Maastricht gekrompen?

[El Loco]

Bij het bekijken van onderstaande prent van Jan de Beijer uit 1740 viel het me op dat de panden in de Grote Staat hoger lijken dan de huizen van nu. Van het Dinghuis weten we dat de gevel aan het eind van de 18e eeuw met een etage werd ingekort, maar ook de meeste andere huizen lijken op de tekening hoger te zijn. Bij verschillende panden tel ik 4 of 5 etages onder de daklijn, plus nog 1 of 2 verdiepingen onder de kap. Ook het afgebroken gildehuis in de Maastrichter Brugstraat (tekening rechts) had een gevel met 5 verdiepingen. Ik zou op dit moment geen enkel historisch pand met meer dan 4 etages (zonder de kap dus) in de binnenstad weten. Is Maastricht gekrompen?

Links: St Jorisstraat/Grote Staat, J de Beijer, 1740. Rechts: gildehuis Brugstraat, onbekende tekenaar, vóór 1877

[burgemeester]

Loco, ik lees in het bijschrift bij de door jouw geplaatste tekening van de Beijer in Maastrichts Silhouet no. 21 (Het Dinghuis) het volgende: De huizen aan de linkerzijde van het gebouw (dinghuis, burg.) zijn fantasie. (p.10).

[El Loco]

Loco, ik lees in het bijschrift bij de door jouw geplaatste tekening van de Beijer in Maastrichts Silhouet no. 21 (Het Dinghuis) het volgende: De huizen aan de linkerzijde van het gebous ( dinghuis, burg.) zijn fantasie. (p.10).

Oeps! Als de huizen aan de rechterzijde ook fantasie blijken te zijn, kan ik meteen inpakken met mijn stelling/vraag.

[burgemeester]

Als je kijkt naar het Gildehuis lijkt het inderdaad geweldig groot. In de reeks 'Ach Lieve Tijd', op p 346 is een bekende foto van het Gildehuis te vinden. Het huis links naast het gildehuis is zelfs aanzienlijk hoger. Toch lijkt het helemaal in proportie. Ik vind het niet groter of kleiner voorkomen dan nu.

Ik denk dat we niet te maken hebben met: "Honey, I shrunk Mestreech".

[El Loco]

In de reeks 'Ach Lieve Tijd', op p 346 is een bekende foto van het Gildehuis te vinden.

Bedoel je deze?

Onder die kap zat ook nog zeker 1 etage, misschien zelfs 2. Dat zijn 6 of 7 etages! Dat huis links ernaast ziet er jonger uit, wellicht eind 18e, begin 19e eeuw. Toen was de verdiepingshoogte van met name burgerhuizen een stuk hoger. Maar je hebt gelijk, in zoverre dat het aantal etages niet alles zegt over de hoogte van een pand.

Misschien kan Ingrid Evers iets meer zeggen over de betrouwbaarheid van de tekeningen van Jan de Beijer? Of waren het Gildehuis en het Dinghuis echt de enige panden met 5 verticale geledingen in de gevel?

Ik denk dat we niet te maken hebben met: "Honey, I shrunk Mestreech".

Je wou toch niet zeggen dat ik me weer om niks druk maak?

[Ingrid M.H.Evers]

Int Steynen Huys, (Maastrichter) Brugstraat

Het is een bekend verschijnsel dat oude panden c.q. locaties in de loop der jaren door de eigenaar of in de volksmond een andere benaming krijgen. Een frappant voorbeeld is dit bijzondere pand aan de zuidzijde van de Maastrichter Brugstraat, een straat die overigens een dikke eeuw geleden officieel nog gewoon als 'Brugstraat' te boek stond, omdat er voor de aanleg van de Percée nog geen 'Wijker' Brugstraat bestond.

Oorspronkelijk heette dit pand Int Steynen Huys. Te eniger tijd werd het aangeduid als Dat Raet van Avontueren of Het Steynen Rad. In de negentiende eeuw noemde men het 'het huis Gadet' (naar de bewoner/eigenaar) en in kringen van lokale historici werd het toen Het Gildenhuis. Zelfs heeft binnen die laatste groep iemand het - volkomen onjuist - Het Huis der Edelen genoemd.

Laat ik hier duidelijk stellen dat beide laatste benamingen geuzenamen zijn, en een uiting van een romantische wensdroom. Nergens worden deze namen teruggevonden in de archiefstukken. Zij zijn een uitvloeisel van de vergeefse pogingen dit pand voor afbraak te behoeden.

