Lezing door Karen Jeneson getiteld Romeins Zuid-Limburg

[Verwijderde gebruiker]

CONVOCAAT 2012, 01

LIMBURGS GESCHIED– EN OUDHEIDKUNDIG GENOOTSCHAP

Historische Kring Maastricht

Drs. F.E.R. Hovens
Uitbelderstraat 27 B
6211 SL Maastricht
06 40 70 54 28
frankhovens@home.nl
Activiteit: Lezing
Wanneer: Maandag 5 maart, 20.00 - 22.00 uur
Locatie: STAYOKAY;

Lezing door Karen Jeneson getiteld Romeins Zuid-Limburg. De resultaten

van 150 jaar onderzoek in landschapsarcheologisch perspectief.

Van harte nodigt het kringbestuur u uit voor een lezing door Karen Jeneson op maandag 5 maart in Stayokay, Maasboulevard 101. De lezing begint om 20.00 uur.

Zie voor de bereikbaarheid en parkeermogelijkheden www.lgog.nl / Kringen / Maastricht / Locatie

De lezing van mevrouw Jeneson draagt de titel Romeins Zuid-Limburg. De resultaten van 150 jaar onderzoek in landschapsarcheologisch perspectief.

Van de spreekster werd de volgende toelichting ontvangen:

Over Romeins Zuid-Limburg is al veel bekend. Al meer dan 150 jaar zijn de overblijfselen van dit

landschap opgegraven en bestudeerd. Toch valt er nog veel nieuws over te ontdekken. De spreekster
van deze lezing heeft in de periode 2006-2010 in het kader van haar promotie-onderzoek het
Romeinse landschap tussen Tongeren en Keulen bestudeerd. De belangrijkste resultaten van dit
onderzoek zullen in deze lezing worden gepresenteerd.
Door het bij elkaar zetten van de resultaten van 150 jaar archeologisch onderzoek in drie landen
(België, Nederland en Duitsland) kon een overzichtskaart gemaakt worden van het gebied. Deze
kaart zal worden gepresenteerd. Hierbij komen verschillende thema’s aan bod. Uiteraard wordt
aandacht besteed aan de verschillende typen archeologische sites: welke typen kennen we, welke
ontbreken en welke regionale patronen kunnen we onderscheiden? Vervolgens komt het rurale
landschap aan bod. Kunnen we stellen dat het Romeinse landschap in de regio een ‘villa-landschap’
was? Was dit overal zo? Wat kunnen we vaststellen over de locatie van Romeinse nederzettingen in
relatie tot het natuurlijke landschap? Tot slot zal de vraag worden behandeld of er nog thema’s zijn
die nieuw onderzoek behoeven. Welke zijn dit en wat voor soort onderzoek is daarvoor nodig?
Over de spreekster
Karen Jeneson is in 2004 afgestudeerd aan de Vrije Universiteit Amsterdam als archeoloog met de
specialisatie Provinciaal-Romeinse archeologie van Noordwest Europa. Na haar afstuderen heeft zij
gewerkt als veldarcheoloog en als beleidsarcheoloog. Haar promotie-onderzoek, dat deel uitmaakte
van het door NWO-gefinancierde project ‘Roman villa landscapes in the North. Economy, culture,
lifestyles’ onder leiding van professor Nico Roymans, vond ook aan de VU plaats. Sinds december
2010 is zij werkzaam als conservator van het Thermenmuseum in Heerlen.

[El Loco]

Gaat er nog iemand daar naar toe? Lijkt me hardstikke interessant!

[Ingrid M.H.Evers]

Peut-être... Afspraakje maken?

[Caesar]

Ik ben er waarschijnlijk ook

[El Loco]

Leuk! Ik moet wel iets eerder weg,want ik moet de laatste trein halen. Daardoor mis ik waarschijnlijk de vragenronde, maar misschien zijn Ingrid of Caesar wel zo aardig om de vraag die ik voor dr. Jeneson had te stellen?

[Clio]

Ik wil er eigenlijk ook wel heen, Loco. Zondag even p-mailen? En moet je perse terug?

[burgemeester]

Ik schuif aan als jullie het goed vinden...!

