Helpoort en Helstraat (Sint Bernardusstraat)

[parel Zoek alle berichten Bekijk profiel Sluiten parel]

brour00

Zoek alle berichten

Bekijk profiel

Sluiten

brour00, bedoel jij een Hans die ook café de Lanteern heeft gehad op het O.L.V. plein. Was die dan vóór George vaan de auw Klok?
Eric heeft deze keer de pech gehad door in verkeerde handen te vallen, afgelopen donderdag heeft hij de rechtszaak glansrijk gewonnen, later meer hierover

[Breur Zoek alle berichten Bekijk profiel Sluiten Breur]

Hans was een van de barkeepers in het Knijpke. Evenals Ger Stegerman en een van de jongens van Cornips dacht ik.

[parel Zoek alle berichten Bekijk profiel Sluiten parel]

Inderdaad Breur, Hans Hettema was zijn naam, helaas te jong overleden.

[Toller Zoek alle berichten Bekijk profiel Sluiten Toller]

November 1958 opening van het eerste Nederlands Brouwerijmuseum in de 15^e eeuwse kelder van 'T-Knijpke, kastelein Jo Boer. Het idee was van Paul van Aubel.

En ja, Jef Vliegen nodigt iedereen uit bij de opening van het café 't Knijpke op vrijdag 23 december 1966.

In het café werd, maart 1968, buiten de presentatie van de Tempeleersgazet een modehappening gehouden. De modeshow was georganiseerd door Joep en Henny uit de Jodenstraat. Geïntroduceerd werd de zomercollectie (maxi mode) van Nicky Trend-Amsterdam. Shubette of London en Impernat Parijs.

Op 1 juli 1968 vertelde Toon Hermans, een graag geziene gast in 't Knijpke over zijn Amerikaanse plannen. Hij zou zijn show op Broadway gaan uitvoeren

In de maand februari 1970 haalde Sjef Vliegen litho's van John Lennon naar de kelder van 't Knijpke. Het bezichtigen moest geheel in een besloten gezelschap plaatsvinden. Dit op last van de politie.

September 1970 werd in de filmzaal van 't Knijpke de film "La douceur du village" van De Lussanet vertoont. De Lussanet rekende hierin af met zijn Gooise jaren. De schrijver van "Ik Jan Cremer", hemzelf, was een van de gasten.

[jwr47 Zoek alle berichten Bekijk profiel Sluiten jwr47]

conclusies

We weten inmiddels vrijwel zeker dat de naam Helpoort pas in de 18e eeuw is ontstaan. We moeten ons dan ook vooral op die periode richten. De twee genoemde opties (hel van smidsvuur, hel (poel) van verderf) liggen allebei nog open, maar het is heel goed mogelijk dat de naam nog ergens anders vandaan komt. Het blijft een leuke uitdaging om daar achter te komen of nieuwe mogelijke aanwijzingen te vinden!

De uitdaging om nieuwe aanwijzingen voor het ontstaan van de namen Helstraat en Helpoort te vinden wil ik met de volgende bijdrage beginnen:



In het forum Helpoort en Helstraat (Sint Bernardusstraat) zijn diverse suggesties voor de oorsprong van de namen "Helpoort en Helstraat (Sint Bernardusstraat)" te Maastricht geopperd, zoals een smidse, een "hels bordeel", een scheepshelling, een brouwerij, een kruitmagazijn.... Een overtuigend antwoord is daarop echter (nog) niet gepubliceerd.

Mij valt op, dat alle suggesties de bron voor de naamgeving binnen de stadsmuren zoeken en dat is wellicht een te kortzichtige benadering. De speurtocht naar de oorsprong van de namen "Helpoort en Helstraat (Sint Bernardusstraat)" te Maastricht kan m.i. niet uitsluitend vanuit het perspectief Maastricht plaatsvinden.
De Europese Helwegen vormen namelijk een continentaal systeem, dat zich ver buiten de grenzen van Nederland uitstrekt. Ook in het centrum van de naburige stad Sittard vindt men bijvoorbeeld een Helstraat. Wellicht hebben de Helstraten van Sittard en Maastricht een gemeenschappelijke basis?
Vanuit een Europees standpunt zoals de kaart Der Hellweg als "Lösshaldenweg" kan men aflezen, dat de Helwegen, waartoe ook de "Helpoort en Helstraat (Sint Bernardusstraat)" te Maastricht behoren, een samenhang vertonen met de vruchtbaarheid van de grond.


