Bevrijders en bevrijding

Bevrijders en bevrijding

Maastricht, 13 september 1944

Onbewust verzetswerk

Op de Bilzerbaan in Maastricht lagen vroeger slechts enkele huizen.
Bewoner van één van die huizen was de familie Bollen, die een bierbottelarij dreef.
Desiderius Bollen, kortweg Dré was 14 jaar toen de oorlog begon.

"'s Nachts om drie uur werd ik wakker.
Ik sliep op de eerste verdieping van ons huis en keek uit op een enorm veld.
Er werd geschoten, ik neem aan dat het afweergeschut vanaf het fort op de talrijke Duitse vliegtuigen schoot.
Meerdere gevechtsvliegtuigen werden geraakt en kwamen neer in het veld. Vermoedelijk hadden de piloten opdracht de aanstormende landmacht vanuit de lucht te ondersteunen.
Om half vier 's nachts kon ik mijn nieuwsgierigheid niet langer bedwingen.
Mijn ouders moesten me laten gaan.
Ik liep het veld in naar het neergestorte vliegtuig.
In het uitgebrande vliegtuig zag ik een Duitse soldaat liggen met een gespleten hoofd en enkele verkoolde lijken.
Nederlandse militairen op fietsen stonden erbij om de overlevenden krijgsgevangen te maken.
'Mensch, du bist verrückt,' riep een Duitser.
'Voor we op het Emmaplein zijn, zijn wij vrij en jij krijgsgevangen.'
En dat bleek later de waarheid te zijn.
De bezetting van Maastricht was een feit."

De jonge Dré Bollen met zijn paard Max.
Op de laatste oorlogsdag (12 september 1944) werd Max door Duitse soldaten meegenomen.

Dré Bollen werkte mee in de zaak.
Voor de oorlog beschikte de familie nog over een autootje, maar later werd het moeilijk aan benzine te komen en moest alles met een handwagen vervoerd worden.
Het werd moeilijk zaken doen voor de bierbottelarij.
Suiker was niet meer te krijgen, flessen raakten op.
Daar vonden ze wat op, toen ze contact kregen met mensen van de spoorwegen, die de lege schnappsflessen uit de treinen verzamelden.
Nog later kon vader Bollen weer een paard en kar (een echt bakkerswagentje) op de kop tikken en was het vervoer met de handkar niet meer nodig.
De Bilzerbaan was dé verbindingsweg naar België en zo zag Dré vele Duitse colonnes richting België trekken.
"Je stond verbaasd over de kwaliteit van hun materieel."

Ergens in 1943 zei vader Bollen: "Jongen, ik moet je wat vertellen."
Maar in plaats van de verwachte vertrouwelijke informatie, wees zijn vader hem een weg die hij met paard en kar moest afleggen, richting Banholt.
Daar lag een afgelegen boerderij.
"Ik kreeg de instructie niet naar binnen te gaan. Ik moest wachten tot twee mannen achter zouden instappen.
Die moest ik naar de belastingdienst in het centrum van Maastricht brengen.
Ik kreeg geen antwoord op de vraag wie die twee mannen waren en waarom mijn vader niet zelf ging.
Maar hij vertelde me dat hij me op de fiets zou volgen.
Wanneer de mannen ingestapt waren, moest ik naar hem knikken.
Maar ik mocht absoluut niet met hem praten."
Zo gezegd, zo gedaan.
Dré ging op weg en maakte zich niet al te veel kopzorg over het mislukken van de operatie, die hij niet begreep.
"Het gebeurde zonder een woord.
De mannen stapten in, ik kreeg een klap op mijn schouder en vertrok naar het belastingkantoor.
Ik knikte mijn vader toe en reed naar de Kapoenstraat, waar het belastingkantoor lag.
Het had een gevel met een grote poort.
Ik werd naar binnengeloodst.
Op de binnenplaats wees iemand naar een andere poort, die weer naar buiten leidde.
Ik kwam uit bij de moestuin.
Daar stond een vrachtwagen gereed, die was volgeladen met fruitkisten.
Een stel werd eruit gehaald, waarna de mannen overstapten van mijn bakkerswagentje naar de vrachtwagen.
Verder zag ik drie motorfietsen geparkeerd staan en een Buick, ingesmeerd met modder.
Iemand van de aanwezigen bedankte me.
En daarna reed ik huiswaarts."
Dit was een operatie van een pilotenlijn.
De twee mannen waren piloten, die met de fruitwagen richting België werden gebracht, waarna ze misschien Engeland zouden bereiken.
"Thuis werd er verder met geen woord over gesproken.
Ik was niet zo nieuwsgierig toen, maar later realiseer je je welk risico je liep."
In de oorlog zelf werd Dré verder niet meer ingezet bij illegale acties.
Hij werd wel lid van de vrijwillige luchtbescherming, een organisatie van de gemeente, die hulp bood bij bominslag of brand.
"Dat betekende dat de Duitsers je verder met rust lieten als het luchtalarm was gegaan en je buiten bleef kijken."
Met achttien jaar werd Dré gekeurd voor de Arbeitsdienst in Duitsland.
"Ik werd goedgekeurd en aangezien ik reeds enige ervaring had, kreeg ik het beroep chauffeur toegewezen.
Een tijd later kreeg ik de order me in Friesland te gaan melden."
Wie echter onmisbaar was voor de oorlogsindustrie, hoefde geen Arbeitsdienst te verrichten en daarom werd Dré Bollen als mijnwerker ingeschreven bij de Oranje Nassaumijn in Heerlen.
"Ik woonde officieel op de Bongerd 16 en was kriegswichtig.
De mijn hielden een dubbele boekhouding bij en ik stond op de officiële lijst, maar heb nooit in de mijn gewerkt."
Op de Bilzerbaan was een kleine fortificatie, waar ook luchtafweergeschut stond.
Op een dag kwam een brandend vliegtuig overgevlogen.
"Het ging vlak over de daken van de huizen.
Toen het vliegtuig bij het 'boerderijke' kwam, stortte het neer, het explodeerde echter niet verder.
We gingen natuurlijk onmiddellijk een kijkje nemen, maar de Duitsers stuurden ons weg.
De ingezetenen hadden het niet overleefd.
Ik had wel gezien, dat de tank van het vliegtuig zich niet meer aan de romp bevond.
Dus zocht ik wat verder en vond hem een stuk verderop.
Ik ging naar huis, pakte een pikhouweel en zei: Ik ben zo terug.
Ik heb toen een gat in de tank geslagen.
Zodoende kregen de Duitsers tenminste niet de overgebleven brandstof."