[El Loco]

Was 't interessant? Ik heb nog van niemand 'n verslagje gehoord

Net thuis! En da's maar een heel klein beetje overdreven. Hier het hele verhaal:

Van de vier MO-ers die aangekondigd hadden gisteren naar de LGOG-lezing te gaan, waren alleen burgemeester en ik er. Aanvankelijk leek het allemaal niet zo bijster interessant wat mevrouw Jeneson te melden had. Het ging tenslotte over het Romeinse platteland in de regio, niet over de steden. Maar na een uurtje kwam de spreekster op dreef en kwamen er toch wel leuke onthullingen.

Die onthullingen laat ik aan burgemeester over, want ik heb een deel daarvan gemist.

Doordat het ineens zo spannend werd, vergat ik op mijn horloge te kijken, waardoor ik iets te laat wegging en net de laatste trein naar Amsterdam miste... Dan blijkt ineens hoezeer het zuiden van Nederland is afgesneden van de rest van het land: vanaf Eindhoven gaat er na middernnacht geen trein meer richting Randstad. Dat werd dus een hotel. Duur grapje. Ik moest vandaag aan het eind van de ochtend in Vlaardingen zijn, dus vanuit Eindhoven - ongeschoren - meteen door naar Vlaardingen. En zoals gezegd, net een uurtje thuis nu

[elletje]

Arme ziel! We maken het eind maart goed met je!

[burgemeester]

Loco, had even gebeld!!!!!

[El Loco]

Ik zat al in Eindhoven, burg! Ze hebben daar wel nachttreinen naar de Randstad in het weekend, maar niet op een maandagavond.

Maar vertel eens hoe het verder ging na de onthulling dat Romeins Heerlen véél groter was dan ze in Maastricht meestal denken

[El Loco]

Lezing Jeneson

Onze MO-burgemeester heeft het te druk met babies, huizen en subsidies aanvragen, dus ik zal proberen samen te vatten wat Karen Jeneson op de LGOG-lezing van afgelopen maandag aan het Maastrichtse publiek te melden had. Misschien kan burgemeester dan nog aanvullen wat er na ±22:15u gezegd is.

Karen Jeneson is één van de drie promovendi die zich de afgelopen jaren hebben beziggehouden met Romeins Zuid-Limburg en omstreken in het kader van het project Roman villa landscapes in the North. Economy, culture, lifestyles. Jeneson verdiepte zich vooral in het agrarische landschap zelf en stelde zichzelf vragen als: hoe zag het Romeinse landschap op de lössgronden tussen Tongeren en Keulen eruit? Was er een aaneengesloten ‘villa-landschap’? Hoe zagen de nederzettingen eruit?

Vóór de pauze ging het voornamelijk over de gevolgde methodiek bij het analyseren van de opgravingen die in de afgelopen 150 jaar in het gebied hebben plaatsgevonden (in België, in Nederland en in Duitsland). Daarbij kwamen o.a. de opgravingen van pionier Jos Habets ter sprake (o.a. de villa Ravensbosch bij Valkenburg, 1865). Het interpreteren van een groot aantal Romeinse vondsten, met name die afkomstig van niet-professionele opgravingen, blijft lastig.

Veel aandacht voor de opgravingen (beter gezegd: afgravingen) in de bruinkoolgroeven ten oosten van Aken. Die afgravingen hebben inmiddels het bodemarchief vernietigd in een gebied dat bijna net zo groot is als Zuid-Limburg, maar door de rigoreuze manier van afgraven (in recente jaren altijd voorafgegaan door archeologisch onderzoek) is men wel veel te weten gekomen over de aard en dichtheid van de Romeinse bewoning in de regio. Die dichtheid bleek ter plekke zeer hoog te zijn. Dr. Jeneson concludeert daaruit dat in de Romeinse tijd alle beschikbare grond in deze regio agrarisch benut werd (behalve op stijle hellingen of zeer drassige gronden). Jeneson is van mening dat de bewoningsdichtheid in Zuid-Limburg minimaal even hoog was als in het gebied van de bruinkoolgroeven, aangezien de kwaliteit van de löss plus de beschikbaarheid van water hier beter was dan ginder.

