Zesslags kamerscherm (collectie LGOG)

[El Loco]

Weet iemand iets aan te vullen/corrigeren op onderstaande:

1. In het Limburgs Museum in Venlo bevindt zich een zesdelig beschilderd kamerscherm, dat tot de collectie van het LGOG behoort en vanaf 1908 langdurig is uitgeleend aan het Bonnefantenmuseum (volgens de website van het Bonnefantenmuseum is het nog steeds in bruikleen door het Bonnefanten).
2. Het scherm is in 1904 door het LGOG aangekocht van (1868-1939), wijnkoopman te Maastricht, wonend Sint Lambertuslaan 16. Bron: J.J.M. Timmers, Catalogus van schilderijen en beeldhouwwerken 1958

Meer rechtenvrije afbeeldingen op Wikimedia Commons.

Alle suggesties welkom!

[Ingrid M.H.Evers]

Ha, daar is El Loco weer!

Landschap op de achterzijde van het kamerscherm van LGOG

Dat rivierlandschap op de achterzijde verbeeldt inderdaad linksboven het kasteel Lichtenberg. De volgende drie panelen laten het klooster van de franciscanen-observanten zien. Dat liep over drie terrassen op de flank van de berg naar beneden tot aan de Maas. De tuin was met een muur afgezonderd van het jaagpad langs het water. De schimmel (het paard) die (dat) te zien is, trekt het schip tegen de stroom in richting Luik. Van naast het huis op de voorgrond en het (witte) hoofdgebouw op de heuvel liep een zijmuur omhoog, die het bezit aan de zuidzijde afbakende. Een dergelijke muur liep ook aan de noordzijde van de tuin (meest rechtse paneel). Langs die muren liepen stenen trappen door de tuin omhoog.

Op het tweede paneel van rechts zie je in het midden het hoofdgebouw op een langs de heuvel lopend terras staan. Rechts daaronder is een soort hoge, roodgekleurde opbouw te zien. Die constructie is nog steeds aanwezig, want die terrasmuur bestaat nog. Het betreft een naar voren uitstekende, mergelstenen steunboog voor een soort balkon. Op dat balkon stond een meer dan levensgrote Calvariegroep: Maria en Johannes aan de voet van de kruis van de Heiland. Het is mogelijk dat de opbouw onder dat balkon ooit rood gekleurd is geweest, als een soort aandachtspunt. Dat zou dan vergelijkbaar kunnen zijn met het rood kleuren van mergelstenen gebouwen om de minder kostbare mergel op dure rode zandsteen uit de Eiffel te laten lijken. Dat zou dan extra de aandacht op de Calvariegroep moeten vestigen, die immers vanaf de rivier te zien was. Maar het is ook mogelijk dat een latere restaurateur van het schilderij niet precies wist wat hij zag en er een rood gekleurde losstaande houten stellage van maakte.
De gebouwen rechts op het terras herbergden onder meer de kloosterkapel.

Dit hele landschap gaat min of meer naadloos terug op tekeningen van Josua de Grave uit de zeventiende (https://beeldbank.cultureelerfgoed.n...ntal&q=Josua%20de%20Grave&rows=1&page=1) en Jan de Beijer uit de achttiende eeuw ( http://rhclimburgpubliek.hosting.dev...218782&index=1Catalogus Bonnefantenmuseum 1958, p. 34 en afb. 10). Ook zijn van hem geen tekeningen bekend die corresponderen met de twaalf kleinere schilderijen op de voorzijde van het kamerscherm.

Waarom Timmers het zicht op Lichtenberg en Slavante als negentiende-eeuws dateerde, zou ik niet weten. Bij een tamelijk recente restauratie door de Stichting Restauratie Archief Limburg (SRAL) heeft de restauratrice naar eigen zeggen diens datering overgenomen (2005). Tot mijn verbazing wist zij dit tafereel niet te herkennen en kwalificeerde het als 'onbekende locatie'. Toen ik enkele jaren geleden hierover contact opnam met de SRAL, bleek dat van het restauratierapport geen snippertje informatie resteerde. Alle gegevens hadden op een laptop gestaan, die uit een auto was gestolen en was verdwenen in de mist der tijden. Mogelijk was Timmers' motivatie gebaseerd op het gegeven, dat de schildering slechts vier, in plaats van zes panelen omvatte en deze 'dus' niet oorspronkelijk zou kunnen zijn. Overigens draagt een vijfde paneel op de achterzijde de schildering van een nogal afwijkende, exuberante boom. Het zesde paneel is onbeschilderd. Misschien ligt die onevenwichtigheid aan de basis van Timmers' redenering?

