Onze Lieve Vrouwebasiliek

[Pier]

Beste mensen,

Vanwege mijn werk was ik 2 dagen weg uit ons mooie Maastricht.
Bij terugkomst gelijk op de site gekeken of er al nieuws was.
Ik sta versteld.
Mijn complimenten voor jullie gerechercheer.
Ik had niet verwacht dat jullie binnen 2 dagen tot zulke openbaringen zouden komen over mn. de oostkant van de absis.
Voor mij is dit interessante deel volledig nieuw.
Nooit geweten dat er ooit een bijgebouw/sacristie, laat staan een soort 'rechtbank' heeft bestaan op die plek.
Zeer verhelderend.

[SJEF †]

De datum van de bouw van de sacristie is nog onzeker, beste Pier.
Wellicht was de bouw van de sacristie in 1644.
Gun ons (nog) even de tijd om de historische geschriften nader te bestuderen.

[Ingrid M.H.Evers]

rechtspraak achter de Onze Lieve Vrouwe

Tevens is er in een voetnoot het volgende te lezen (verkorte weergave):

‘(uit een cijnsboek van [1644]): ‘Achter onse L. Vrouwe choer onder die twe boegen wordt dat recht vandie Lijnderhoff geadministreert… (…) Men mag hier dus wel denken aan een tribune waar recht werd gesproken. Het dichtgemetseld poortje in het midden van de absis gaf er toegang toe van den kooromgang uit.’

SJEF had het onderstreepte gedeelte in bovenstaand citaat laten vervallen en dat is een beetje jammer. Daardoor kan namelijk heel gemakkelijk de indruk ontstaan dat er achter de Onze Lieve Vrouwe een stedelijke rechtbank was en dat is onjuist.
Het betreft de laathof Linderhof, een lagere rechtbank met zeer beperkte rechtsmacht die hier op gezette tijden in het openbaar bijeen kwam. De Linderhof ging over zaken die verband hielden met het reilen en zeilen van de gelijknamige cijns- en keurplichtige hoeve van het kapittel,gelegen buiten de Hochterpoort. Hij voerde de administratie van de hoeve, sprak recht over de onderhorige laten en in andere zaken die de laathof (hier: de hoeve) betroffen. Met de stedelijke rechtspraak had deze lage rechtbank dus niets van doen. Voor de details zie de HEM (laathof; Linderhof). Voor de goede orde: het woord 'laathof' heeft twee betekenissen. Het verwijst naar een rechtbank en tevens naar de landerijen waarover deze rechtbank zeggenschap heeft.

[SJEF †]

@ Ingrid Evers: de reden waarom ik de naam van die Lijnderhoff heb laten vallen is tweeërlei.
Enerzijds was ik in de veronderstelling dat Lijnderhoff een persoonsnaam betrof, anderzijds de zeer ongemakkelijke houding en positie van het boek waaruit ik aan het overtypen was.

Het boek "De monumenten van geschiedenis en kunst in de provincie Limburg.
Eerste stuk: de monumenten in de gemeente Maastricht.
Vierde aflevering." is namelijk een zeer lijvig en behoorlijk zwaar boek.
Het lag gedeeltelijk op mijn bovenbenen en op de rand van mijn bureau.
Tevens moest ik overhands (over de bovenrand van het boek heen) proberen de toetsen van het toetsenbord zien te bereiken.

Maar dat neemt niet weg, dat we jouw aanvulling en bijdrage zeer op prijs stellen.

[Ingrid M.H.Evers]

Oeps SJEF, ik heb slechts een potentiële bron voor misverstand willen voorkomen. Het is heel waarschijnlijk dat scholieren en anderen via Google met het trefwoord ´rechtspraak Maastricht´ terecht komen op deze site. Voorkomen is makkelijker dan genezen. En ja, dat nare boek zat mij ook behoorlijk dwars. Net als jij: half op mijn bureau, half op schoot, en ettelijke typefouten.