Aangezien er in Zuid-Limburg maar weinig villae zijn opgegraven, betekent dat dat er nog veel in de bodem moet zitten. Een extra moeilijkheid is dat Zuid-Limburg dichtbevolkt is en dat er op de hellingen in het heuvelland veel grond (met bewoningsrestanten) is weggespoeld. Verder bestond een Romeinse agrarische nederzetting uit veel meer dan alleen de grote, luxueus uitgevoerde 'villa', zoals wij ons die voorstellen; het merendeel van de omliggende gebouwen bestond uit eenvoudige woningen, schuren, stallen, enz, gebouwd van hout en leem, die veel minder sporen achtergelaten hebben dat het stenen hoofdgebouw.

Ik denk dat het omstreeks 10 uur zal zijn geweest (toen ik dus eigenlijk aanstalte had moeten maken om richting station te gaan) dat het werkelijk interessant werd, want toen ging mevrouw Jeneson het toch nog even hebben over de steden, en dan met name over Heerlen! Ze liet plattegronden zien van de twee 'echte' steden in onze regio, Tongeren en Keulen, en een impressie van hoe 'men' Romeins Heerlen traditioneel ziet: een kleine kern met een paar stenen gebouwen rondom het huidige Thermenmuseum en daaromheen nog wat verspreid liggende boerderijen en pottenbakkersovens. Het voert te ver om hier verder op in te gaan (en het gaat tenslotte over Heerlen...), maar Jeneson is van mening dat dat beeld niet klopt en dat Romeins Heerlen veel groter was, namelijk het hele gebied tussen de Geleenbeek en de Caumerbeek. Er ging een lichte schok van ontzetting door de zaal toen Jeneson een aantal plattegrondjes over elkaar heen legde en bleek dat Romeins Heerlen ongeveer net zo groot was als Tongeren en in oppervlakte niet heel veel kleiner dan Keulen!

En nou moet burgemeester ons maar vertellen of Romeins Maastricht ook nog ter sprake is gekomen (íemand zal toch wel een vraag daarover gesteld hebben?) en of wij ons ook ineens wat groter en belangrijker mogen gaan voelen

[hermanw]

Aangezien er in Zuid-Limburg maar weinig villae zijn opgegraven, betekent dat dat er nog veel in de bodem moet zitten.

Als terzijde:

Een van de gebieden die redelijk in kaart zijn gebracht is het Centraal Plateau. Onder meer bij de aanleg van de rotonde op de kruising Schimmert/Arensgenhout/Aalbeek en de reconstructie van de weg in Arensgenhout is een en ander gevonden. Bij die rotonde is een "Archeologisch rustpunt Steenland" gemaakt waar de bewoning van het plateau in de romeinse tijd in beeld is gebracht.


Het verbaasde mij hoeveel villa's daar gelegen hebben.

[El Loco]

Karen Jeneson, Romeins Heerlen en de rest van Limburg

Vandaag een groot artikel in Dagblad De Limburger over Karen Jeneson, het vernieuwde Thermenmuseum en Romeins Heerlen, dat volgens Jeneson zoveel groter was dan voorheen gedacht. Jeneson hoopt een discussie hierover op gang te brengen. Of dat ook consequenties voor Romeins Maastricht zal hebben?

Romeinse revolutie in Limburg
Nieuwe vaste tentoonstelling in het Thermenmuseum in Heerlen

door Patrick Marx

Zo’n 50 jaar voor Christus kwamen de Romeinen naar Limburg. Alle Romeinen? Nee, een paar duizend. Hun komst veroorzaakt de grootste cultuuromslag die Limburg heeft gekend. Het Thermenmuseum in Heerlen laat, sinds gisteren, de omwenteling zien in een nieuwe vaste tentoonstelling. De Limburger staat centraal.

Op alle denkbare gebieden veranderde het leven van de ijzertijdLimburger toen Julius Caesar onze regio inlijfde. De Romeinen brachten nieuwe bouwstijlen en landbouwtechnieken mee maar ook goden, het Latijn en de kip. De Limburger nam, na enige tegenstribbeling, deze cultuur over hoewel de oorspronkelijke Keltische en Germaanse invloeden zichtbaar bleven.

„Als je Asterix en Obelix leest, krijg je een aardig beeld van de samenleving van de ijzertijd-Limburger”, zegt Karen Jeneson, conservator van het Thermenmuseum. „Ze leefden in kleine, zelfvoorzienende nederzettingen waar ze genoeg graan verbouwden om de winter mee door te komen. Ook maakten ze hun eigen kleding, gereedschappen en werktuigen. Hun huizen bouwden ze van hout, takken, stro en riet. Hoewel ze vooral een geïsoleerd bestaan leidden, waren er onderlinge contacten en was er ruilhandel.”

