Lezing door Arnoud-Jan Bijsterveld

[Breur]

LIMBURGS GESCHIED– EN OUDHEIDKUNDIG GENOOTSCHAP

Historische Kring Maastricht

Drs. F.E.R. Hovens
Uitbelderstraat 27 B
6211 SL Maastricht
06 40 70 54 28
frankhovens@home.nl


Activiteit: Jaarvergadering en Lezing
Wanneer: Maandag 2 april, 19.30 - 22.15 uur
Locatie: STAYOKAY; Maasboulevard 101

Jaarvergadering en Lezing door Arnoud-Jan Bijsterveld getiteld Aristocratische begraafplaatsen in de Maasvallei in de Volle Middeleeuwen (900-1200).

Van harte nodigt het kringbestuur u uit voor de jaarvergadering en een lezing door heer Arnoud-Jan Bijsterveld op maandag 2 april in Stayokay, Maasboulevard 101.

Zie voor de bereikbaarheid en parkeermogelijkheden www.lgog.nl / Kringen / Maastricht / Locatie De jaarvergadering begint om 19.30 uur. De lezing begint om 20.15 uur.

DE LEZING

van de heer Bijsterveld draagt de titel Aristocratische begraafplaatsen in de Maasvallei in de Volle Middeleeuwen (900-1200).

Van de spreker werd de volgende toelichting ontvangen:

De vorming van macht en territoria in Neder-Lotharingen (grosso modo de Benelux en het aangrenzende Rijnland) in de Volle Middeleeuwen (900-1200) heeft de laatste jaren nieuwe aandacht gekregen. Meer dan

voorheen, toen vooral de nadruk werd gelegd op de territoriale en politieke aspecten, gaat het in het huidige onderzoek om de sociale, strategische, economische en religieuze factoren van machtsvorming. Historici en archeologen zijn nu vooral geïnteresseerd in de opbouw, bestendiging en legitimatie van machtsposities, die per definitie wisselvallig en omstreden waren. Het creëren van sociale netwerken, de bouw van burchten, de

verwerving van grondbezit en de associatie met bisschop, kerk en kloosters waren zeker zo belangrijk voor de vestiging van macht als de verwerving van een ambt als koning, hertog of graaf. Deze lezing richt zich op de associatie met kerken en kloosters door de creatie van aristocratische begraafplaatsen. Daarmee werden sociale banden letterlijk vereeuwigd, verbonden aristocraten zich blijvend met heiligen, monniken en kloosters, plaatsten zij zich in een prestigieus verleden en legitimeerden zij hun machtpositie over de grenzen van de dood heen. In de Maasvallei, economisch en politiek centrum sinds de Merovingische periode, zien we achtereenvolgens begraafplaatsen verschijnen van enkele telgen uit de Karolingische dynastie (koning Zwentibold, hertog Karel van Lotharingen), de Reginars, de graven van Loon, de graven van Gelre-Wassenberg en de hertogen van Limburg. Maastricht en plaatsen als Susteren, Meerssen, Luik, Borgloon, Wassenberg, Rolduc en Roermond blijken dan plekken te zijn die geladen zijn met een grote symbolische betekenis, die tot uitdrukking komt in de stichting van kloosters, kapittels en in bijzondere architectuur.

De spreker

Prof. dr. Arnoud-Jan (A.J.A.) Bijsterveld (Waalre 1962) is historicus en studeerde middeleeuwse geschiedenis aan de Katholieke Universiteit Nijmegen en de Universiteit van Amsterdam. In 1993 promoveerde hij aan de Vrije Universiteit te Amsterdam. Hij was werkzaam als onderzoeker en docent aan verscheidene universiteiten in binnen- en buitenland (Luik, Princeton, Leuven) en in het voortgezet onderwijs. Sinds 1999 is hij hoogleraar Cultuur in Brabant aan Tilburg University, waar hij zich bezighoudt met onderwijs, onderzoek en ondersteuning op het gebied van de regionale geschiedenis, cultureel erfgoed en regionale identiteit. Daarnaast doceert hij als universitair hoofddocent cultuur- en maatschappijgeschiedenis in het Departement Sociologie en middeleeuwse geschiedenis in de bachelor Liberal Arts and Sciences aan dezelfde universiteit. Als mediëvist publiceerde hij verscheidene boeken en artikelen over goederenbezit van kloosters, de pastoors in de late Middeleeuwen, de geschiedenis van het hertogdom Brabant en over geschenkenuitwisseling, liturgische gedachtenis en conflictbeheersing. Zijn belangstelling gaat vooral uit naar de sociale en culturele aspecten van machtsvorming in de Middeleeuwen. Hij is redacteur van deel I van de in 2013 te verschijnen nieuwe geschiedenis van Limburg, uitgegeven door het LGOG.

[El Loco]

Gaat iemand?

Het onderwerp op zich is boeiend genoeg. Ik hoop alleen dat Bijsterveld niet teveel met namen van koningen, hertogen en graven gaat strooien. Ik probeer al maanden het boek van Linssen over Lotharingen en Maastricht te lezen, maar na 5 pagina's duizelt het mij van de Karels, de Koenraads, de Godfrieds en de Hendriken.

[Steerke]

Jazeker El Loco!
Ik ben van plan om te gaan. Hopelijk kan ik wat meer verstaan van wat er gezegd wordt, dan vorige keer (dat ik er was). De spreker gebruikte zijn microfoon niet als microfoon. Een cursus liplezen vragen voor mijn verjaardag kwam toen in mij op!
Een andere mogelijkheid is natuurlijk wat vroeger daar te zijn om een stoel op de eerste rij te veroveren.
Mezelf kennende weet ik al zeker dat dit geen optie is.