'Gilden' heeft Maastricht nooit gekend, wel 'ambachten' en het IS mogelijk dat dit pand ooit als leube (verenigingshuis) voor een bepaald ambacht heeft dienst gedaan. Maar een bewijs daarvoor is er niet. De benaming Gildehuis was een poging in Noord-Nederland, waar men wel gilden had, sympathie te wekken voor het lot van dit pand.

Wat betreft een benaming 'huis der edelen': er waren geen edelen in Maastricht in de Middeleeuwen en Nieuwe Tijd - dus tot 1794- , de ca. vier zogenoemde buitenburgers uitgezonderd. (Het garnizoen telt in deze niet mee). Ook de benaming 'huis der edelen' is in de negentiende eeuw verzonnen; in de archieven is een dergelijke benaming nergens te traceren. En u mag van mij aannemen dat professionele archivarissen en historici het laatste zandgedroogde archiefblad hebben omgekeerd om de geschiedenis van dit uitzonderlijke pand te achterhalen, zowel in de negentiende, als in de twintigste eeuw!

De benaming Int Steynen Huys verwijst direct naar de hoge ouderdom van dit pand, want naar de verplichte verstening van de voorgevels van nieuwe huizen. Geleidelijk aan zouden ook de scheidingsmuren en achtergevels hierbij betrokken worden. Het brandgevaar bij de oorspronkelijke, inheemse vakwerkbouw (houtskeletbouw opgevuld met wilgetenen en leem) was bedreigend voor de steeds dichter bebouwde binnenstad. Nadat in 1612 de halve Brusselsestraat was afgebrand, werd de verstening voor nieuwe panden verplicht. Aangenomen mag worden dat dit huis chronologisch tot de eerste versteningen van de stad hoorde.

Wat betreft de geleding van het huis: de foto demonstreert duidelijk hoe oud het pand was, want vijf etages (zonder de zolder) pasten met gemak in de vier etages van het links naastliggende pand. In de late Middeleeuwen waren de mensen kleiner dan de late achttiende of negentiende eeuw, toen ze nog steeds niet groot waren naar huidige maatstaven. Als ik mij goed herinner moesten de lotelingen voor het negentiende-eeuwse leger tussen de 1,65 en 1,70 m. meten). De mogelijkheden om huizen te verwarmen waren zeer beperkt en warmte stijgt omhoog. Hoe lager de zoldering, hoe minder koud. Over koolmonoxidevergiftiging hoefde men zich weinig zorgen te maken: meer dan genoeg kieren in vroeger eeuwen! Pas in de achttiende eeuw zette een architectuur door die meer streefde naar 'présence', dan naar praktische waarden.

Tja, wat moeten we met deze tekening van Jan de Beijer? Ik vermoed dat dit er een is die hij later in zijn atelier heeft uitgewerkt aan de hand van zeer summiere schetsen. Feit is dat Wim Mes (auteur van het Silhouetje over het Dinghuis) gelijk heeft: hier is Maastricht een beetje grootser gemaakt dan het ooit was. De stad is dus niet zozeer gekrompen, maar hier door De Beijer opgeblazen.

De Sint Jorisstraat (Grote Staat) heeft op deze tekening van De Beijer van het Dinghuis een grootsteeds karakter gekregen dat niet strookt met de historische werkelijkheid. Mes heeft onder meer gebruik gemaakt van het onderzoek van archivaris Jan Koreman, die eerder een boek(je) uitgaf over het Dinghuis. Ik heb Koreman nog gekend en als deze auteur van 'Geteeckent tot Maestricht' stelt dat deze prent van De Beijer deels fantasie is, denk ik dat hij gelijk heeft. Maar steek over De Beijers werkwijze uw licht eens op in bijvoorbeeld de uitgave van Guido de Werd, Jan de Beijer (1703-1780), tekeningen van Emmerik tot Roermond, Venlo 1980, 268 blz. Niet dat daar alle antwoorden te vinden zijn, maar het is een mooie opstap naar verdere literatuur.

Wat betreft de afbraak van het pand Int Steynen Huys in 1877: ik ken vier foto's van het afbraakproces. Vgl. bv. de opname in Van den Boogard/Minis, Monumentengids Maastricht (2001), p. 10. Daar wordt ook duidelijk dat de naam 'stenen huis' niet exclusief was voor dit pand. Er lag een Steynen Huys tot Ludick [Luik] in de Bredestraat (alleen een gevelsteen of ook een stenen pand?) en verder was er 't Steynen Huys in de Muntstraat.


Bronnen:
Ubachs/Evers, Historische Encyclopedie Maastricht
Van de Boogard/Minis, Monumentengids Maastricht

[Verwijderde gebruiker]

Nog een afbeelding:

[Ingrid M.H.Evers]

Houten huizen

de verplichte verstening van de voorgevels van nieuwe huizen.

Als een geheel houten huis of in houtskeletbouw opgetrokken pand was gebouwd vóór de verplichting tot stenen (voor)gevel, kon de eigenaar niet worden gedwongen tot afbraak of vervanging van de pui, tenzij er een poging werd gedaan tot verbreding van de straat of tot rechttrekken van de rooilijn. Zodoende stonden er in later eeuwen nog steeds dergelijke huizen in de stad: een kwestie van goed onderhoud van de drie of meer eeuwen oude structuur. Een bekend voorbeeld is het pand langs de Maas (Van Hasseltkade?), waar tsaar Peter de Grote begin achttiende eeuw logeerde bij zijn bezoek aan Maastricht (zie de DSM 'Van Gulpen'-kalender).

Voor de geïnteresseerde: het laatste geheel houten huis in Maastricht stond aan de Kersenmarkt en moet van vóór 1612 hebben gedateerd; het werd gesloopt in 1830 (zie de gravure van Alexander Schaepkens in de HEM, p. 551). Het laatste huis waarvan de gevel met houten 'leien' was bekleed (een bouwstijl die je nog ziet in oude Duitse stadjes zoals Monschau) stond aan de Grote Looiersstraat en werd tenslotte gesloopt in 1868. Er bestaat een tekening van van de hand van Jan Brabant.

Over de verstening van de stad zie ook hier en hier en andere vermeldingen op deze site die met de knop 'zoeken' en 'zoeken in deze discussie' naar boven komen.

[burgemeester]

Het laatste huis waarvan de gevel met houten 'leien' was bekleed (een bouwstijl die je nog ziet in oude Duitse stadjes zoals Monschau) stond aan de Grote Looiersstraat en werd tenslotte gesloopt in 1868. Er bestaat een tekening van van de hand van Jan Brabant.

En die wil ik weleens zien..... Waar kan ik die vinden?

[Ingrid M.H.Evers]

Haha, dat kan ik mij voorstellen. Misschien niet eens zo ver van des burgemeesters woning? Hij is ergens gepubliceerd (maar waar:(). In elk geval aanwezig in de collectie van het gemeentearchief bij het RHCL.

[burgemeester]

Daar wil ik best nog eens een bezoekje aan wagen. Hoe zoek je in godsnaam een plaatje? Met welke zoekopdracht moet ik me bij de balie wenden?

In het verlengde daarvan nog een vraag.

Ik ben op dit moment met een projectje bezig om zoveel mogelijk tekeningen van Van Gulpen te digitaliseren. Mijn boeken neem ik door om zoveel mogelijk tekeningen te verzamelen. Nu heeft het HCL een verzamelingen tekeningen van Van Gulpen. Zou ik die ook mogen raadplegen en foto`s van maken? Of moet ik gezien de -naar ik aanneem uitzonderlijke- waarde van de tekeningen speciale toestemming verkrijgen?

[Ingrid M.H.Evers]

De Historisch-topografische Atlas [HTA] van Maastricht

Daar wil ik best nog eens een bezoekje aan wagen. Hoe zoek je in godsnaam een plaatje? Met welke zoekopdracht moet ik me bij de balie wenden?

Wat dacht je van:

'Goedemorgen, ik ben op zoek naar een tekening van Jan Brabant waarvan ik weet dat zij in de collectie van het gemeentearchief zit. Het betreft een huis op de Grote Looiersstraat. Is er iemand die me hiermee kan helpen?'

Men zal je in eerste instantie naar de kaartenbakken met zwart/witte foto's van prenten brengen (tegen het doxaal), maar ik verwacht dat hij daar niet (meer) in zit. Veel van die kaarten werden vroeger uitgeleend voor publicaties en ze kwamen niet allemaal terug.

Als je de tekening dus niet hebt gevonden in de bakken met fotokaarten, doe je er goed aan in de documentatie van de Maastrichtse HTA te kijken. Die vind je helemaal achter in de studiezaal. Daar staat een beetje rechts tegen de achtermuur van de kerk een hoge ladenkast. Deze bevat de microfiches van de Maastrichtse bevolkingsregisters en burgerlijke stand. Vandaar dat die kast voortdurend in gebruik is bij de genealogen onder ons.