Na de komst van de Romeinen, vormt de Geul een bestuurlijke grens. Het gebied ten noordoosten van Heerlen valt onder hoofdstad Xanten en het gebied ten zuidwesten van Maastricht onder Tongeren. „Die bestuurlijke indeling is nodig voor het heffen van belastingen”, zegt Jeneson. „De kolonisatie was immers op winst gericht.” Met de bestuurlijke onderwerping aan Rome en de bijbehorende infrastructuur kwam de weg voor de Romeinse beschaving en kennis vrij. De Limburgers namen gebruiken over. „Luxe Romeins aardewerk maakten ze al snel na met lokale klei.” Volgens Jeneson was de transformatie het grootst op het platteland. „Soldaten en stedelingen vergroten de markt voor graan en vee. Dit bracht meer rijkdom mee. De lokale boeren konden zich grotere huizen naar Romeins model veroorloven. Zo ontstonden de villaboerderijen met een stenen hoofdgebouw en houten bijgebouwen. Vooral de laatsten bouwden ze op traditionele, inheemse manier maar naar Romeins model.”

Meer Keltische en Germaanse gebruiken bleven overeind. De kledingstijl bijvoorbeeld, veranderde maar weinig. Typisch voor ZuidLimburg was een wollen cape met capuchon. Aan hun natuurgodsdienst echter hielden de Limburgers het langst vast. Hun goden waren elementen uit het landschap zoals de top van een heuvel. Langzaam maar zeker slopen Romeinse invloeden in het geloof. Vooral Mercurius, god van de handel en Minerva, godin van de ambachtslieden, vielen in de smaak.

Het meest opmerkelijk aan de nieuwe tentoonstelling is een enorme reconstructietekening van de stad Heerlen. Het blijkt een compacte stad, vol Romeinse huizen. Deze reconstructie verschilt rigoureus van de tekening die de oude tentoonstelling sierde. Hierop was Heerlen te zien als een bijna dorpse nederzetting met veel open ruimten. „Als je alle vondsten en opgravingen in Heerlen bij elkaar neemt, blijkt Heerlen een grote Romeinse stad te zijn geweest. Even groot als Xanten en een beetje kleiner dan Romeins Keulen. Ik verwacht veel discussie over de reconstructie. Wetenschap bestaat echter voor een groot deel uit discussie en die ontbrak tot nu toe als het om Heerlen gaat.”

De opkomst van de steden zoals Heerlen en Maastricht bracht nog een verandering mee. De zelfvoorzienende alleskunners, landbouwers en ambachtslieden tegelijk, werden specialisten, mensen die nog maar één vak beheersten, zoals dat van smid of pottenbakker. Vooral in de stad kwam dit tot uiting. „Heerlen kende een grote aardewerkindustrie met typische producten die aan vorm en klei herkenbaar zijn”, aldus Jeneson. „De stad telde zeker 50 pottenbakkerijen. Één pottenbakker kennen we omdat hij zijn naam en die van zijn geliefde op een kruik achterliet. Lucius Verenius maakte het voor Amaka. Lucius heeft een Romeinse naam. Amaka is een inheemse Germaanse naam.”

De Romeinen legden met hun rijk vrijwel de hele bekende wereld open voor de Limburgse handelaren. Zo bestelde een Heerlense producent van badoliekruikjes 80 pond kurk bij de Griekse handelaar Atticus. „Als Heerlenaar kon je overal spullen bestellen en die kwamen na verloop van tijd daadwerkelijk aan.” Een ander voorbeeld is een in Heerlen gevonden offerschaal uit het gebied dat nu Irak is. In de eeuw na de Romeinse onderwerping veranderden de in hun geïsoleerde nederzettingen levende ijzertijd-Limburgers tot wereldburgers. Hoe ouderwets de Romeinen nu ook mogen lijken. Zelfs de manier waarop moderne media de wereld voor ons openleggen, kan niet tippen aan de wijze waarop de Romeinen het leven van de Limburgers volledig op zijn kop zetten.

(Bron: DDL, 13-4-2012)