In dit geval is het voornamelijk löss, maar er zijn ook kunstmatige bemestte soorten humus van een label "Helle" of "Heelweg", respectievelijk "Helweg" voorzien¹.
Löss is er in Zuid-Limburg meer dan genoeg te vinden, maar in het Europees verband leveren de Limburgse lössgronden slechts een minimale bijdrage.
De lössgronden waren in de vroege middeleeuwen bijzonder belangrijk voor de voedselvoorziening voor mens en werkdier. De kwaliteit van de gronden werd gemeten door het aantal geoogste graankorrels in verhouding tot het benodigde aantal uitgezaaide graankorrels te berekenen. Waar deze relatie onvoldoende bleef volgde een hongersnood en/of de hongerdood. De lösssoorten variëren nogal en de lössbodem is gevoelig voor schadelijke invloeden. Bij sommige lösssoorten behaalden de professionele landbouwers een waarde van 6 tot 20.
Bijzonder vruchtbaar waren de lössgronden van het Duitse Maagdenburg en Santerre (in de Franse regio Picardië, die ooit een deel van België heeft gevormd). In al deze lössgebieden stuit men steeds weer op straatnamen Helweg, Hellenstraöte, Hölle, respectievelijk "Rue d'Enfer" enz.

Omdat de löss in de ondergrond onzichtbaar was en de bevolking het mechanisme van de lössgronden niet begreep, werd er als naam voor de vruchtbaarste akkers "Hel", "Helle" of "Helweg" enz. toegepast. Dit is mijns inziens dus ook het geval met de "Helpoort en Helstraat" als een onderdeel van de Europese Helweg gebeurd.


Persoonlijk vergelijk ik de Helweg het liefst met een zwamvlok of mycelium als het onderaardse netwerk van alle draden van een schimmel of paddenstoel. Deze liggen net als de löss ondergronds en zijn onzichtbaar. Wat wij waarnemen is alleen de paddenstoel, die te vergelijken is met de naambordjes voor de Helweg.
De naam "Helle" betekent dan "onderaardse löss" en de "Helweg" of "Helstraat" zijn dan "onderaardse lössgebieden".

Een overzicht van deze Helwegen staat ter beschikking in o.a.:

• Der Hellweg als "Lösshaldenweg" (landkaart met de Karolingische paltsen)
• Rue d'Enfer Map (landkaart met de Franstalige Helwegen)
• The Mycelium of European Culture (actueel overzicht met gedetailleerde landkaarten, in de Engels)
• Onechte en Echte Helweg-Markeringen (25.2.2016) (Nederlandse "helwegen")
• Notities Bij de Etymologie Van Helweg, Heelweg, Hel (Onderw. (23.2.2016)
• De Heelwegen (en Andere Helwegen) in Nederland (22.2.2016)
• Statistieken Voor Het Helweg-systeem (17.2.2016)
• De Structuur Der Helwegen (13.2.2016)
• Capita Selecta over de Lössdepots en de Helwegen in het Frankenrijk van Clovis en Karel de Grote 5.2.2016
• De Helweg als lössdepotweg (3.2.2016)

en in de blogs:

• De Helweg als lössdepotweg
• The History of the Hellweg
• Der Hellweg als Lösshaldenweg

1Onechte en Echte Helweg-Markeringen

[Ingrid M.H.Evers Vriend van M.O. Zoek alle berichten Bekijk profiel Sluiten Ingrid M.H.Evers]

Helstraat + Helpoort = Helweg?

Welkom op Mestreech Online, jwr47. U valt met uw uitgewerkte theorie over de herkomst van 'onze' Helstraat en Helpoort met de deur in huis! De etymologie is een onderdeel van de taalwetenschap, maar ik zie haar ook als een hulpwetenschap van de geschiedenis. Tenslotte hebben veel oude namen van locaties vaak historische wortels. Soms zijn die toponiemen verbasteringen van lokale benamingen, soms zijn ze afkomstig van niet meer begrepen woorden en begrippen. En dan proberen we er een eigen invulling aan te geven.

