Maastricht in ansichtkaarten

[Ingrid M.H.Evers]

Beide prentbriefkaarten zijn gemaakt door Duitse firma's. Alleen al op basis van de vormgeving kan ik zeggen dat de onderste kaart van deze twee de oudste is. Zij is uitgegeven door M. Glückstadt & Münden. Deze firma handelde vanuit Hamburg en kwam vanaf 1898 met topografische kaarten van enkele steden op de Nederlandse markt. De eerste kaarten voor Maastricht dateren waarschijnlijk uit 1899 (zie ook posting # 23). De datering van deze specifieke kaart is lastig, omdat zij, naar Toller schrijft, niet heeft gelopen en een blanco 'achterzijde' heeft. Toch kan men daar wel iets mee. De vraag is namelijk, of de adreszijde gedeeld is (een middenstreep heeft met rechts een deel voor het adres en links een ruimte voor de boodschap van de afzender). In 1905 werd die indeling internationaal verplicht. In het algemeen kan men dus zeggen dat een kaart met middenstreep dateert van 1905 of later, en een kaart zonder middenstreep van vóór dat jaar, al zijn er uitzonderingen.

De bovenste kaart is de 'jongste' en is, zoals Toller al schrijft, uitgegeven door Jacob Krapohl uit München-Gladbach. De achternaam blijft gemakkelijk hangen in het geheugen, omdat Krapohl zo sterk lijkt op het Maastrichtse woord 'krapuul'. Krapohl bracht vanaf circa 1920 topografische kaarten uit in Nederland. De (gedeelde) adreszijde van deze kaart kan nog enige aanwijzingen geven. Krapohl voorzag zijn kaarten op de adreszijde namelijk van een vijfcijferig nummer, in hoek rechts onderaan. Later voegde hij het jaartal toe aan het 'eind' van de tekst op de middellijn. Welk nummer had deze kaart en waar staat het?

Wat betreft dat 'fotoshoppen' (zie posting #31): we zitten met de 'parkkaarten' eerder in 1907-1910, dan in 1900!

[Toller]

Twee kaarten beiden niet gelopen, de bovenste heeft op de achterzijde staan:"Stadte und landschaftansichtskarten Grossverlag Jacob Krapohl, M.-Gladbach, Bismarckstr. 69". De tweede kaart blanco achterzijde, op de voorzijde iets van "M. Gluckstadt"

---

[Toller]

Dus photoshoppen alla 1900!! Dank voor je uitleg zal op zoek gaan naar mijn oudste van de brug!!

[Ingrid M.H.Evers]

Dank voor de aanvulling 'Photo Novum'. Ik denk dat het enige dat 'nieuw' was aan de kaart van Edition Renée deze toevoeging was. Misschien had men een foto gemaakt van de Louise-kaart. Een fotoatelier van die naam bestond niet.

Wat betreft de nieuwe kaart: scherp gezien, Toller, het is Edition Renée.
Ik denk dat je gelijk hebt: het gaat om dezelfde vrouw. Je tekst is niet helemaal overgekomen, maar je bedoeling is duidelijk: de man is op deze kleurenfoto weggeretoucheerd. Eigenlijk is het nog een beetje anders: men heeft hem 'thuisgelaten' en de dame gewoon ingemonteerd op deze foto. Er is een beetje 'geschaafd' aan haar beeld (hoed lijkt schever te staan, waardoor haar hoofd ook schever lijkt, maar doet dat niet echt), maar zelfs de plooival in haar japon is hetzelfde als op de zwart-wit-foto. Dat dit mogelijk was betekent, dat Edition Renée in elk geval beschikte over het cliché van de eerdere kaart.