[Ingrid M.H.Evers]

Nog één keer de luchtbogen

Ik heb er Bosman op nageslagen en er ook wel wat over gevonden, maar hij is voor dit specifieke onderwerp minder duidelijk dan ik zou willen.
Op de door SJEF geplaatste kleurenlitho van Alexander Schaepkens is rechts een aanbouw aan de absis te zien: een hoge muur met daarachter een tweede en ertussen het lager gelegen dak van een gebouwtje. Deze aanbouw correspondeert met het door SJEF in de ‘Monumenten’ gevonden citaat over ‘contreforten’ en een sacristie. Bosman stelt dat de constructies erg oud zijn en waarschijnlijk al in de dertiende eeuw werden aangebracht. Dit omdat de fundering van de zware absis slechts twee meter diep reikte en het gebouw dreigde in te storten. (De vaste ondergrond lag op zeven meter diepte!). Aanvankelijk waren de contreforten luchtbogen die zes meter buiten de absis reikten naar een vrijstaande ‘pilaar’. Tussen die bogen zetelde, zoals we al zagen, de dingbank van de Linderhof.
In de zeventiende eeuw heeft men in de ruimte tussen de contreforten een sacristie gebouwd en de luchtbogen opgevuld. Dat zijn de muren en het dak die wij op de litho zien. In 1894 en 1895 werd tijdens de Cuypers-restauratie een nieuwe fundering gelegd onder de absis. ‘De grote luchtbogen en de daartussen gebouwde sacristie werden afgebroken (…) [en] de absiswand op de nieuw aangelegde fundering aan de buitenzijde voorzien van een sterke ommanteling van gemiddeld 0,60 m dik, om het geheel constructief te versterken’. (Bosman, 82-83). ‘Het werk aan de buitenzijde van de absis werd voortgezet in 1896 en het jaar daaropvolgend; in 1898 tenslotte werden de laatste restanten van de luchtbogen afgebroken en de absiswand voltooid.’ (Bosman, 85).


Helemaal duidelijk is het dus niet. Ik kom voorlopig tot de volgende conclusies:

• Bosmans notitie over de afbraak van ‘de grote luchtbogen’ in 1894/1895 slaat op het slopen van het bovenste gedeelte van de contreforten, het deel boven de lager gemetselde halve boog, die is ingetekend op de litho van Schaepkens. Ook de 'opvulling' met een blinde muur van die lagere steunboog is toen waarschijnlijk weggehaald. Dat verklaart tenminste de foto op de prentbriefkaart die een open doorgamg toont. Totale afbraak van de bogen had op dat moment waarschijnlijk de stabiliteit van de absis te zeer op de proef gesteld.
• In 1898 zijn naar alle waarschijnlijkheid de restanten van de in 1894/95 blootgelegde lagere luchtbogen afgebroken. De notitie van de heer John Goessen, langjarig schatbewaarder van de Onze Lieve Vrouwe, dateert uit 1987, enkele jaren vóór de publicatie van het proefschrift van Bosman. Het is misschien nuttig zijn bronnen nog eens na te trekken. Hem kennende denk ik echter dat hij de laatste zal zijn het oneens te zijn met het mede door hem gefaciliteerde diepteonderzoek van Bosman.
• De deels identieke foto’s bij het Historisch Centrum Limburg [HCL, Maastricht] en de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed [RCE, Amersfoort] laten mijns inziens de afbraak zien van de lage luchtbogen. De zeer provisorische houten steunconstructies moesten voorkomen dat de boel ongecontroleerd instortte. Dat wordt onderschreven door de aanwezigheid van bergen losse stenen en ander afval, en van de kar op de afbeelding(en). Als hier iets wordt opgebouwd, zou men netjes gestapelde bakstenen verwachten. De tijdlijn van Bosman volgend, dateren deze foto’s dus uit 1898, maar vanwege de notitie bij Goessen moet er vooralsnog rekening worden gehouden met een uitloop tot 1905.
• Gezien de aanwezigheid van de 'open luchtbogen' moet de foto op de prentbriefkaart genomen zijn voor de afbraak in 1898.
• Van de prentbriefkaart van Boon is geen exacte datering bekend. Het productienummer 132 biedt geen houvast, omdat Boon tegelijkertijd genummerde en ongenummerde kaarten uitgaf (H. Haverkate, Encyclopedie van de Nederlandse prentbriefkaart). Dezelfde kaart is verschenen als uitgave van de (Maastrichtse?) uitgever Edition Louisette, waarvan een mij bekend exemplaar heeft gelopen in 1905.
• Poststempels helpen, maar zijn niet zaligmakend. Ook in het begin van de twintigste eeuw werden verouderde foto’s al gebruikt voor nieuw te drukken kaarten en wel om dezelfde reden als nu: het ‘mooie’ plaatje (dus pure nostalgie) of herdruk van iets waarvoor je al een keer hebt betaald (waarom opnieuw geld uitgeven?). En omgekeerd heb ik in mijn leven uit een verzameling heel wat topografische prentbriefkaarten verstuurd die veel ouder waren dan het tijdsbeeld of stadsgezicht waarin ik verkeerde.