Een bombardement van de binnenstad van Maastricht weet Dré Bollen zich nog goed te herinneren.
"Ik was aan het venten met paard en bakkerswagentje in Kraaiendorp en zag de vliegtuigen, die probeerden de spoorbrug over de Maas te vernietigen.
Bovenop het dak van de Sphinx lag afweergeschut, maar de soldaten waren zo bang, dat ze naar beneden sprongen.
Dat was hoog en dus vielen ze te pletter.
Het paard schrok zo van de inslagen, dat het steigerde en op hol sloeg, richting Bosscherveld.
Ik hield de teugels strak, maar het rende door tot het uitgeput was."
De gevolgen van het bombardement waren groot.
Niet alleen bleek er enorme schade aan de huizen te zijn ontstaan, er waren, en dat was veel erger, tientallen mensen omgekomen.
Dré Bollen moest na een vordering van de overheid ook paard en wagen afstaan en meehelpen om de vele lijkkisten te vervoeren van de kerk naar de begraafplaats.
"In de Dominicanerkerk lagen tientallen kisten op een rij."
Dat was een droevige gebeurtenis, die onder grote belangstelling van de bevolking plaatsvond.
Bij hoeve Hazendans was een Duits detachement gevestigd.
Tegen het einde van de oorlog werden de manschappen daar tamelijk nerveus.
"Ons paard Max, dat was gevorderd door de Duitsers, stond daar gestald en ik ging elke dag een kijkje nemen, soms wel twee keer.
De soldaten vroegen telkens wat ik kwam doen en dan zei ik: 'Pferd gucken.'
'Wo bleiben die Ammis?' kreeg ik dan te horen en natuurlijk wist ik dat ook niet.
Ze gaven me de volgende raad: 'Als je in het veld loopt en je hoort de granaten, dan kun je gewoon doorlopen.
Hoor je ze niet meer, dan gooi je je zo snel mogelijk op de grond.'
Gelukkig heb ik hun raad nooit hoeven op te volgen."

In september vroeg een van de soldaten of hij met me mee naar huis mocht.
Ik weigerde, maar hij volgde me en wist daarna waar ik woonde.
Op een keer stond hij in ons magazijn.
We hadden een gewelfde kelder en een houten schuur en de soldaat zei: 'Ich bleibe hier.'
Ik weigerde opnieuw, want het gevaar was veel te groot.
Maar hij hield vol.
Toen heb ik hem maar in de kelder geduwd.
Hij gaf me zijn geweer en dat heb ik van pure onwetendheid in het kippenhok gegooid.
's Avonds ging ik naar het paard op de boerderij en kreeg toen de onvermijdelijke vraag van de andere Duitsers naar het verblijf van hun kameraad.
Ik ontkende in alle toonaarden dat ik er ook maar iets van wist.
Ze lieten me gaan, volgden me en werden mijn volgende krijgsgevangenen.
Na een week zaten twaalf ongewapende Duitsers in onze kelder, terwijl thuis verder niemand iets wist."