Er zijn meer aanwijzingen dat deze dame ingemonteerd is: zo staat zij in het gras in plaats van op het wandelpad en zijn de verhoudingen tussen haar gestalte en de omgeving maar nauwelijks acceptabel. Er lijkt mij sowieso veel geprutst aan deze kleurenkaart. Bij het pad liggen vier 'rotsen' (waarschijnlijk lavasteen, hetgeen toen erg populair was). Op oudere foto's zijn die niet hoger dan je kuiten, de grootste misschien kniehoog. Het pad lijkt hier dood te lopen, maar dat is niet zo. De rotsjes liggen ter weerszijden van het pad aan het begin van een kleine oversteek in de vorm van een soort stapstenen. De gele veeg midden links is de voortzetting van het pad, dat hier echter iets onbestemds is geworden. Dat geldt trouwens voor de gehele voor- en achtergrond. Er was daar een kleine waterval, maar het enige wat er op deze kaart van over is, zijn vier rare streepjes die van alles kunnen zijn. Er wordt een rotsbrug gesuggereerd die er niet was; die 'witte' constructie bestaat uit een grote tak door de retoucheur wit gekleurde boombladeren. En zo is er nog veel meer, zoals dat 'venster' met 'kruis' rechts achter, waar misschien een doorkijkje is geweest tussen de takken van de bomen. Er was daar in elk geval geen bebouwing. Kortom, dit was een oude foto die met kleurtjes werd 'opgeleukt' tot iets dat ook bij verschijnen al onherkenbaar was. Maar het was in kleur en dat kwam nog niet zo heel veel voor in 1911.

Bijgaand dezelfde locatie op een kaart van Jos Nuss, die in 1902 heeft gelopen.

[Toller]

Beide kaarten uit posting 26 zijn niet gelopen. De bovenste kaart, de grijze,staat "Edition Louise", op de onderste kaart, staat "Edtion Renée". Aan de achterzijde van deze foto staat ook gedrukt "Photo Novum"

---

Op de gelopen onderstaande kaart staat "Edition ....." (vijf moeilijk leesbare letters, ik denk Renée.). De kaart werd afgestempeld op 24 oct. 1911, stempel Maastricht - Venlo. De kaart kwam 25.10.1911 in Groningen aan.
Hetgeen mij opviel aan deze kaart is dat de vrouw op de kaart waarschijnlijk dezelfde is als op de kaarten in posting 26. De man is

---

[Ingrid M.H.Evers]

De kaarten nog eens bekijkend, vraag ik mij af of de uitgevers 'Louise' / 'Louisette' mogelijk voorlopers waren van Edition Renée. Het opschrift op deze kaarten is volkomen identiek. Heeft iemand meer informatie? Het zou al helpen als ik wat meer gegevens had over het jaar dat bepaalde kaarten hebben gelopen.

[Ingrid M.H.Evers]

Mooie foto weer en ongetwijfeld gemaakt door dezelfde fotograaf. Bij dit soort parkfoto's vraag ik mij altijd af waar we precies zijn, waar in het Stadspark precies dit paadje liep, of deze vijverpartij lag. Alleen met een plattegrond van het toenmalige park kun je dat bepalen, en ik moet bekennen daar nog nooit veel moeite te hebben gedaan. Wat betreft de weergave: persoonlijk vind ik de bovenste prentbriefkaart het duidelijkst. Die grijze tinten geven meer reliëf dan de hardere contrasten in de kaart van Edition Renée. Maar dat is natuurlijk een persoonlijke kwestie. Overigens kun je een beter effect bereiken als je de kaart kopieert naar bv. Irfanview, en dan onder de knop Image de optie Auto adjust colors aanklikt. Dat geldt voor alle 'vage' foto's.

Wat betreft de uitgevers: over hen weet ik nog niet zoveel. Ik vermoed dat zij beide lokaal, dus puur Maastrichtse uitgevers waren.

'Edition Louise' is overigens nieuw voor mij: ik ken alleen een 'Edition Louisette'. De kaarten die ik van uitgeverij 'Louisette' ken, hebben alle gelopen in 1905. Mogelijk vond men de naam wat oubollig (of werd de kleine Louïse langzaam aan 'groot'?) en maakte men er later 'Louise' van. Heeft Toller een jaar van verzending?

De uitgeverij 'Edition Renée' was heel wat actiever dan 'Louisette' of 'Louise'. Ze had ook een grotere collectie. De kaarten van deze firma dateren (op basis van bij mij bekende verzending) uit de jaren 1906-1910, met mogelijk een uitloop tot 1915.

[Toller]

Nou zullen we de' auw bru'k eens achter ons laten en de 'Ingelse Hoof' op zoeken. Onderstaande kaarten zijn waarschijnlijk door dezelfde fotograaf gemaakt, maar door een andere firma uitgegeven... Ik vind wel dat de onderste kaart het duidelijkst is..

---

[Ingrid M.H.Evers]

Keerplaats en uitwijkplaats bij drukte? Ik denk van niet. Tenslotte lag hier wel een stoep. Maar inderdaad wel ruimte om uit te wijken van de voetgangersstroom en even bij te kletsen.

[Breur]

De uitham was uitstekend geschikt als keerplaats - uiteraard niet voor de tram - en uitwijkpunt bij drukte. Een mooie plek om vanaf te vissen! Maar vissen vanaf een brug is verboden.

[Ingrid M.H.Evers]

De hierboven geplaatste prentbriefkaart van de Maasbrug (posting # 19), met auto, vrachtvervoerder, boer met runderen en tramrails, heeft het nummer Weenenck & Snel nr. 50. Vanwege de tramrails en nog wat gegevens weten we inmiddels dat de foto gemaakt moet zijn tussen 1905 en 1915. Desondanks is de kaart nog lang daarna geproduceerd en die van Toller nog in 1922 (!) verzonden, toen deze situatie zeven à acht jaar verdwenen was.

De tweede kaart van de Maasbrug (posting #22) is, naar Toller vermeldt, eveneens van Weenenck & Snel (nr.?). Zij is van eerder datum en werd verzonden in 1907.
De foto is echter gemaakt in of na april 1896. Dat blijkt uit het bord dat links aan het begin van de brug straat: 'Rechts gaan'. Alle voetgangers uit Wyck moesten van links oversteken en langs de rechterzijde de brug passeren. Omgekeerd moesten die van Maastricht eveneens ter rechterzijde oversteken, aan de andere kant, zodat ze elkaar niet in de weg liepen.

Interessant is dat aan de rechterzijde van de brug nog een bord staat met 'Links rijden'. Daaruit blijkt dat mijn eerdere gegevens over de rijrichting niet helemaal compleet zijn, en er dus een fase geweest moet zijn dat het verkeer na 1896 nog links hield, althans op de brug. En dat is logisch, want de stadsgastram reed ook links op de brug. Wie vanuit Wyck rechts bleef rijden, maakte kans op een botsing bij 12 km. per uur.

Deze tweede kaart toont de gastram op de brug, en dat betekent dat de foto gemaakt is tussen 1896 en 1902. Weenenck & Snel waren hekkensluiters bij het gebruik van deze foto. Er zijn tenminste drie andere uitgevers geweest die op een eerder tijdstip deze foto als prentbriefkaart hebben uitgebracht. De oudst mij bekende is gedrukt door Glückstadt & Munden en heeft gelopen in 1899. Het is heel goed mogelijk dat de foto nog ouder is en al in 1896 werd gemaakt.

Wat betreft een tramhalte op de brug: ik geef toe dat het groepje mensen bij de 'uitham' en de haastige man net vóór de tram de indruk van een tramhalte kunnen geven, maar ik denk toch dat het gezichtsbedrog is. Het drukke verkeer mocht immers niet stoppen op de brug en het lijkt mij met de brede Maas, c.q. een lange brug, ook geen logische halteplaats. (De situatie is heel anders dan tegenwoordig lijn 2 door de Leidsestraat in Amsterdam). Een routebeschrijving met halte-plaatsen van de gastram is mij echter niet bekend.

[Toller]

Het klopt Ingrid, het is een ansichtkaart van de firma Weenenk & Snel, Den Haag. De kaart werd afgestempeld in Maastricht 1922. Eenzelfde kaart, in een grote uitvoering, uit een vroegere periode is hier onder bijgevoegd. De mensen houden zich goed aan de verkeersregels, behalve de boer met de twee koeien en de tegemoet komende paard met wagen. Het lijkt ook dat de uitspanning van de Maasbrug ook als op- en afstap plaats van de tram werd gebruik. Op de achterzijde staat alleen vermeld dat de kaart in 1907 werd verzonden.

---

[Ingrid M.H.Evers]

Links aanhouden, of rechts?

Over deze prentbriefkaart is nog wel iets meer te vertellen. Wat opvalt is het grote aantal voetgangers dat de trottoirs aan de linker kant van de brug gebruikt. Dat veranderde in april 1996: iedereen moest toen rechts houden bij de oversteek van de brug. Zie ook dit draadje: http://forum.mestreechonline.nl/foru...s-rijden/page2.

In 1902 kwam er een provinciale verordening: nu moest in de hele provincie rechts gehouden worden en links worden ingehaald. De politie bekeurde ijverig en streng, 'zélfs de dames'!, zodat in 1903 de gemeenteraad vroeg of het niet wat coulanter kon! In 1915 kwam er een nóg strengere verordening, alles moest rechts aanhouden. Dat de provincie het nodig vond haar eerdere verordening aan te scherpen, wijst er op dat de burgers er nog weleens de hand mee lichtten.

Op basis van de bovengenoemde verkeersverordeningen zou je dus kunnen concluderen dat de foto voor deze prentbriefkaart gemaakt werd vóór april 1896, toen iedereen nog links liep. Dateert deze foto dus uit 1896 of eerder? Ik waag het te betwijfelen. Op de brug rijdt namelijk een automobiel. De eerste auto's verschenen in Nederland in 1896, dus theoretisch is het mogelijk dat we hier in datzelfde jaar een zeldzaam exemplaar zien rijden op de brug. Het is echter onwaarschijnlijk dat deze opname dateert van 1896, de trottoirs zouden immers zwart gezien hebben van de naar dat nieuwe voertuig gapende toeschouwers! Ook zouden de wagen en de vrachtvoerder veel meer links gereden hebben, wat toen verplicht was.

Als Toller zou kunnen doorgeven wie de uitgever was van deze kaart, is het mogelijk bij benadering het moment van verschijnen (niet dat van het maken van de foto!) vast te stellen. Als de kaart gelopen heeft, is dat mooi meegenomen, want het geeft ons een tweede indicatie voor een jaartal. Op het eerste gezicht vermoed ik dat dit een kaart is van de firma Weenenck & Snel, en dat zou hem dateren op een moment tussen 1905 (oprichting van de firma) en 1915 (rails verdwenen uit het wegdek).

En nu vraagt u natuurlijk: maar hoe zit het dan met die voetgangers ter linkerzijde? Tja, ik vermoed dat het hier ging om burgerlijke ongehoorzaamheid van de Mestreechteneer, en dat we voor de opname dichter bij 1905 zitten dan bij 1915.


Literatuur
R. de la Haye, De Maas over, (Vierkant Maastricht, 4), Maastricht 1984, passim.
Zie ook het draadje: Wanneer verscheen de eerste auto in Maastricht? : http://forum.mestreechonline.nl/foru...-in-maastricht.

[Ingrid M.H.Evers]

Wachthuis op de brug

De geheimzinnige uitbouw op de oude brug (Aw Brök, Maasbrug, Sint Servaasbrug) dateert uit het begin van de achttiende eeuw. Alle bogen van de brug zijn toen gerestaureerd, de drie laatste, aan de Wycker kant, als hekkensluiters. Deze werden aanbesteed op 15 april 1715. De belangrijkste verandering was, dat bij de achtste boog de brug verbreed moest worden, in verband met de bouw van een nieuwe, stenen 'corteguarde', een corps de garde, oftewel een wachthuis. Oorspronkelijk was de ligging hiervan gepland aan de zuidzijde van de brug, maar uiteindelijk werd het pandje gebouwd aan de noordzijde, pal ten westen van de vaargeul. Te eniger tijd is dit wachthuis gesloopt (na opheffing van de vesting in 1867?), maar omdat daar nu eenmaal een uitgebouwd brugdek zat, bleef er een open ruimte over. Die heeft bestaan tot de herinrichting van de brug in de jaren 1932/1933, toen zij over de gehele lengte werd verbreed.

Literatuur:
Régis de la Haye, De Maas over, (Vierkant Maastricht, 4), Maastricht 1984, blz. 34 en elders. Met een tekening op blz. 34 van het ondiepe wachthuisje met over het trottoir overhangend dak, zoals we dat van andere wachthuizen in de stad kennen.

[Toller]

De Aw Brok, ik denk rond 1900, maar in elk geval voor 1915 omdat toen de rails waren verwijderd. Duidelijk is een soort van 'balkon' te zien halverwege aan de noordzijde van de brug. Heeft iemand een idee wat de functie van 'het balkon' hiervan was?

---