U heeft het woord 'Helweg' een beetje meer (!) dan plaatselijk bekeken en het is verbazingwekkend hoe internationaal het verschijnsel 'Helstraat' en 'Helweg' eigenlijk is. Uw verklaring dat deze woorden en andere samenstellingen met 'hel' inderdaad in een vergeten taalbegrip wortelen, klinkt heel plausibel. 'Hel' zou dan verwijzen naar een vruchtbaar (löss)gebied.

Mij valt op, dat alle suggesties de bron voor de naamgeving binnen de stadsmuren zoeken en dat is wellicht een te kortzichtige benadering. De speurtocht naar de oorsprong van de namen "Helpoort en Helstraat (Sint Bernardusstraat)" te Maastricht kan m.i. niet uitsluitend vanuit het perspectief Maastricht plaatsvinden.

Ik denk dat u volkomen gelijk heeft en ik hoor in gedachten mijn opleider: 'Maastricht kijkt te weinig over zijn muren heen! Wat hier gebeurde, was niet altijd uniek.' Uw onderzoek wijst uit, dat dat ook geldt voor onze Helstraat en Helpoort. Die benamingen waren er elders ook en zouden wel eens een heel andere achtergrond kunnen hebben dan de tot nu toe geopperde verklaringen.

U heeft een uitgebreide studie gemaakt van het onderwerp. Wat Maastricht betreft kan ik u in zoverre een handreiking doen, dat ik kan bevestigen dat in de dertiende eeuw de Helpoort (die toen niet zo heette en in acht eeuwen onder nog tenminste acht andere benamingen bekend was) direct naar het veld leidde en toegang gaf tot de stad vanuit het dorp Sint Pieter. En dat is eeuwenlang hét land- en tuinbouwgebied van Maastricht geweest. De stad was sowieso gunstig gelegen. Niet voor niets begon Henrik van Veldeke zijn 'Leven van Sint Servaas' met de (hertaalde) woorden: 'Deze stad ligt in een schitterend, fraai, breed en prachtig dal. Twee heldere rivieren (...) stromen daar samen. De omgeving is zeer geschikt als grasland en voor het verbouwen van koren.' Dat grasland lag vooral in de uiterwaarden, op de heuvelplateaus stond het graan en bloeide de tuinbouw. Naast Sint Pieter bevoorraadden ook Wolder en Caberg de stad, maar die dorpen lagen iets verder weg. Dus dat de Helpoort juist de poort is die het dichtst bij een zeer vruchtbaar landbouwgebied lag, namelijk de lössakkers op de Sint Pietersberg, kan misschien uit de korte afstand tot Sint Pieter worden verklaard.

Daar staat tegenover dat de vestingdeskundige Louis J. Morreau, die indertijd een lange, doorlopende reeks Raadsverdragen ('gemeenteraadsnotulen') heeft geraadpleegd vanaf begin 15e eeuw, in zijn magnum opus Bolwerk der Nederlanden (Assen 1979) op pagina 25 en elders, alles bijeen heeft geveegd dat historisch gezien aan de wortel van de benaming Helpoort zou kunnen liggen. Zijn hierboven door Pieter Simons overgenomen conclusie was, dat de benaming waarschijnlijk stamde uit de late achttiende eeuw, en hij verwijst daarbij naar Bachiene. Wijst die late naamgeving dan toch niet eerder op een andere herkomst? De 'Helpoort' werd toen al langere tijd gebruikt als kruitopslagplaats. En in het gangenstelsel Bentinck bevindt zich dan een kruitkelder die 'Die Helle' heet. Zou het niet zo kunnen zijn dat de Maastrichtse benamingen zonder kennis van een eventuele oudere betekenis (vruchtbaar gebied) zijn overgenomen van andere steden en dan volgens het achttiende-eeuwse taalgebruik inderdaad 'gewoon' "de [christelijke] hel" betekenden?