[Ingrid M.H.Evers]

Datering van het kamerscherm van LGOG

Hoe Timmers eraan is gekomen is, ondanks veel zoekwerk, onbekend gebleven. In de door dr. Gerard Venner gepubliceerde inventaris van het archief van LGOG wordt het werk niet genoemd. Op basis van stilistische en andere elementen (bijvoorbeeld bekendheid met de locaties) mag wel worden aangenomen dat het kamerscherm inderdaad werd geschilderd door Josua de Grave. Dat hoeft echter niet te betekenen dat het dateert uit de periode dat hij in Maastricht woonde. Hij kan het ook in opdracht geschilderd hebben nadat hij zich als kunstschilder vestigde in Den Haag; eigengemaakte tekeningen had hij ongetwijfeld genoeg in huis en contacten met Maastricht waren er vele, ook in de zeventiende eeuw.

[Ingrid M.H.Evers]

Wat betreft die steunmuur onder het bovenste terras: er bestaat een tekenblad met onder elkaar drie keer 'Slavante' afgebeeld in verschillende perioden. Het aardige is, dat je daarop de slingerweg vanaf de huidige Maasboulevard naar boven schetsmatig ziet ingetekend, net als nu ook weer onder de steunmuur langs. Ik geloof dat de tekeningen waren van Philippe van Gulpen en dat dat vel in de beeldbank van het HCL zit, maar het kan ook de RCE zijn. (Gisteren nog gezien, maar niet gekopieerd! ) Meer in het algemeen: zoek in de HCL-beeldbank op 'Slavante' en vergeet niet in het rolmenuutje 'documenttypen' de term 'prenten' aan te klikken.

[Ingrid M.H.Evers]

Slavante

Hebbes! Tekenblad Philippe van Gulpen met situaties uit ca. 1740, 1820 en 1850: https://beeldbank.rhcl.nl/detail.php...360123&index=4

[Ingrid M.H.Evers]

Correctie jaar van aankoop

[*]Het scherm is in 1904 door het LGOG aangekocht van (1868-1939), wijnkoopman te Maastricht, wonend Sint Lambertuslaan 16. Bron: J.J.M. Timmers, Catalogus van schilderijen en beeldhouwwerken 1958. Bonnefantenmuseum, Maastricht.

Timmers vermeldt dat het scherm werd aangekocht in 1908, dus niet in 1904. Martin Rutten, dan secretaris van LGOG, vermeldt de aankoop met een identiek bericht in zowel De Maasgouw, als de PSHAL van 1909.

[El Loco]

Dank je, Ingrid, grondig onderzoek! Ja, ik zie nu ook de overeenkomst van het panorama op het kamerscherm met de tekening van Slavante door Josua de Grave. Onmiskenbaar!



Toch heb ik nog twijfels of het panorama door Josua de Grave geschilderd is. Het is natuurlijk ook mogelijk dat een latere schilder de tekening van De Grave heeft gebruikt als basis om het kamerscherm van een fraaie voor-/achterkant te voorzien. Er zijn wat details in de schildering die niet helemaal lijken te kloppen, en niet alleen bij de door Ingrid genoemde steunmuur met calvariegroep bij Slavante. Het is net alsof de schilder niet helemaal begrijpt wat hij aan het schilderen is. Dat geldt met name voor het gebouw links van de steunmuur met kruis op Slavante. Op het kamerscherm lijkt een vreemde, uit het niets voortkomende slagschaduw over dat gebouw te lopen. Op de tekening ziet dat deel er ook wat vreemd uit, maar daar blijft het een beetje in het midden wat we precies zien (kan ook een stuk langs de helling omhoog lopend tuinmuur zijn). Maar ja, het kan net zo goed zijn dat, zoals Ingrid suggereerde, Josua de Grave het panorama later geschilderd heeft, gebruik makend van zijn eigen tekening, en toen zelf niet meer wist wat hij met die paar lijntjes bedoeld had.



Wel jammer dat een deel van het panorama ontbreekt. Wat eigenlijk wel vreemd is, want de andere kant van het scherm (de twaalf losse taferelen) is wel compleet. Blijkbaar zijn de voor- en achterkanten ooit losgekoppeld en is een deel zoek geraakt. Er schijnt nog wel een paneel te bestaan dat hier niet is afgebeeld, maar dat sluit niet aan bij de hier afgebeelde delen.

[Pier]

Wat een interessant onderwerp!!
Nooit gedacht dat zo'n cultureel historisch (Maastrichts) zesslags-kamerscherm zoveel interessante wetenswaardigheden zou kunnen bevatten.
Top