker. Met het allengs steeds breder worden van karren en vrachtautootjes/-auto's, die elkaar naast alle andere weggebruikers allemaal moesten passeren op die tamelijk smalle weg (nog altijd), was dat geen overbodige luxe.

[Verwijderde gebruiker]

Kwam in de KB nog een artikel tegen van een vooroorlogsneefje dat verdronk in het kanaal Maastricht-Luik in de sluis bij Het Bat.

[Clio]

Een jammerlijk voorval. Droef, maar het is gebeurd. Ik benijd overigens alle Maastrichtenaren die hier al generaties lang wonen en in hun stamboom zijn geïnteresseerd. Je kunt tegenwoordig zo ongelooflijk veel terugvinden als je familie enkele decennis of eeuwen honkvast was.

[Verwijderde gebruiker]

Is toch moeilijk om iets te vinden. Groot gedeelte van deze M. waren arbeiders die niet lezen of schrijven konden, althans degene die hier verbleven voor 1900.