De kwaliteit van de gronden werd gemeten door het aantal geoogste graankorrels in verhouding tot het benodigde aantal uitgezaaide graankorrels te berekenen. Waar deze relatie onvoldoende bleef volgde een hongersnood en/of de hongerdood. De lösssoorten variëren nogal en de lössbodem is gevoelig voor schadelijke invloeden. Bij sommige lösssoorten behaalden de professionele landbouwers een waarde van 6 tot 20.

Het is lang geleden dat ik Slicher van Bath las en cijfers zijn niet mijn sterkste kant. Kunt u uitleggen wat u bedoelt met de laatste zin?

[jwr47 Zoek alle berichten Bekijk profiel Sluiten jwr47]

Helstraat - Helpoort = Helweg?

En in het gangenstelsel Bentinck bevindt zich dan een kruitkelder die 'Die Helle' heet. Zou het niet zo kunnen zijn dat de Maastrichtse benamingen zonder kennis van de oudere betekenis (vruchtbaar gebied) zijn overgenomen van andere steden en dan volgens het achttiende-eeuwse taalgebruik inderdaad 'gewoon' 'de hel' betekenden?

Het is lang geleden dat ik Slicher van Bath las en cijfers zijn niet mijn sterkste zijde. Kunt u uitleggen wat u bedoelt met de laatste zin?

Hartelijk dank, mevrouw Evers, voor de gedetailleerde informatie over de vroegere ligging van de Helpoort, die de naam wellicht van de Helstraat heeft overgenomen.


Een kruitkelder, die 'Die Helle' heet, is in een omgeving, waar het Helstraten wemelt, niet ongewoon. Ik zou het als extra argument beschouwen. Er is immers niet ver van Maastricht zelfs een plaatsnaam "Helle" te vinden.
Ik vergelijk de Helstraat te Maastricht met de "Rue d'Enfer" te Parijs, die oorspronkelijk buiten de stadsmuren lag en destijds als het ware tot het platteland behoorde. De löss is immers een product, dat eigenlijk op het boerenbedrijf thuishoort. En de "Rue d'Enfer", die de löss symboliseert, behoorde dus tot de buitenwegen van de landbouwers.


In de vroegste jaren (voor 1630) werd de "Rue d'Enfer" niet in de stadskaarten van Parijs opgetekend. In de loop der jaren breidde Parijs zich uit en kwam de "Rue d'Enfer" binnen de stadsmuur te liggen. Deze positie bleef onveranderd, totdat het stratensysteem tijdens de revolutie radicaal veranderd werd. Ik heb deze analyse aan de hand van de chronologische reeks stadskaarten van Parijs gedocumenteerd in het artikel Die Rue d'Enfer als Hellweg auf der Hauptachse von Paris. De "Rue d'Enfer" verloopt op de kaart in het verlengde van de Boulevard St. Michel op de hoofdas ("de Cardo") van Parijs:

• De Rue d'Enfer wordt voor het eerst in de kaart 1630 (Tavernier) (van Parijs) in het verlengde van de Boulevard St. Michel opgetekend.

Daarna worden nog twee andere wegelementen toegevoegd:

• De Barriere d'Enfer wordt voor het eerst in de kaart 1789 (Vidal de La Blache) (van Parijs) aan het einde van de Rue d'Enfer opgetekend.
• De Avenue d'Enfer wordt voor het eerst in de kaart 1815 (Collin) (van Parijs) aansluitend op de Barriere d'Enfer opgetekend.

Volgens mij is eenzelfde naamgeving voor de Helstraat in Maastricht mogelijk geweest. De Helstraat te Maastricht sloot wellicht aan op de Helstraat uit Sittard en droeg vervolgens het "hel"-attribuut over aan de Helpoort.


Het slot van mijn betoog gaat in op de betekenis van de naam Helweg. Als deze betekenis inderdaad een Europese dimensie aanneemt, kan de naamgeving niet op een lokale gebeurtenis baseren zoals een bordeel, een smidse, een scheepshelling of een bordeel. Er moet een achtergrond gevonden worden, die over de gehele Helweg gelden kan.


Omdat mij opviel, dat de Helweg alleen verloopt, waar lössgronden aanwezig zijn, moest een verbinding tussen de löss en de Hel gezocht worden. De Franse vertaling "Rue d'Enfer" die ook in Maastricht toegepast werd, liet alleen toe de "Hel" als ondergronds element te interpreteren en niet de uitleg zoals "heldere weg", "3m brede weg", etc. .


Het belang van de löss voor de middeleeuwse oogsten kan niet hoog genoeg worden ingeschat. Zonder löss (en zonder kunstmest) moest een middeleeuws boerenbedrijf vermoedelijk al ongelofelijk veel geluk hebben om niet te verhongeren.
De berekening voor het rendement van de oogst werd door mij gevonden in "Peasantry and Society in France Since 1789" (gepubliceerd in 1988 door Annie Moulin en hier als citaat wat ingekort):

The number of grains harvested divided by the number of grains sown indicates the fertility of a soil. In the Picardie this number is 20. Antoine Lavoisier noted this fact in 1787: 'Agriculture in most French provinces can be seen as a producer of cereals. Averages seemed to oscillate between 4 and 6 to 1, a return which can be equated to about 7-9 quintals/hectare. Only in the most fertile regions, such as Picardy, a farmer might obtain returns of around 20 per hectare ... Thus, this area (the Picardie) is very fertile and mainly dedicated to large-scale cereal agriculture (200 hectares and above at a time).

In feite is de berekening eenvoudig: een boerenfamilie zaait N gerstekorrels en moet om te overleven meer dan netto N gerstekorrels oogsten, omdat hetzelfde zaadgoed N na een oogst voor de daarop volgende oogst weer ingezaaid moet worden. Van de oogst moet nog een aandeel voor het veevoer van de werkdieren, de belastingen en het voedsel voor de boerenfamilie worden afgetrokken. Wat er dan overblijft is de echte winst, die men aan de stadsbevolking kan verkopen. Als er te weinig geoogst wordt, lijden de boerenfamilie en de stadsbevolking honger. Wij kennen dit verschijnsel niet meer, omdat de moderne mens uit olie kunstmest en diesel voor de tractoren kan produceren, maar als de olie op zekere dag op is, wordt die bovenstaande oogstformule weer actueel en zal Maastricht zich verheugen over de lössgronden, die er dan nog ter beschikking staan....


De laatste zin in het artikel levert dus een geschikte verklaring voor het onderaardse, helse karakter van de weg, die ook op Europese schaal een bruikbare uitleg levert. De löss was belangrijk voor het overleven, maar onzichtbaar en voor die tijd onbegrijpelijk. De boeren wisten dat het wonder onder de grond plaatsvond en noemden het "hel" of "helle"


Vóór de aankomst van het Christendom was de hel nog gewoon een onderaardse verblijfplaats zonder zonde en hellevuur.
Uit dat voorchristelijke, onderaardse karakter van de löss kan men dan de naam "Helweg" afleiden, zonder bij de naam aan eeuwige verdoemenis te worden herinnerd.

[Ingrid M.H.Evers Vriend van M.O. Zoek alle berichten Bekijk profiel Sluiten Ingrid M.H.Evers]

Helstraat + Helpoort = Helweg? (2)

Dank voor uw nadere uitleg. Ik ben echter bang dat ik voor de Maastrichtse benamingen werkelijk niet met u mee kan gaan.

Er is geen enkele relatie te bedenken van de Helstraat te Maastricht met de Helstraat te Sittard. Het is alleen al door de ligging van de Maastrichtse straat topografisch een onmogelijkheid.

Wat betreft de benamingen Rue d'Enfer en Porte d'Enfer: zij hebben te Maastricht geen relatie tot de betekenis die u eraan verbindt. Beide benamingen dateren uit de Franse Tijd (te Maastricht van 1794-1814) en zijn eenvoudigweg vertalingen van de toen bestaande namen Helstraat en Helpoort. Na de Franse Tijd zijn deze Franse termen op de straatnaambordjes enige tijd gehandhaafd, maar naast de oorspronkelijke benamingen. Die tweetaligheid zie je tegenwoordig nog steeds in Maastricht, maar dan in het Nederlands met Maastrichts dialect.

Dat de Helstraat naamgever zou zijn geweest van de Helpoort, is mogelijk, maar dat mes snijdt naar twee kanten, omgekeerd kan ook. De naam Helstraat komt in Maastricht niet voor in de middeleeuwen en duikt pas op tegen de tijd dat de benaming Helpoort in zwang komt, dus eind achttiende eeuw. Voor die tijd gaf de 'Hoogbruggepoort' toegang tot 'de straat achter de Hoogbruggepoort', een niet met name genoemde straat, waarvan de ligging wordt gerelateerd aan de nabij gelegen poort. Dergelijke omschrijvingen komen vaak voor. Raadsverdragen, gichten, notariële akten en schepenbrieven zijn erop nageslagen door Doppler, Schaepkens van Riemst, Morreau en anderen. Dat is het voordeel van het bestaan van een groot, oud archief, waaruit al sinds het midden van de negentiende eeuw wordt gepubliceerd.

Wat betreft uw uitleg van het woord Hel of Helle: mogelijk dat dit in het Duits inderdaad verwijst naar een ondergrond van löss of iets dergelijks, maar dat geldt niet voor het Nederlands. Ik heb er de historische Nederlandse woordenboeken even op nageslagen waaronder het Woordenboek der Nederlandsche Taal (op internet), en daarin zijn bij 'hel' of 'helle' slechts de betekenissen 'onderwereld' en eventueel 'harde, bevroren grond',of 'grond op een helling' te vinden.

U hebt geconstateerd dat de benamingen Helweg, Helstraat en Helpoort op de kaart van West-Europa vaak voorkomen en hebt gezocht naar een gemeenschappelijke noemer. Die meent u te hebben gevonden in de vruchtbaarheid en samenstelling van de grond in dat gebied. De gevonden plaatsen lijken samen te vallen met de aanwezigheid van lössaarde. En die löss zit dan onder de grond, hetgeen de benaming 'hel' zou verklaren. Het is een interessante theorie, en het is mogelijk dat de benamingen elders oud genoeg zijn om hier een verband te leggen, maar voor Maastricht gaat het mijns inziens niet op. Overigens meen ik dat löss gewoon aan de oppervlakte ligt, al zal de dikte van de laag op sommige plaatsen best diep zijn.

Wat betreft het bemesten van de grond: in Maastricht maakte men net als elders in Zuid-Limburg al vroeg gebruik van de kalk uit de mergelgroeven. Er waren in de stad (waar nog lang stadsboerderijen bestonden) en daarbuiten meerdere personen die met de verkoop van gemalen mergel hun brood verdienden, en dat niet alleen voor het met ongebluste kalk behandelen van de plaatselijke gemakken en secreten. Mergel werd uitgestrooid op de akkers. Ook werden van oudsher schapen en ander vee ter bemesting over de stoppels van de geoogste akkers gejaagd en maakte men gebruik van de menselijke uitwerpselen. Kunstmest avant la lettre dus.

[jwr47 Zoek alle berichten Bekijk profiel Sluiten jwr47]

Helstraat - Helpoort = Helweg? (2)

Dank voor uw nadere uitleg. Ik ben echter bang dat ik voor de Maastrichtse benamingen werkelijk niet met u mee kan gaan.

Het is een interessante theorie, en het is mogelijk dat de benamingen elders oud genoeg zijn om hier een verband te leggen, maar voor Maastricht gaat het mijns inziens niet op.
Overigens meen ik dat löss gewoon aan de oppervlakte ligt, al zal de dikte van de laag op sommige plaatsen best diep zijn.

Mergel werd uitgestrooid op de akkers. Ook werden van oudsher schapen en ander vee ter bemesting over de stoppels van de geoogste akkers gejaagd en maakte men gebruik van de menselijke uitwerpselen. Kunstmest avant la lettre dus.

Goed. Ik geef toe, dat men ook met mest wat kan bereiken, maar er blijft een voordeel bestaan bij het werken met een lössakker. De löss ligt natuurlijk ook aan de oppervlakte, maar de vruchtbaarheid bleef onzichtbaar - "als het ware" onderaards.
Ik kan me voorstellen, dat u vanuit het perspectief van de Franse tijd geen relatie tussen de Helstraat, respectievelijk Helpoort en de Rue d'Enfer / Porte d'Enfer wilt leggen en ook, dat de Helweg te Sittard geen direct verband met de Maastrichter Helpoort vertoont.
Daarom wil ik nog een kaart uit de tijd van Karel de Grote aanbieden, die de paltsen binnen het wegensysteem van de Helwegen schetst. Voor Maastricht lag de dichtstbijzijnde palts in Herstal. Men hoeft vanuit Aken niet via Sittard naar Herstal te reizen, maar vanuit Dortmund naar Maastricht ligt Sittard wellicht wel op de route.


De paltsen zijn de paleizen, die de koningen destijds onderhielden en regelmatig bezochten om er contacten met de lokale vorsten en clerus te onderhouden.

Deze wegen verbonden de plaatsen, waar in de Karolingische periode veel mensen woonden en zich door locale boerderijen van voedsel hebben voorzien. Deze lokale boerderijen bevonden zich destijds in de regel op vruchtbare akkers. Mijns inziens waren dat destijds hoofdzakelijk lössgronden.
In de kaart der paltsen is er duidelijk een verbinding tussen Aken en Maastricht, omdat zich hier de "brug" tussen de Duitstalige en het Franstalige delen van het Karolingische rijk bevond. In feite werd destijds vermoedelijk hoofdzakelijk de Maastrichter brug gebruikt.


Als wegsysteem werden dus hoofdzakelijk Helwegen toegepast, die zich voornamelijk in de destijds vruchtbare regio's bevinden. Ik neem aan, dat de destijds toegepaste "Hel"-naam, eventueel vertaald naar het Frans, is blijven bestaan.


Het waren destijds lange afstandswegen, die door kleine nederzettingen liepen. In Duitsland liep een Helweg als deel van de Westfaalse Helweg dwars door de binnenstad van Dortmund aan de kerken en markten voorbij. Over deze wegen reisden de koningen en de handelaren. In de destijds nog overzichtelijke steden zelf hadden de wegen vermoedelijk nog geen namen. Zij heetten misschien Schoenmakersstraat of Biggenmarkt.


De Helweg zelf lag buiten de stadsmuren en behoorde oorspronkelijk niet tot het stedelijke wegpatroon. Later zijn er echter ook Helwegen binnen de stadsmuren verschenen, zoals in Parijs en Sittard. Dat wegenpatroon werd uiteraard in de loop der Middeleeuwen uitgebreid, maar het principe van de wegenbouw, die vanuit een vruchtbaar lössakkergebied is ontstaan, lijkt mij aannemelijk. De kaart van Dortmund kan wellicht als bewijsmiddel voor deze these dienen.

1. De Hellweg (roodgekleurd) in Dortmund rond 1610 op de kaart van Detmar Muhler

Wikipedia – licentievrij

2: paltsen binnen het wegensysteem van de Helwegen

3: paltsen binnen het wegensysteem van de Helwegen

[Ingrid M.H.Evers Vriend van M.O. Zoek alle berichten Bekijk profiel Sluiten Ingrid M.H.Evers]

Ook Maastricht heeft een koninklijke palts gehad, dus dat kan weer interessant voor u zijn. Met uw verwijzing naar de vroege middeleeuwen (en al eerder de voor-christelijke periode) raak ik echter uit mijn comfortzone. Ik ben ten enen male niet competent voor deze eeuwen. Mocht u hierover verder willen discussiëren, dan kunt u het beste contact opnemen met dr. T.A.S.M. Panhuijsen die, zoals moge blijken uit de vele hits op Internet, goed op de hoogte is van deze perioden.

[jwr47 Zoek alle berichten Bekijk profiel Sluiten jwr47]

Ook Maastricht heeft een koninklijke palts gehad, dus dat kan weer interessant voor u zijn. Met uw verwijzing naar de vroege middeleeuwen (en al eerder de voor-christelijke periode) raak ik echter uit mijn comfortzone. Ik ben ten enen male niet competent voor deze eeuwen. Mocht u hierover verder willen discussiëren, dan kunt u het beste contact opnemen met dr. T.A.S.M. Panhuijsen die, zoals moge blijken uit de vele hits op Internet, goed op de hoogte is van deze perioden.

Hartelijk dank voor uw top. Dat zal ik doen.

[Maastricht Zoek alle berichten Bekijk profiel Sluiten Maastricht]

Hallo allen,

Bij deze enkele fotos van de "Hoogebrug" over de Jeker. Zowel vanaf de pater Vincktoren als vanaf de Vijf Koppen.

Is hierdoor de naam bedacht voor de huidige Hogebrug over de Maas?

Graag een reactie!

Peter

[koiranou Zoek alle berichten Bekijk profiel Sluiten koiranou]

Na rijp beraad wil ik een algemene opmerking plaatsen over het gebruik van diakritische tekens in met name historische en wetenschappelijke teksten. Het lezen van volgend voorbeeld wordt schier onmogelijk:
Wat betreft uw uitleg van het woord Hel of Helle: mogelijk dat dit in het Duits inderdaad verwijst naar een ondergrond van löss of iets dergelijks, maar dat geldt niet voor het Nederlands. Ik heb er de historische Nederlandse woordenboeken even op nageslagen waaronder het Woordenboek der Nederlandsche Taal (op internet), en daarin zijn bij ‘hel’ of ‘helle’ slechts de betekenissen ‘onderwereld’ en eventueel ‘harde, bevroren grond’ of 'grond op een helling' te vinden.
Kan dit een punt van aandacht zijn voor de stichting?

[Ingrid M.H.Evers Vriend van M.O. Zoek alle berichten Bekijk profiel Sluiten Ingrid M.H.Evers]

Diakritische tekens

Enkele jaren geleden is bij de overgang naar een nieuw format en een nieuwe provider het een en ander misgegaan. Sindsdien wordt het leesplezier verstoord door de tekenbrij die de diakritische tekens nu vormen. Het lijkt simpel om met een reeks standaard correcties dit op de gehele site te verhelpen. In het verleden is het bestuur van de Stichting MO hierover ook al meermaals benaderd. Het schijnt echter lastiger te zijn dan niet-programmeurs (zoals ikzelf) denken. Bedenk daarbij ook, dat alle werk op deze site vrijwilligerswerk is.

Persoonlijk ben ik al enige tijd bezig om, als ik eigen teksten tegenkom, die te corrigeren. Dat handmatig doen vraagt echter veel tijd. En een probleem blijft, dat ik alleen in mijn eigen teksten kan corrigeren. Een citaat uit een door mij geschreven tekst, aangehaald door een andere poster, blijft gewoon foutief, omdat ik niet in het bestand van die auteur kan komen. Logisch, trouwens! Ik hoop met u dat er nu, enkele jaren na het ontstaan van het probleem, alsnog een oplossing wordt gevonden.

Wat betreft uw citaat: ik heb de tekst hierboven aangepast.

[Ingrid M.H.Evers Vriend van M.O. Zoek alle berichten Bekijk profiel Sluiten Ingrid M.H.Evers]

Hallo allen, Bij deze enkele fotos van de "Hoogebrug" over de Jeker. Zowel vanaf de pater Vincktoren als vanaf de Vijf Koppen.

De brug op de eerste foto ligt over het Kanaal Luik-Maastricht, niet over de Jeker. Ze is genomen vanaf het rondeel De Vijf Koppen. De twee volgende foto's zijn te klein om te 'lezen'. Zeker is dat de bruggen hier evenmin betiteld mogen als 'hoge brug over de Jeker'.

Wat betreft de naamgeving van de huidige Hoeg Brök/Hoge Brug over de Maas: die heeft meerdere achtergronden, zoals het bij elkaar is gezet op deze link. https://www.flickr.com/photos/mestreech/278602048. Wat historisch gezien ook bij de naamgeving kan hebben meegespeeld is, dat in de middeleeuwen rekening werd gehouden met de stroomrichting van een rivier. Hoe dichter bij de bron, hoe 'hoger' iets lag. Vandaar dat we bij Céramique de resten vinden van een Hoge Maaspunttoren: die lag stroomopwaarts het dichtst bij de zuidelijke stadsgrens in de Maas. Ooit stond er stroomafwaarts richting Borgharen ook een Lage Maaspunttoren, dus volgens de kompasroos in het noorden De Hoge Brug is momenteel de meest 'hogerop' gelegen brug in Maastricht, dus vanuit de rivier gezien is naam ook goed gekozen.