Comédie?

[burgemeester]

Ik neig naar optie twee. Op de eerste plaats vanwege de voortreffelijke visuele weergave van El Loco en het argument dat een dergelijke facade aan de Jekerstraat gewoon niet lijkt te kloppen. Ik wil daar echter nog een argument aan toevoegen.

Onder de tekening staat 'Facade de la Comedie de Maestricht'. In de DSM kalender over Van Gulpen zijn veel 'voetteksten' van zijn hand te vinden (helaas in het boek van Vierkant Maastricht een stuk minder). In die kalender geeft hij bij historisende tekeningen vaak een jaartal of een duiding als 'ancienne' of 'detruit'. Opmerkelijk is dat hij dat bij de tekening van El Loco niet doet. Op het moment dat dit een tekening was van een comedie die haar functie al verloren had -lees: de Jekerstraat- dan was zo`n toevoeging noodzakelijk geweest. Omdat Van Gulpen volstaat met 'Facade de la Comedie(...)' denk ik dat een dergelijke toevoeging niet nodig was en dat hij dus doelt op de Comedie aan de Bredestraat.

Natuurlijk is ook dit geen sluitend bewijs.

[El Loco]

Ik was vanmiddag in het Centre Céramique om (de enige kopie van) een scriptie in te zien, die wellicht het antwoord bevat op onze brandende vragen. Toegegeven: ik was eerst nog bij mij moeder langsgeweest, dus ik was er pas rond een uur of 4, maar de bibliotheek was open tot 7 uur, dus dat zat wel goed (dacht ik). Nadat ik driemaal van de tweede etage naar de balie beneden was gestuurd (pasje aanvragen, wachtwoord opvragen, vragen waarom het tóch niet werkt), kreeg ik te horen dat het tien voor 5 was en dat het magazijn nu gesloten was. Aaaghh :(

Ik ben voorlopig niet in Maastricht; misschien heeft iemand anders tijd om die scriptie in te kijken? Het is de doctoraalscriptie van M.A. Kooij, die in 1985 aan de TH Delft afstudeerde op het onderwerp 'Na de Comedie'. Titel van de scriptie: Maastrichtse schouwburg: voormalige Jezuïetenkerk en -klooster: bouwhistorisch verslag. De titel klinkt in elk geval veelbelovend...

Heeft iemand (Ingrid?) toevallig de complete Maasgouw in huis? Op pagina 441-454 van jaargang 1881 schijnt een artikel over 'het Comediegebouw' te staan. Wellicht dat daar nog wat interessante gegevens in te vinden zijn?

[SJEF †]

Heeft iemand (Ingrid?) toevallig de complete Maasgouw in huis?
Op pagina 441-454 van jaargang 1881 schijnt een artikel over 'het Comediegebouw' te staan.
Wellicht dat daar nog wat interessante gegevens in te vinden zijn?

Ja hoor, SJEF heeft de Maasgouw 1879 - 1903 compleet.
Vijf boekwerken; elk deel ter grootte van een ouderwetse, dikke Statenbijbel.
Ik zal het betreffende artikel scannen, OCR-en en als PDF bestand publiceren, zodat jullie het kunnen lezen c.q. downloaden.

Wat het Centre Céramique betreft:

OPENINGSTIJDEN

maandag: gesloten
dinsdag: 10.30 - 19.00 uur
woensdag: 10.30 - 17.00 uur
donderdag: 10.30 - 19.00 uur
vrijdag: 10.30 - 17.00 uur
zaterdag: 10.00 - 15.00 uur
zondag: 13.00 - 17.00 uur*

let op: het magazijn is gesloten op dinsdag en donderdag vanaf 16.45 uur.
*In juli en augustus zijn wij op zondag gesloten.

[burgemeester]

Van SJEF zelfs de openingstijden! Die is wel heel benieuwd.

Ik kan zaterdag wel gaan kijken.

[SJEF †]

Heeft iemand (Ingrid?) toevallig de complete Maasgouw in huis?
Op pagina 441-454 van jaargang 1881 schijnt een artikel over 'het Comediegebouw' te staan.
Wellicht dat daar nog wat interessante gegevens in te vinden zijn?

Ik heb alle pagina's gescand en via OCR omgezet naar een tekstbestand, en dat uiteindelijk als een doorzoekbaar PDF bestand opgeslagen.
Wees maar blij dat ik een A3 scanner heb; anders was het nooit gelukt vanwege de afmetingen van de bladzijden.
Tevens heb ik veel tijd besteed aan de controle van de spelling, die op veel punten afwijkt van onze huidige spelling.
Waar kun je het PDF bestand lezen en downloaden?

Klik H I E R.

[burgemeester]

Ik ben voorlopig niet in Maastricht; misschien heeft iemand anders tijd om die scriptie in te kijken? Het is de doctoraalscriptie van M.A. Kooij, die in 1985 aan de TH Delft afstudeerde op het onderwerp 'Na de Comedie'. Titel van de scriptie: Maastrichtse schouwburg: voormalige Jezuïetenkerk en -klooster: bouwhistorisch verslag. De titel klinkt in elk geval veelbelovend...

Ik heb een kopie gemaakt van bovenstaand boek. De hier relevante delen zal ik weergeven.

"Op 17 mei 1786 werden,na lange en moeizame onderhandelingen, de gebouwen en terreinen in eigendom overgedragen aan de stad. Direct na de overdracht werden plannen opgesteld het complex geheel of gedeeltelijk te verkopen. In navolging van dit idee werden bouwplannen gemaakt.

Het meest radicale plan was van P.L. Deplaie, die de totale sloop voorstelde uitgezonderd de kerk en de zogenaamde Lambertusaanbouw (de huizen tegen de oostzijde van de kerk waaronder de sacristie). De vrij gekomen ruimte tussen kerk en de achterhuizen van de Wolfstraat, - Achter het Vleeschhuis en - Heggestraat moest worden ingericht als wandelpark met vier blokken met ieder 21 bomen.

Het plan Mathias Soiron was ook ingrijpend in die zin dat een deel van het klooster afgebroken diende te worden. Soiron betoogde in een uitvoerig rapport dat de verkeersverbinding slecht was. Hij stelde voor een nieuwe straat te maken in het verlengde van de Hondstraat (de huidige Minckeleersstraat, burgemeester). (...) Opmerkelijk is dat zowel een een deel van het huis van de paters als van de Lambertusaanbouw moest worden afgebroken (...)

Nu moest alleen de nog de toestemming verkregen worden van de Raad van Maastricht. Deze ging onder een aantal voorwaarden akkoord met de verbouw: "van het gebouw der geweesene kerk der Jesuiten met de daer aan annexe sacristie te moogen appro prieeren tot een nieuw spectakel en redoutezaal' (Raadsresolutie 27 november 1786) (...)

(Toch) werd in 1787 de vloer aangebracht die de kerk horizontaal in tweeen deelde. Allereerst werd de comediezaal op de eerste verdieping in gereedheid gebracht. De ruimte op de begane grond werd ingedeeld in een grote en een kleine redoutezaal, een koffiehuis, een conciergerie en een aantal nevenvertrekken. Aan de actionarissen werd op 14 april 1788 toegestaan "Het portaal met de deure aan de geweesene comedie bij den ingang van de loge van den gouverneur', te gebruiken voor de nieuwe schouwburg mits zij het gat in de muur, die zou ontstaan door de verwijdering, laten dichtzetten. Waarschijnlijk heeft de nieuwe voorgevel die gemaakt moets worden door het deels afbreken van de Lambertusbouw er uitgezien als afb. 21. Het is mogelijk dat kolommen vroeger deel uitmaakten van het impluvium"

Bron: M.A Kooij. - Bouwhistorisch verslag Maastrichtse Schouwburg voormalige jezuitenkerk en klooster (1985).

Noot van de overtyper.

Afb. 21 zou ik wel kunnen inscannen, maar dat levert weinig op, de tekening was al niet goed in het origineel en is nog slechter op mijn kopie. Het is echter duidelijk dat het hier een weergave is van dezelfde voorgevel als de tekening door Van Gulpen. Afb 21. is zeer zeker niet getekend door Van Gulpen, het mist zijn wat zwierige, amateuristische (mag ik dat zo zeggen?) stijl.

Mijn conclusie: waarschijnlijk betreft de tekening van Van Gulpen dus de oostzijde van de Comedie uit 1787.

[burgemeester]

Afb. 21 zou ik wel kunnen inscannen, maar dat levert weinig op, de tekening was al niet goed in het origineel en is nog slechter op mijn kopie. Het is echter duidelijk dat het hier een weergave is van dezelfde voorgevel als de tekening door Van Gulpen. Afb 21. is zeer zeker niet getekend door Van Gulpen, het mist zijn wat zwierige, amateuristische (mag ik dat zo zeggen?) stijl.

Ik heb de plaatjes nogmaals naast elkaar gelegd: bovenstaande klopt niet. Het betreft wel dezelfde tekening.

[SJEF †]

Noot van de overtyper.

Afb. 21 zou ik wel kunnen inscannen, maar dat levert weinig op, de tekening was al niet goed in het origineel en is nog slechter op mijn kopie.
Het is echter duidelijk dat het hier een weergave is van dezelfde voorgevel als de tekening door Van Gulpen.
Afb 21. is zeer zeker niet getekend door Van Gulpen, het mist zijn wat zwierige, amateuristische (mag ik dat zo zeggen?) stijl.

Mijn conclusie: waarschijnlijk betreft de tekening van Van Gulpen dus de oostzijde van de Comedie uit 1787.

Mijn vraag: waar heeft afb. 21 betrekking op?
Is dat een afbeelding in het gescande boek of heeft het nummer betrekking op een andere tekening, behorend bij een van de voorgaande berichten?

[burgemeester]

Mijn vraag: waar heeft afb. 21 betrekking op?
Is dat een afbeelding in het gescande boek of heeft het nummer betrekking op een andere tekening, behorend bij een van de voorgaande berichten?

Dat is een afbeelding die in het aangehaalde boek te vinden is. Ik heb de tekst die ik letterlijk heb overgenomen niet voor niets 'in italics' gezet.

[burgemeester]

Ahum,.. het wordt er allemaal niet duidelijker op

Ik ben het met je eens.

Na lezing van de hele scriptie trof ik nog een omschrijving van Fons Olterdissen (himself) aan m.b.t. de Comedie van voor 1878:

"De oude comedie voor 1878 was een huiselijk lokaal met een glazen portaaltje ervoor als entree. Er waren in de comediezaal drie galerijen, waarvan de twee ondersten als 'baignoires' en loges dienst deden en de bovenste als engelenbak of, volgende de franse aanduiding als 'paradis', wat elders ook wel 'schellinkje' werd genoemd en dat bestemd was voor de minst betalenden. De loges van de 'avant scene' hadden ruitjes met blauwe gordijnen. Het plafond van de schouwburgzaal was nog het oorspronkelijke tongewelf van de voormalige kerk, dat geheel gewit was'.

Bron: M.A Kooij. - Bouwhistorisch verslag Maastrichtse Schouwburg voormalige jezuitenkerk en klooster (1985).

Noot van de overtyper.

Glazen portaaltje?

Funske was ten tijde van de verbouwing overigens 13 jaar.

[Ingrid M.H.Evers]

Het is mogelijk dat kolommen vroeger deel uitmaakten van het impluvium".

Geen idee wat een impluvium was, dus het maar even opgezocht. Moet ik hier nu uit opmaken dat de kerk oorspronkelijk al een dergelijk impluvium had en de kolommen dus hergebruikt zijn?

'Het impluvium is een ondiepe verlaging in het midden van de vloer van een atrium in een Romeins huis. In deze verlaging werd regenwater opgevangen voor huishoudelijk gebruik. Vroeg-christelijke kerken hadden eenzelfde verlaging waarin regenwater werd opgevangen voor ritueel gebruik tijdens de mis.
Het formaat van een impluvium hangt samen met het formaat van het atrium, de verhoudingen tussen beide waren vaak hetzelfde.' Wikipedia. (Voor het plaatje zie http://nl.wikipedia.org/wiki/Impluvium).

Mijn conclusie: waarschijnlijk betreft de tekening van Van Gulpen dus de oostzijde van de Comedie uit 1787.

The plot thickens! Momenteel is dit inderdaad de consensus.

PS. Met dank aan burgemeester voor het deels overtypen van deze bouwhistorische scriptie van M. Kooij.

[burgemeester]

Geen idee wat een impluvium was, dus het maar even opgezocht. Moet ik hier nu uit opmaken dat de kerk oorspronkelijk al een dergelijk impluvium had en de kolommen dus hergebruikt zijn?

Ja, dat is inderdaad de conclusie van hem /haar en ik vind dat wel opmerkelijk. Ik vind dat Kooij hier wel heel gemakkelijk conclusies trekt.

Kooij baseert zich op de plattegrond en maquette van Larcher d`Aubencourt uit 1748. Kooij schrijft:

"De plattegrond geeft duidelijk het kappenplan van het complex aan. Het oude collegebouw (...) heeft een samenstelsel van allerlei soorten kappen, waarbij de kap van de ingangspartij opvalt; een soort impluvium. Op de maquette mist dit impluvium. Opmerkelijk is het feit dat de maquette het transept aan de westzijde heeft (in plaats van aan de oostzijde). Hierdoor sluit het huis van de paters niet goed aan op de kerk. De plattegrond en maquette van Maastricht zijn geen exacte weergave van de binnenstad, daar zij uit zuiver militair oogpunt zijn gemaakt (vestingswerken)"

[El Loco]

Goed werk, allemaal! Met z'n allen gaan we we er vast uit komen Ik haal nog even de twee bouwtekeningen uit post #11 erbij, ditmaal inzoomend op de zogenaamde Lambertusaanbouw:

. .

Links de bestaande situatie in 1786, rechts de plannen van Matthias Soiron. Voor de duidelijkheid: de kerk staat niet op deze tekeningen (links nog net de muur van het oostkoor). Onderaan de Bredestraat. Op de linkertekening is A is de ingang naar het klooster, het impluvium dus. No.2 is de voormalige sacristie, B is de keuken, C en D dienstvertrekken. F is een deel van de kloostergalerij. Op de rechtertekening zijn de kloostergalerij en het impluvium weggegumd, maar wel nog zichtbaar; waarschijnlijk dus bedoeld om gesloopt te worden. De nieuwe façade van de schouwburg is met een dubbele lijn aangegeven. Rond het impluvium tel ik 8 kolommen. Zouden dat de kolommen zijn die Soiron hergebruikte voor de nieuwe façade?

De positie van de deur komt min of meer overeen met de plattegrond. Dat rare aanbouwseltje rechts kan verklaard worden als een restant van de kloostergalerij. Vreemd is wel dat de gevel niet symmetrisch is. Waarom dat ene raam links en geen doorlopende arcade over de hele breedte van de gevel? Op de bouwtekening kan ik de noodzaak van dat linkerraam niet terugvinden. Maar van de andere kant: Soiron was niet altijd even symmetrisch. Zie hier zijn wachthuis bij de OLV-kerk: raam-raam-boogje-boogje-boogje en een tympaan dat echt niet in het midden zit...

Zeker weten we nog niks. Misschien moet toch eens iemand achter die schetsboeken van Matthias Soiron aan, die zich in het RHCL schijnen te bevinden...

[Breur]

Bij deze deel 1. De rest volgt.

Ik zie nu pas dat Sjef en ik dubbel werk aan het doen zijn geweest. Daarom kan ik mijn verwijzingen weghalen.

[Ingrid M.H.Evers]

De schetsboeken van Matthias Soiron (1748-1834)

De Publications de la Société Archéologique et Historique dans le Limbourg [PSHAL] gaan al weer enige tijd door het leven als Jaarboek van Limburgs Geschied- en Oudheidkundig Genootschap [LGOG]. Deel 138 (2002) was een themanummer dat geheel gewijd is aan de lange reeks schetsboeken van Matthias Soiron: [Mw.mr.] W.E.S.L. Keijser-Schuurman, Een bijzondere nalatenschap: meubeltekeningen in de albums van Matthias Soiron. 224 pp.

Mevrouw Keijser (chartermeester bij het RHCL, alom erkend autoriteit op het gebied van Maastrichts en Limburgs zilver en zeer thuis in de achttiende-eeuwse kunstgeschiedenis van de Euregio) heeft zich gezien haar interesse en de uitgebreidheid van de verzameling heel verstandig beperkt tot Soirons meubels. Architectonische elementen komen nauwelijks ter sprake. Maar die meubels en hun herkomst, beïnvloeding en eventuele voortbestaan komen uitgebreid ter sprake. Het boek was de meest 'plaatjesrijke' aflevering van de PSHAL ooit!

Het 'register van plaatsen, persoonsnamen en zaken' laat tot mijn verdriet de laatste categorie geheel achterwege en is lapidair wat betreft de rest. (Registeren is een vak, geen computerfunctie!). Maar wie wat meer wil weten over Soiron, zijn leven en carrière en [een deel van] zijn werk, moet zeker dit boek eens ter hand nemen.