Botteressen

[Toller]

Botteressen waren nauw betrokken bij het uitgraven van de Zuid-Willmsvaart, het Bassin en het Kanaal Luik - Maastricht. Volgens de HEM (Historische Encyclopedie Maastricht, Ubachs/Evers) op pagina 89 en 90 waren dit vrouwen die het echte sjouwwerk verrichten bij het uitdiepen van de waterwegen. Zij droegen manden op hun rug gevuld met bijvoorbeeld aarde. In een oud boek:

‘Al de liberale liedjes en gedichten, 1846-66 van Nap. Destanberg’
Gent bij uitgever Van de Weghe Korte Dagstege 18,

kwam ik een leuk gedicht tegen:

De Botteressen van Luik

Goed, botteressen, gij deedt wel,
Want gij Toondet uw mishagen
Voor een loopstrijd, voor een spel,
Dat u enkele kon verlagen.
Goed gedaan en wel gedaan,
Altijd moet g’ uw daar van houden!
D’ arbeidstaat u beter aan,
Gij wilt het hoofd geheven gaan!
Gij zijt vrouwen…..

Zie, dat was een slecht gedacht,
Van die brave vrouwe lieden.
Midden ’t volk dat schimpt en lacht,
Als spektakel aan te bieden.
Maar gij steldet paal en perk
Aan die wild’ uw faam vermindren,
Braaf! Dat gij geen ander merk
Wenscht als d’adel van het werk!
Gij hebt kindren…..

Neen, laat peerden, als ’t moet zijn,
Honden, ezels, duiven strijden,
Maar geen vrouwen dat doet pijn,
Geen vrij land en mag dat lijden,
Dat is eene ware schand.
In het oog des Albehoeders!
’t Is een aaklig misverstand
In ’t verlichte Belgenland.
Gij zijt moeders…..

Daarom bravo! Voor uw daad,
Bravo! Dat gij al die prijzen
Kleeren geld of wat er staat.
Van de hand hebt durven wijzen.
Bravo! Ja! Zoo moet het zijn,
’t Volk geeft somtijds strenge lessen.
Bij uw stem voeg ik mijn,
En ‘k zend u mijn lof refrijn,
Botteressen!

[Breur]

Journal de la province de Limbourg 8 augustus 1826

[Breur]

Betekenis woord botte.

In het Frans heeft botte een dubbele betekenis.
a. Bundel, bos, bondel.
b. Laars van leer (stievel).

[Toller]

In de HEM (Historische Encyclopedie Maastricht, Ubachs/Evers op pagina 89) staat 'botte' = draagkorf op de rug

[Ingrid M.H.Evers]

Botteressen

Oude woordenboeken zou je nooit weg moeten gooien. Er komt namelijk een tijd dat een wat ouder woord niet meer wordt opgenomen in een nieuwe uitgave. Dat is ook de reden dat bibliotheken geen oude encyclopedieën weggooien. Wat nu niet meer als een beroep bekend is, stond er vroeger wel in vermeld.

Het woord 'botteresse' heeft niet alleen de handicap dat het geen beroep meer vertegenwoordigt, maar dat het tevens geen 'officieel' Frans is; het schijnt uit het lokale Waals afkomstig te zijn. Wie het Musée de la vie Wallonne in Luik bezoekt, kan er heel wat over te weten komen. Ik volsta hier met enkele grepen vanaf het Internet:

"De botteresse of hotteuse was een leurster met een draagkorf (botte of hotte)."

"Een van de meest bekende, misschien zelfs allerbekendste onder de kleine straatambachten is het beroep van 'botteresse', vaak geassocieerd in analogie met de 'cotîresses'. Die tweede zijn leursters die hun waar, meestal groenten, in een grote korf op het hoofd dragen, bovenop een vilten hoed, de eersten dragen hun waar in een korf op de rug. Gekend onder de naam boterèsses al hoye (“à la houille” of met steenkool) werden ze ingehuurd om de kolen te sorteren die de kolenvoerman had achtergelaten op straat voor het huis van een klant. Wanneer ze de grote stukken hadden opgeraapt, begonnen ze met het kneden van 'hotchèts' (een mengeling van steenkool, leem, assen en water). Dat was de steenkool van de armen."

Botteressen hebben in Maastricht gewerkt aan het Kanaal Luik-Maastricht, en aan de uitbreiding van de haven met de Nieuwe Haven in de jaren 1870-1880. Op Google Afbeeldingen zijn veel plaatjes te vinden.

[hermanw]

Herkomst botteressen

Deze verklaring is te mooi om niet waar te zijn:

De vrouwen worden bij voorkeur als ‘ezeltjes’ ingezet. Zij sjouwen het uitgegraven zand in manden naar boven. Schrijnend? Ja, ook letterlijk: na de arbeid smeren ze hun zere nekken met zoete boter in, een remedie waaraan ze de bijnaam ‘botteressen’ danken.

Bron:
Zuidwillemsvaart (pdf, 35 pagina's, citaat op pagina 12)

[Breur]

Klompendans.

De botteressen stonden in Luik bekend om hun klompendans. Zij dansten dus niet alleen figuurlijk naar de klompen van een ander.

[Ingrid M.H.Evers]

Verhagen, De geschiedenis van de Zuid-Willemsvaart, Someren 2000.

Deze verklaring is te mooi om niet waar te zijn: "De vrouwen worden bij voorkeur als ‘ezeltjes’ ingezet. Zij sjouwen het uitgegraven zand in manden naar boven. Schrijnend? Ja, ook letterlijk: na de arbeid smeren ze hun zere nekken met zoete boter in, een remedie waaraan ze de bijnaam ‘botteressen’ danken."
Bron: Zuidwillemsvaart (pdf, 35 pagina's, citaat op pagina 12)

Si non è vero, e ben trovato! (Ook al is het niet waar, het is mooi verzonnen)!

Het geciteerde Pdf-bestand 'Zuidwillemsvaart' vertelt deze onzin in een kadertje naast de overige tekst. Jammer is dat men het doet voorkomen alsof men Cees Verhagen citeert, de auteur van het boek over de Zuid-Willemsvaart. Veiligheidshalve heeft men er geen paginanummers bijgezet. Wie er Verhagen op naslaat, vindt op bladzijden 56-58 onder het kopje 'Vrouwenarbeid' het volgende:

"Vrouwen werden als 'lastdier' ingezet bij de aanleg van kanalen. Zij droegen het uitgegraven natte zand in manden op hun hoofd of rug naar boven. Er waren vrouwen die tijdens dit sjouwen nog een breiwerk in hun hand hielden. Hun schrale nekken werden 's avonds met zoete boter ingesmeerd." (57).

Van 'ezeltjes' is bij Verhagen dus geen sprake, evenmin van een 'verklaring' van het woord 'botteresse' via de gebruikte boter. Onduidelijk blijft bij Verhagen overigens waar hij het verhaal over die boter vandaan heeft.

@ Breur: Wat betreft de klompendans: mogelijk, maar botteressen droegen hoge schoenen of enkellaarsjes met gespijkerde zolen. Op klompen zouden ze ook nauwelijks zwaar beladen tegen de hellingen hebben kunnen opklimmen. (Ik weet daar alles van: ik loop dagelijks op 'klompen'. )

[Breur]

Maria en Catharina Wirtsom, botteressen te Luik

Limburg's jaarboek jaargang 12, 1906, no 4, 01-01-1906 (schatting):

27 Oct. 1755. Maria en Catharina Wirtsom, botteressen te Luik zijn op Zaterdag 25 met potagerieën op de Markt geweest, hebben voor hun eigen consumptie gekocht 32 pond boter ad. 4 st. Deze boter is door den bode Ancij gearresteerd en gebracht bij den adjoint Scholtis. Deze boter werd met de korven en linnen gearresteerd ingevolge ordonnanten 10 Juli 1745 en 13 Nov. 1744. De magistraat zegt, dat de confiscatie ten onrechte is geschied, dat de boter terug moet gegeven worden of de waarde; de kosten vallen ten laste van den scholtis ad. 2 gl. 18 st.

[Breur]

Bakersprookje.

Een in Limburg en Luik gangbaar bakersprookje verhaalt dat de pasgeboren kinderen door eene bottres (badros) in eene mand op den rug medegebracht (en de stoute soms weer meegenomen) worden; zie GITTÉE in D. War. N. R. 7, 582; Belfort 10, 60; Noord en Zuid 16, 292, en ook SCHUERM. [1865-1870] op Boddeman.

Bron: Het INL, Schatkamer van de Nederlandse taal.

[Breur]

Uit Lovenschen almanach ofte Tydt-verkonder voor het jaer 1754



Bron: Lovenschen almanach ofte Tydt-verkonder voor het jaer 1754

Wat is nu de hot?

[Breur]

Luik: Fontaine de la Tradition (Fontein van de Traditie)

Fontaine de la Tradition (Fontein van de Traditie). Heropgebouwd in 1719. Op drie zijden staan bas-reliëfs in brons van Georges Petit (1879-1958 ) die verwijzen naar typische elementen uit de Luikse folklore:
marionetten, ‘botteressen’ (vrouwelijke figuur met korf die boodschappen en goederen ronddraagt) en ‘cramignons’ (volksdans).




Bron: architectuurcentrumeindhoven.nl en Liège aux cent un visages

[Toller]

Van een onbekende tekenaar, gevonden in het fort Chartreuse.

[Toller]

Botteressen?

Kwam deze foto tegen. De mannen in een lange broek en de vrouwen met een kleed



Bron: honderd jaren KNP, pag. 20

[Ingrid M.H.Evers]

Botteressen?

Ik denk van wel. Dit speelt in 1818.

In het algemeen was het zo dat vóór de Franse Tijd (1794-1814) de inwoners zelf verantwoordelijk waren voor onderhoud en uitbreiding van stadsmuren en -grachten. Zij moesten dan een deel van hun tijd (enkele weken tot een maand) besteden aan het handwerk. Dat werd georganiseerd via het kerspelsysteem, de dertien tot veertien wijkjes waarin de stad was opgedeeld.

Na de Franse Tijd is die structuur verdwenen en worden de arbeiders ingehuurd.