Autochtonen - allochtonen: de 'ethnische' statistiek

[Ingrid M.H.Evers]

Een hele tijd geleden was er op MO een korte discussie in verband met allochtonen. Ik kan het betreffende stukje - een van onze beruchte afdwalingen in een of ander draadje - niet terugvinden, maar ik geloof dat het ging over het aantal Marokkanen of Turken dat woont in deze stad. Er werd toen verwezen naar een bevolkingsstatistiekje op de website van de gemeente, waaruit bleek dat er pakweg 1500 Turken in Maastricht woonden. Daarop repliceerde Pier dat hij op goede gronden meende dat het er veel meer waren en dat die statistiek dus niet klopte.

We zijn er niet verder op doorgegaan, maar nu elders gevraagd wordt naar het aantal Chinezen in Maastricht, ben ik eens achter die statistiek aangegaan.

Op de website van de gemeente is een overzicht te vinden van allochtonen en autochtonen per stadswijk (klik hier en vervolgens op buurt/ethniciteit). (...) De meeste allochtonen worden echter niet naar nationaliteit uitgesplitst, maar vallen onder de categorie overige allochtonen. Ook de Chinezen vallen onder die categorie. Dat is vreemd omdat bijvoorbeeld Portugezen, Ethiopiërs en Somaliërs wèl expliciet worden benoemd, terwijl het daarbij om zeer geringe aantallen gaat.
Probeert de gemeente de opmars van de Chinezen, die onze Pier heeft waargenomen, op deze manier te verhullen? Of hoe zit dat?

De gemeente hanteert verschillende cijfers. De door mijzelf en El Loco bedoelde tabel is een overzicht naar ethniciteit (grafiek, en daaronder een tabel), maar men heeft er geen verdere uitleg c.q. gebruiksaanwijzing bij gegeven. En dat is knap jammer, want het is wel zaak te weten wat die tabel precies weergeeft.

Contact met de groep 'Onderzoek en Statistiek' van de gemeentelijke afdeling 'Team Financieel Advies' leverde de volgende gegevens op:

1. De tabel is een uitvloeisel van het in het recente verleden door de rijksoverheid opgestarte Grote Steden-Beleid [GSB].
Voor dat beleid was een inventarisatie van sociaal zwakke wijken nodig. Daarbij ging men uit van zogenaamde aandachtsgroepen, die zowel van autochtone als van allochtone afkomst konden zijn. De concentratie van genoemde bevolkingsgroepen vormde voor het ministerie de toetssteen voor het verschijnsel 'probleemwijken'. De tabel is uitsluitend op het GSB te herleiden en ligt aan de basis van de ondersteuning van de zgn. Vogelaarwijken.

2. De term 'allochtoon' is voor meerdere uitleg vatbaar. De in de gemeentelijke tabel Bevolkingssamenstelling naar ethnische groepering is de definitie die het ministerie van Binnenlandse Zaken [BiZa] voor de Vereniging van Nederlandse Gemeenten [VNG] verplichtend heeft gesteld. Volgens de BiZa-criteria is een allochtoon:
a) iemand die in het buitenland is geboren, óf
b) iemand waarvan tenminste één ouder in het buitenland is geboren.

Echter: het Centraal Bureau voor de Statistiek [CBS] hanteert een eigen, minder brede definitie, waarbij alleen het tweede criterium (één ouder geboren in het buitenland) geldt. Als iemand in het buitenland wordt geboren uit ouders met de Nederlandse nationaliteit, is hij geen allochtoon maar Nederlander.

Bron: met dank aan dhr. H. Fouarge. Eventuele fouten in bovenstaand verhaal zijn de mijne, niet de zijne.

Overigens is GSB-3 in 2009 afgerond en wacht men momenteel af of een en ander nog door BiZa zal worden voortgezet. Indien niet dan overweegt de gemeente de betreffende tabel af te sluiten en een andere (evenwichtiger) statistiek te formuleren.

[Ingrid M.H.Evers]

Allochtoon: de 'definitie' van 'het volk'

Gezien de bovenstaande definities voor het begrip 'allochtoon' is het duidelijk dat wij - het 'volk' - van heel andere premissen uitgaan. Van Dale omschrijft het bijvoegelijk naamwoord 'allochtoon' als volgt: 'van elders aangevoerd of afkomstig, niet inheems, vreemd.' En het zelfstandig naamwoord staat voor: 'niet-oorspronkelijke bewoner, met name buitenlandse werknemer'. (1992)

Maar de dagelijkse praktijk is weerbarstiger. Bij een kaukasische (blanke) herkomst gaan veel vreemdelingen haast naadloos op in de autochtone bevolking, maar iedereen die een kleurtje heeft is in de ogen van het volk zonder uitzondering allochtoon. Een Turk, een Chinees of een Molukker: het zijn allemaal vreemdelingen, niet-Nederlanders, neet van hei.

De onbekendheid met de verschillende criteria heeft een klimaat van wantrouwen, onbegrip en onrechtvaardigheid geschapen. Want die Chinees of Molukker hoeft helemaal geen allochtoon te zijn. Hij is mogelijk al decennialang een autochtone Nederlander, zij het van allochtone afkomst.

Molukkers waren als bewoners van Nederlands Oost-Indië al vier eeuwen Nederlanders voordat zij na de Tweede Wereldoorlog naar Nederland en Maastricht migreerden. Inwoners van Suriname en de Nederlandse Antillen (Nederlands West-Indië) waren eveneens Nederlanders en zijn dat nog steeds, voorzover zij niet geboren zijn na het ontstaan van de Surinaamse staat en/of het vernieuwde Koninkrijksstatuut voor de Antillen. Toch zien veel Nederlandse 'kaaskoppen' deze bevolkingsgroepen als allochtoon. Zij zouden een voorbeeld kunnen nemen aan de Verenigde Staten, waar een immigrant met staatsburgerschap een Amerikaan is, en daarna pas een Ier, een Nederlander of een Chinees.

Chinezen verblijven al sinds het begin van de twintigste eeuw in Nederland. Als zij afkomstig waren uit Nederlands West- of Oost-Indië, - en dat geldt voor circa 18.000 van het huidige totaal van 90.000 - waren zij waarschijnlijk ook reeds lang Nederlander en dat geldt dus ook voor hun nageslacht. Waren zij afkomstig uit China, Taiwan (Formosa) of Hongkong, dan zijn ze inmiddels toe aan een derde of vierde generatie in Nederland. De tweede generatie (met een of twee in het buitenland geboren ouders) was voor de wet dan nog allochtoon, de derde kan indien beide ouders in Nederland geboren zijn, nu nog slechts autochtoon heten. En omdat ze autochtone Nederlanders zijn, worden zij niet benoemd als 'Chinezen'.

En dat geldt ook voor alle andere ethnische bevolkingsgroepen. Daarbij speelt huidskleur geen rol. Een vriend van me heeft de Nederlandse nationaliteit maar is van Belgische, dus allochtone komaf. Pas zijn kleinkinderen zullen autochtone Nederlanders zijn.

De goegemeentelijke neiging allochtonen over de ethnische kam te scheren is de reden dat overheden en sommige schrijvende media sinds enkele jaren proberen wat zorgvuldiger om te gaan met het begrip. Vandaar dat men tegenwoordig vaker leest over (bijvoorbeeld) 'een Nederlandse winkeleigenaar van Turkse afkomst'. Vaak is een typering 'Hij is een Turk' (of Marokkaan, of Chinees) niet eens denigrerend bedoeld. Het is gewoon luiheid, of tijd- of ruimtegebrek. Nederlanders gaan graag kort door de bocht. Zorgvuldig formuleren is vaak teveel gevraagd. En dat leidt dan weer tot terechte klachten en kwaad bloed...

[Ingrid M.H.Evers]

Verborgen Chinezen?

Probeert de gemeente de opmars van de Chinezen, die onze Pier heeft waargenomen, op deze manier te verhullen? Of hoe zit dat?

Dat de Chinese bevolkingsgroep in Maastricht niet wordt genoemd in de bovenvermelde tabel Maastrichtse bevolking naar ethniciteit is inmiddels verklaarbaar. De betreffende tabel heeft niets te maken met nationaliteit, maar brengt de verspreiding over de stad in kaart van bevolkingsgroepen waarvan op basis van bepaalde statistische gegevens wordt aangenomen dat zij bij grotere concentraties aanleiding kunnen geven tot ontregelende situaties. Als er één bevolkingsgroep is die zich in de Nederlandse maatschappij op de achtergrond heeft gehouden, is het wel het volksdeel van Chinese herkomst. Vandaar dat dit niet expliciet wordt genoemd, maar wordt opgedeeld tussen 'overige allochtonen' en 'autochtonen'.

Wat betreft 'nieuwe' Chinezen (zonder Nederlanderschap): worden die verdonkeremaand door de gemeente? Nee hoor, evenmin als de 149 of zo andere nationaliteiten die onze stad bevolken. Voor de nieuwkomers heeft het MIC nog de tabel Vanuit het buitenland gevestigde migranten. En daaruit blijkt dat het aantal zich nieuw vestigende Chinezen gegroeid is van 63 in het jaar 2006 naar 86 in 2009. Cijfers over 2010 zijn nog niet bekend.

Voor binnen Nederland naar Maastricht migrerende Nederlandse Chinezen en anderen heb ik geen oplossing. De gemeentelijke basisadministratie houdt de ethniciteit van Nederlanders niet systematisch bij. Ik geloof dat dat zelfs bij de wet verboden is, met de gebeurtenissen rond het Joodse volksdeel in de Tweede Wereldoorlog in herinnering. Het is mogelijk dat het CBS historische gegevens heeft die gebaseerd zijn op vroegere volkstellingen, maar op de betreffende website zijn die niet te vinden.