Als er laden openstaan, sluit die dan, ga met je blocnote op je hurken zitten en concentreer je op de onderste twee laden. Deze bevatten op een soort correspondentiekaarten de beschrijvingen van veel prenten en kaarten uit het bezit van het GAM. Het is dus de beschrijving van de Historisch Topografische Atlas van Maastricht. Voor wie die uitdrukking niet kent: 'Atlas' is hier niet gebruikt als de aanduiding van een boek, maar als een ander woord voor 'platenverzameling'; zoals kennen we bijvoorbeeld de 'Atlas van Stolk', in Rotterdam.

De inhoud van die twee laden is identiek, maar in de ene la zijn de beschrijvingen gerangschikt op locatie (bv. alle prenten van de Grote Looiersstraat bij elkaar, op chronologische volgorde), in de andere staat het werk van één bepaalde kunstenaar bijeen bij de tabkaart met zijn naam erop, eveneens op chronologische volgorde, als er tenminste niemand in heeft zitten rommelen!

Haal geen losse kaarten uit de bak! Er is geen stang die alles op zijn plaats houdt en hoe zorgvuldig je ook denkt te zijn, er is al heel veel verdwenen doordat het kaartje verkeerd werd terug geplaatst.

Maak je aantekeningen en noteer het inventarisnummer van je prent. Vraag vervolgens aan de balie of je hem kunt opvragen.

NB.
Met 'verdwenen' bedoel ik overigens niet dat de gegevens bij 'verdwalen' van een beschrijving voorgoed weg zijn. De inhoud van deze weinig bekende laden vormen slechts een schaduwbestand voor de beheerder van de HTA, die inmiddels alles in de computer heeft. Maar omdat die laden door gebrek aan personeel niet opgeschoond worden, blijven de fouten erin zitten. Dan denk je dus dat een prent van de Grote Looiersstraat er niet is, terwijl hij alleen maar door een goedwillende domkop onder 'Kleine Looiersstraat' is terug gezet. Of zoiets...

[Ingrid M.H.Evers]

Ik ben op dit moment met een projectje bezig om zoveel mogelijk tekeningen van Van Gulpen te digitaliseren. Mijn boeken neem ik door om zoveel mogelijk tekeningen te verzamelen. Nu heeft het HCL een verzamelingen tekeningen van Van Gulpen. Zou ik die ook mogen raadplegen en foto`s van maken? Of moet ik gezien de -naar ik aanneem uitzonderlijke- waarde van de tekeningen speciale toestemming verkrijgen?

Feit is dat een groot deel van de hele GAM-collectie intern op hoge resolutie gedigitaliseerd is. Als iets de laatste tien jaar werd gepubliceerd mag je ervan uitgaan dat er een goede opname van aanwezig is. Die scans zijn echter niet in de studiezaal beschikbaar, ook niet op een beeldscherm. Je kunt er tegen betaling wel een kopie van krijgen.

Ik weet niet wat momenteel het beleid is ten aanzien van het zelf fotograferen van beeldmateriaal. Archiefmateriaal is volgens mij vrij, maar of dat ook geldt voor het beeldmateriaal?

[burgemeester]

Wat dacht je van:

'Goedemorgen, ik ben op zoek naar een tekening van Jan Brabant waarvan ik weet dat zij in de collectie van het gemeentearchief zit. Het betreft een huis op de Grote Looiersstraat. Is er iemand die me hiermee kan helpen?'

Goedemorgen, burgemeester!

Dank voor je uitgebreide reactie.

[Math N.]

Int Steynen Huys - Fashion House

Nog een afbeelding:

In de beeldbank van de TU Delft bevinden zich een paar mooie prenten van het Stenen Huis.

http://resolver.tudelft.nl/uuid:c8ad...5-803daa741059
http://resolver.tudelft.nl/uuid:84e7...4-407dd1cf60c2
http://resolver.tudelft.nl/uuid:502a...4-a93b2a7b290f

Hier staat onder andere de door Breur geplaatste afbeelding (maar dan in het groot). Deze prent is door P.A. Schipperus in 1878 gemaakt en toont dat in het Stenen Huis de hoedenfabrikant J.L. (Léon) van Noorden is gevestigd. Ik denk dat hiermee ook een link is gelegd naar een discussie elders op MO, over de verdwenen zaak "Fashion House" (was voorheen J. van Noorden)