Enkele dagen later bleken de overige Duitsers 's morgens vroeg paard Max en een slagkar van de boer te hebben gepakt en richting Duitsland te zijn vertrokken.
"Ik vond het zo erg, dat ik direct achter ze aan probeerde te fietsen.
Maar ver kwam ik niet, want vlakbij de spoorbrug werd ik door een Duitser beschoten.
Ik ben meteen in de greppel gaan liggen en waagde het niet meer me te verroeren."

Amerikaanse troepen vlakbij de Belgisch-Nederlandse grens.
Maastricht is nog maar 10 kilometer vanaf hier.
Datum: 11-09-1944.

De eerste Amerikaan verscheen gewoon om de hoek van de straat.
Dré Bollen zwaaide naar hem.
Hij had een radio op de rug en kwam naar Dré.
"Het was niet mogelijk hem iets uit te leggen, maar ik nam hem mee naar onze kelder, waar de twaalf Duitse soldaten met opgeheven handen naar buiten kwamen.
De Amerikaan hield zijn karabijn op hen gericht en seinde aan de volgers het bericht van de zich overgevende Duitsers door.
Deze voerden de krijgsgevangenen af.
Iedereen keek op van mijn vangst."

Via Heer trokken de eerste Amerikaanse soldaten de gemeente Maastricht binnen.
In de verte zien we de eerste huizen van Wyck en de fabrieken van de Céramique.

Op 16 september had Dré geen geduld meer.
Hij wilde iets beleven en had gehoord dat in Wyck het hoofdkwartier van de stoottroepen was gevestigd.
"Ik ging me melden bij Frans Kortbeek, die vroeg wat ik kwam doen.
'Ik kom eens kijken of ik soldaat kan worden,' zei Dré.
Hij stelde me vragen over mijn gedrag in de oorlog en hoezeer hij ook naar bruikbare manschappen zocht, de papieren moesten in orde zijn.
Maar ik stond nog steeds ingeschreven in Heerlen en dus moest ik daarheen.
Onderweg kwam ik langs de overblijfselen van Coenen en Frankotte, verzetsmensen die door de Duitsers op het laatste moment waren gefusilleerd op de Cauberg.
De lijken waren zelfs van hun schoenen ontdaan.
"Het register van de gemeente Heerlen was gekraakt en dus moest de jonge Bollen nog een tijdje wachten voordat de papieren in orde waren en hij naar Overbunde kon om de training tot stoottroeper te ondergaan.
Zijn onderdeel heeft tot ver in Duitsland direct achter het front logistieke steun gegeven aan de oprukkende Amerikaanse legers.
Ze bewaakten krijgsgevangenen, verzorgden munitie en benzine.
In verschillende plaatsen ging het er niet vreedzaam aan toe.

Dré Bollen op de motorkap van 'zijn' Mercedes.

"We reden met een gevorderde Mercedes 170V door Heinzberg.
Ik kan me nu nog de reuk herinneren die er hing.
De lucht was gevuld met de stank van halfvergane lijken.
Ik ben nooit meer in Heinzberg teruggeweest."
De stoottroepers waren ook een tijdje in Valkenburg gestationeerd.
Op een nacht in december 1944 kwam Dré Bollen doodmoe aan op het hoofdkwartier, hotel Berg en Dal in Geulhem.
Hij had enkele officieren naar Bergen en terug gereden.
Hij at een hapje en kreeg toen de vraag of hij voor een paar uur de wacht wilde overnemen van het spooremplacement.
Hij stemde in en pakte het geweer op, dat met lichtkogels was geladen.
Even na twee uur reed een met gewonden volgeladen goederentrein langzaam over het spoor.
Uit het seinhuisje stormde een uit zijn slaap gerukte seinwachter en schreeuwde: "Stoppen, stoppen."
Soldaat Bollen begreep direct wat er aan de hand was en vuurde haast intuïtief zijn geweer af.
De lichtkogels gingen af en konden de machinist van de gewondentrein tot stoppen bewegen.
Dertig meter voor de spoorwissel kwam het gevaarte tot stilstand.
Gelukkig maar, want daar reed op dat moment een trein met munitie en de ramp, die de botsing zou hebben veroorzaakt zou vele doden tot gevolg hebben gehad.
Gelukkig maar.

Bronmateriaal tekst en foto's: Limburg Bevrijd; Paul Weelen.

Bevrijders en bevrijding

Plots 'n bevrijder op de stoep.