Recapitulerend:
Zeker is, dat de foto’s bij HCL en RCE op basis van de detailstudie van Bosman moeten worden gedateerd op niet eerder dan 1898, waarschijnlijk 1898 en in ieder geval niet later dan 1905.
Een nadere datering is slechts mogelijk door dieper gravend bronnenonderzoek, te beginnen bij de krantendocumentatie van de SB en, bij nul op het rekest, te vervolgen in het archief. Te denken valt aan het door Bosman genoemde Dagboek van de restauratiewerkzaamheden, of aan het parochiearchief van de Onze Lieve Vrouwe. En misschien is er ergens ook nog wel een rekening te vinden, een overdracht van het materiaal, een archief van de vooralsnog onbekende fotograaf?

Wat mij betreft zal dat een jaartje moeten wachten.

[El Loco]

Bosman/Oostkoor OLV

Twintig jaar geleden is A.F.W. Bosman gepromoveerd op De Onze-Lieve-Vrouwekerk te Maastricht, bouwgeschiedenis en historische betekenis van de Oostpartij (Zutphen, 1990). Precies wat we nodig hebben maar wat niet in mijn kast staat. Twee exx. bij de Stadsbibliotheek.

Laat dat boek nou toevallig wel in mijn kast staan (gewoon bij De Slegte weggekaapt). Ingrid's opmerking heeft me wel aan het lezen gezet, want daar was ik nog niet aan toe gekomen.

Interessant is het hoofdstuk waarin de middeleeuwse rivaliteit tussen de kapittels van Sint Servaas en O.L.Vrouw ter sprake komt. Hoewel minder machtig dan het eerstgenoemde, probeerde het O.L.V.-kapittel haar vermeende positie als voormalige bisschopskerk tot uitdrukking te brengen o.a. door het verwerven van bijzondere relikwieën en het oprichten van een machtig kerkgebouw. In de twaalfde eeuw leidde die rivaliteit bij beide kerken tot een grootscheepse bouwcampagne, waarbij het Sint-Servaaskapittel vooral naar nabije Duitse voorbeelden keek en het O.L.V.-kapittel op haar beurt naar de machtige stadgenoot.

Eén van Bosman's opzienbarendste conclusies is dat bij de bouw van het oostkoor (±1160-1167) aanvankelijk het voorbeeld van de Sint-Servaaskerk werd nagevolgd, maar dat tijdens of na de bouw van de crypte de plannen werden gewijzigd en dat daarna het in 1980 opgegraven koor met omgang van de voormalige Sint-Lambertuskathedraal in Luik als voorbeeld ging dienen. Daaraan dankt de O.L.Vrouwekerk haar prachtige apsis met kooromgang en de dubbele zuilengalerij met gebeeldhouwde kapitelen. Die kapitelen (in vele kunstboeken beschreven) zijn volgens Bosman dan wel weer gemaakt door hetzelfde atelier dat ook de kapitelen in de Sint-Servaaskerk beeldhouwde.

Links het oostkoor van de O.L.Vrouwekerk, rechts een reconstructie van de St-Lambertuskathedraal in Luik
Bron: A.F.W. Bosman, De Onze Lieve Vrouwekerk te Maastricht (1990). Utrecht/Zutphen, pp.114,148

Bosman's dissertatie is vooral een studie naar de oostpartij van de O.L.Vrouwekerk, maar daarbij komen uiteraard ook de bouwgeschiedenis van de rest van het gebouw en de oorsprong van het kapittel aan bod. Zoals vrijwel alle auteurs neemt ook Bosman aan dat de huidige basiliek voorgangers heeft gekend, maar aangezien er in het bestaande kerkgebouw nooit opgravingen hebben plaatsgevonden, kan daarover niets met zekerheid gezegd worden.

Wordt het niet eens tijd dat er een grootscheepse opgravingscampagne in de O.L.Vrouwekerk plaatsvindt, zodat we eindelijk eens antwoord krijgen op de vraag of de huidige basiliek gebouwd is op de fundamenten van een vroegmiddeleeuwse of zelfs laat-Romeinse voorganger (misschien zelfs een niet-christelijke tempel)? Het onderzoek naar de geschiedenis van de Sint-Servaaskerk en de omliggende grafvelden is met het Sint-Servatiusproject al in een vergevorderd stadium en wordt al vele jaren door de overheid gefinancierd. De O.L.Vrouwekerk is de blinde vlek in de vroege geschiedenis van Maastricht.

[El Loco]

Foto's van een eerdere restauratie (1901) door Cuypers (collectie RHCL)

[SJEF †]

Onze Lieve Vrouwebasiliek

Nuije kroen veur Slevrowwe.

Op maandag 22 maart 2010 werd het gerestaureerde puntdak op de zuidelijk toren van de Onze Lieve vrouwe kerk geplaatst.
Stukken lood van wel 200 jaar oud, met een rood lakzegel van de kerk, zijn te koop voor € 25,--.
Hiermee wordt een deel van de restauratie bekostigd.

Tevens viert pastoor Fons Kurris op zondag 11 april (Beloken Pasen) zijn gouden priesterfeest.
Op 2 april 1960 werd pastoor Fons Kurris in de kathedraal van Roermond door de toenmalige bisschop van Roermond, mgr. Moors, priester gewijd.

Een PDF bestand van de gebeurtenis van 22 maart 2010 is te downloaden via:

http://docs.google.com/fileview?id=0...ZjdhYTkx&hl=nl .

[El Loco]

OLV-basiliek heeft weer geld nodig

Berichtje op L1-Nieuws:

De Onze Lieve Vrouwe Basiliek in Maastricht heeft opnieuw dringend geld nodig voor reparaties. Deze keer gaat het om de steunberen in de binnentuin van de kerk. Het kerkbestuur van de basiliek houdt geld achter de hand voor onderhoud en renovatie, maar de laatste jaren is dat potje snel leeggeraakt.

Een paar jaar geleden bleken gevaarlijk grote stukken van de kerk los te raken. Dat leverde risico's op voor voorbijgangers. Kort daarna werd ontdekt dat de torens in gevaarlijk slechte staat verkeerden. Beide projecten zijn afgerond, maar hebben enorm veel geld gekost. Het herstel van de steunberen zal ook weer tienduizenden euro's gaan kosten.

Wordt het niet eens tijd voor een grootscheepse restauratie van dit belangrijke monument? De Sint-Servaas is in de jaren '80/'90 met miljoenen overheidssteun opgeknapt, waarbij ook belangrijke opgravingen hebben plaatsgevonden (de 'lange mins', het grafkruis van proost Humbertus, de centraalbouw, die geen centraalbouw bleek te zijn...).

't Zou mooi zijn als ook de Onze-Lieve-Vrouwe eindelijk eens onderzocht kon worden en er antwoorden komen op brandende vragen als:
- Bevinden er zich Romeinse resten onder de kerk (een tempel misschien wel)?
- Was de OLV-kerk inderdaad de kathedraal van het oude bisdom Tongeren-Maastricht?
- Hoeveel voorgangers heeft de huidige kerk gehad en hoe zagen die eruit?
- Wie zijn er allemaal begraven in de kerk?

En dan kunnen kerk en klooster en passant ook even grondig gerestaureerd worden!

[SJEF †]

Onze Lieve Vrouwebasiliek

Slevrouwe weer in de steigers.

Nieuwe tegenvaller: afwatering pandtuin basiliek lek en steunberen moeten worden verstevigd.

Bouwpastoor en bedelmonnik, zo voelde pastoor Kurris van Slevrouwe zich de afgelopen jaren.
Restauraties kosten handenvol geld, dat hij via smeekbedes probeert los te weken.
Voor het eerst spreekt hij de eigen reserves aan om het godshuis voor verval te behoeden.
Lees meer door dit PDF bestand te openen c.q. te downloaden.

[burgemeester]

Wat een toeval dat dit topic hier opeens weer opduikt. Ik heb nog steeds vakantie en ben me dus op volstrekt amateuristische wijze bezig aan het houden met iets wel heel onnozels. Alleen een paar vaste MO leden stellen onderstaand relaas wellicht een beetje op prijs, maar ik begin te denken dat ik beter suikerzakjes kan gaan verzamelen.

Naar aanleiding van de discussie over de verdwenen pilaren bij de Comedie, werd mijn aandacht getrokken naar twee bestaande pilaren in de stad. Na een wat nadere bestudering denk ik dat de twee pilaren dezelfde origine hebben: de pilaar onder het beeld van Willem Hofhuizen (Levensvreugd) op de Grote Looiersstraat en het beeld van Charles Vos (St. Amor) op het Amorsplein. Vergelijk voor de aardigheid bijgevoegde foto`s. Overigens vind ik een glas Prosecco voor 5 euro aan de dure kant.

Mijn zoektocht nam een vervolg op internet: waar komen deze pilaren vandaan? Eerst de site van Willem Hofhuizen (www.hofhuizen.nl): het beeld staat 'op een romeinse zuil van ongeveer 150 jaar na Christus'. Als dat waar is, vind ik het al mooi nieuws. Maar het wordt nog beter: wat vermeldt de site van Charles Vos (www.charlesvos.nl): "Op een basement is een stenen zuil met ionisch kapiteel, afkomstig uit het voormalig oxaal van de OLV-basiliek, geplaatst". Duurzaamheid avant la Lettre!

Het mooie is dat er ook een tekening bestaat van het oxaal van (daar hebben we hem weer!) Van Gulpen. Die tekening staat afgebeeld in silhouetje nummer 62 (Onze Lieve Vrouwekerk I) en heb ik ook als afbeelding toegevoegd. En jawel, daar staan onze pilaren! Deze zijn niet meer in de kerk aanwezig en zijn dus, ik vermoed bij de 'restauratie' van Cuypers, afgebroken.

Als we nu ook nog een bevestiging kunnen vinden van Romeinse oorsprong van de pilaren dan staat de kunst van Maastricht in alle opzichten op zijn verleden!

[Ingrid M.H.Evers]

Als we nu ook nog een bevestiging kunnen vinden van Romeinse oorsprong van de pilaren dan staat de kunst van Maastricht in alle opzichten op zijn verleden!

Wishful thinking, heer burgemeester, die zuilen zijn echt van veel later datum. Maar met de verwijdering in de negentiende eeuw zit je er niet naast. Die zuilen ondersteunden zoals je al zei het oxaal (zangkoor) van de kerk. Ze werden na verwijdering geplaatst in het plantsoen aan de Begijnenstraat, ter hoogte van de Pater Vin(c)ktoren. Dat was een beetje 'in het luchtledige' en toen zich een betere bestemmIng voordeed, zijn zij hergebruikt. (Dat is ook terug te vinden in de HEM, met literatuurverwijzing).

Er zijn wat prentbriefkaarten van het plantsoen waarop de zuilen staan afgebeeld. Bijgaand een van de firma Das (ca. 1915-1920).

[burgemeester]

Dank, Ingrid!

[Ingrid M.H.Evers]

Zoals je ziet is de beschrijving als 'Ionisch kapiteel' onjuist. De karakteristieke neerwaartse 'krul' is niet te zien. Het lijkt nog eerder op een Dorisch kapiteel, maar ook die vorm is niet zuiver. Reden te meer om dit niet te kwalificeren als een origineel restant uit de 'Romeinse' oudheid.

Mogelijk dateren deze zuilen uit de inwendige restauratie van 1838/39, toen de kerk opnieuw werd ingericht voor de eredienst, omdat de Sint-Nicolaaskerk zou worden afgebroken. Het grote Severin-orgel kwam toen weer terug in de OLV en mogelijk heeft men toen wat aanpassingen gepleegd. Maar dat is giswerk. Ik heb hier (nog) niet op gestudeerd!