[El Loco]

Leuk! Als ik zeker weet dat je komt, hou ik graag een stoel voor je vrij. Komt Clio ook?

Ik hoorde wel dat aan de lezing een ledenvergadering vooraf gaat. Zit ik niet echt op te wachten (ook al ben ik sinds een jaar of zo lid)... Van de andere kant: kan ook wel weer interessant zijn, puur als sociologisch fenomeen

[El Loco]

Verslag LGOG-lezing 2 april 2012

Toch nog even een klein verslagje van de lezing van afgelopen maandag. Steerke, Clio en de rest van de historisch o-zo geïnteresseerde MO-ers schitterden allemaal door afwezigheid, dus tijdens de koffiepauze was het deze keer aanzienlijk minder gezellig. Nou moet ik eerlijk zeggen dat ik me volgende keer, als er weer een ledenvergadering voorafgaat aan de LGOG-lezing, ook wel twee keer zal bedenken. Sáái!

De lezing was gelukkig wel interessant en Arnoud-Jan Bijsterveld bleek een begenadigd spreker, die er, noodgedwongen, flink het tempo in zette. Niet een lezing trouwens waar je zo maar even lekker bij komt binnenwandelen. Ik had gelukkig net het boek van dr. Linssen (Historische opstellen over Lotharingen en Maastricht in de Middeleeuwen) gelezen, dus ik was nog enigszins voorbereid, want anders had het me zeker geduizeld van alle namen en jaartallen.

Grappig was dat Bijsterveld weer het idee van Maastricht als de 'hovestat van Lotharingen' naar voren bracht, terwijl Linssen in zijn dissertatie juist de rol van Maastricht in die periode bagatelliseerde. Eén van de stellingen van Linssen was dat het graf van de rond het jaar 1000 overleden Karel van Lotharingen, zoon van Lodewijk IV en troonpretendent van Frankrijk, dat zich volgens de traditie in de Sint-Servaaskerk zou bevinden, een verzinsel uit latere tijden is. Het boek van Linssen verscheen in 1985, maar enkele jaren later werd in de Maastrichtse Servaaskerk een belangrijke archeologische vondst gedaan: op 8 juni 1988 ontdekte Maurice Rouflart, assistent van opgravingsleider Wim Dijkman, het graf van de in 1086 overleden proost Humbertus. In dat graf lag een loden kruis met daarin gegraveerd een uitgebreide tekst over het leven van de proost en de bouwgeschiedenis van de kerk. Humbertus wordt geprezen om zijn vele werkzaamheden aan de kerk, o.a. het herstel en uitbreiding van "het graf van de heer en hertog Karel". Dat betekent dus dat men ten tijde van Humbertus van het bestaan van dat graf afwist en daarmee was de stelling van Linssen onderuit gehaald.

Prof. Bijsterveld vond het duidelijk leuk dit aan het Maastrichtse publiek te kunnen mededelen. Daarna was het echter al snel afgelopen met de rol van Maastricht als aristocratische begraafplaats. Plaatsen als Susteren, Sint-Odiliënberg, Rolduc, de abdij van Herkenrode en het klooster Graefenthal namen die plaats in voor de diverse machthebbers in de regio.

Wie mijn relaas over de vorige LGOG-lezing heeft gevolgd, zal begrijpen dat ik deze keer extra vroeg ben weggegaan om in elk geval de laatste trein van 22:26u niet te missen. Prof. Bijsterveld moest toen nog aan zijn vragenronde beginnen. Wie schetst mijn verbazing toen twee minuten voor vertrek diezelfde professor de trein instapte en tegenover mij plaatsnam! De vragenronde had hij in 8 minuten weten af te ronden, waarna hij naar het station gehold moet hebben, aangezien dit voor hem ook de laatste trein was (naar Tilburg). Tot Eindhoven hebben we gezellig zitten keuvelen over Maastricht, over Limburg en over het leuke vak dat geschiedenis is!

[Ingrid M.H.Evers]

Duidelijk en interessant verhaal, Loco. Dit is beslist niet mijn periode, maar ik kan me er toch wel iets bij voorstellen. Maastricht lag tussen de zevende en de elfde eeuw aanvankelijk in het 'stamland' van de Merovingische en Karolingische koningen en de hen omringende aristocratie. Na de steeds verder gaande versnippering van het rijk van Karel de Grote (alle mannelijke nakomelingen deelden steeds mee in de 'erfenis') werd die ligging echter steeds marginaler in de politiek van het Heilige Roomse Rijk en werden regionale machthebbers geleidelijk aan machtiger en belangrijker.

Die abdijen waren (deels nieuwe) stichtingen die door de nieuwe regionale machthebbers (mede) waren opgericht c.q. gefinancierd. Heel begrijpelijk dat zij voor hun laatste rustplaats kozen voor een invloedrijke abdij in hun eigen gebied, en daarmee hun eigen autonome traditie stichtten. De langzaam groeiende stad Maastricht nam tussen ca. 1050 en 1300 weliswaar toe aan economisch belang in de regio, maar viel buiten het gebied c.q. de invloedsfeer van deze machthebbers. Dat was niet de plaats waar men zijn dynastie eeuwigheidswaarde wilde geven.