84-Jarige Amerikaanse oud-soldaat Willis Irvin duikt plotseling op in Maastricht.

Ineens stond een bejaarde Amerikaan op de stoep van het stadhuis.
Compleet met koffers.
Willis Irvin Junior, bevrijder van de stad in 1944.
Een stokoude man loopt met al zijn bagage het stadhuis van Maastricht binnen.
Willis Irvin Junior (84) heeft een aantal persoonlijke verzoeken.
Alleen bedoeld voor de burgemeester.
"U moet nog even wachten, de burgemeester zit nog in een bespreking," legt Leers’ woordvoerder Math Wijnands gemoedelijk uit.
Willis Irvin jr. kent Maastricht uit de TweedeWereldoorlog.
Hij heeft hier in 1944 meegevochten in de tweede pantserdivisie.
Op eigen initiatief is de Amerikaanse vrijheidstrijder naar Maastricht afgereisd, helemaal alleen.
Hij heeft drie dezelfde boeken bij zich, zijn herinneringen aan de oorlog.
"Donderdag is hij hier ook geweest," vertelt Wijnands.
"Hij stond in de stad, maar kon de weg niet vinden naar het stadhuis.
Toevallig kwam wethouder Jaques Costongs langslopen.
De wethouder was toch op weg hierheen, dus hij heeft meneer Irvin meegenomen.
Die wilde de burgemeester spreken, maar dat kon niet meteen.
Dit soort bezoeken moet speciaal ingepland worden."
Zuid-Limburg is in september 65 jaar bevrijd.
Dat wordt op 12 september gevierd met een defilé van Amerikaanse veteranen, maar daarom is Irvin jr. niet gekomen.
"Ik ben hier om mijn boek te publiceren.
Ik wil de burgemeester vragen of hij het kan vertalen en drukken.
Mijn exemplaren zijn allemaal verkocht aan de Amerikaanse soldaten.
Zo laat ik ze in Irak weten dat ze er niet alleen voor staan.
God zorgt voor ze en staat ze bij zoals Hij ook bij mij was toen ik aan het front vocht."

Amerikaanse vrijheidsstrijder Willis Irvin Junior haalt herinneringen op
bij een tekening van zichzelf, gemaakt in de Tweede Wereldoorlog.
© foto: Johannes Timmermans.

Irvin bladert door zijn boek 'The Point of the Arrow'.
Flarden herinneringen komen naar boven, af en toe blijft hij steken bij een verhaal en vertelt er wat over.
Maar eigenlijk zoekt hij een tekening van een altaar in de sneeuw.
"Laat me je vertellen hoe ik God vond.
We waren onderweg toen de Duitsers plotseling V1 buzzbommen op ons loslieten.
Ik zocht dekking.
In een wegkapel, gewijd aan Jezus."
Hij kan zijn verhaal niet afmaken want de burgemeester staat naast hem.
Leers bedankt hem vriendelijk voor de strijd die Irvin jr. in Maastricht heeft geleverd.
Voor de boeken wil Leers kijken wat hij kan doen, maar hij kan niets beloven.
Irvin knikt begrijpend.
"Wat gaat u verder doen in Maastricht?", vraagt Leers.
De veteraan haalt zijn schouders op.
"Ik heb vanmorgen uitgecheckt uit mijn hotel.
Ik kwam hier om u te zien en weet niet waar ik vannacht moet slapen.
Hier is het papier met mijn vluchtgegevens.
Ik heb nog tweehonderd euro bij me en driehonderd dollar."
Irvin geeft een A-4tje aan de burgemeester en zoekt zijn portemonnee erbij.
"En er is niemand met u meegekomen?", vraagt Wijnands terwijl hij een blik met Leers uitwisselt.
De veteraan glimlacht.
"Mijn vrouw, met wie ik in maart ben getrouwd, heeft er alles aan gedaan om te zorgen dat ik niet zou gaan.
Maar ik ben er toch."
De secretaresse van Leers belt een taxi voor Irvin jr. en hij wordt netjes teruggebracht naar het hotel waar hij ‘s ochtends is opgehaald.
"Maak je geen zorgen," zegt Wijnands.
"Een bed en maaltijden worden voor hem geregeld tot hij dinsdag terugvliegt naar Amerika."

© Eva van Wijngaarden
gazet de Limburger
5 september 2009

= : = : = : = : = : = : = : = : = : = : = : = : = : = : = : = : =

Toevoeging.

Willis Irvin was architect van beroep.
Dit is de URL van zijn webpagina.

http://www.lilagroup.com/ .

Op pagina 5 (Masters & More) lees je meer informatie over zijn boek 'The Point of the Arrow'.

Aankondiging

Leave a comment:

Leave a comment: