Aankondiging

Sluiten
No announcement yet.

Daklijn huizen Maastricht

Sluiten
This topic is closed.
X
X
 
  • Filter
  • Tijd
  • Tonen
Clear All
nieuwe berichten

  • Daklijn huizen Maastricht

    Bij mijn zoektocht naar informatie over het klooster Onder de Bogen vond ik deze website: http://www.ppsimons.nl/stamboom/maas...maastricht.htm. Op de site is een schat aan informatie te vinden over Maastricht en Limburg, met name een groot aantal historische kaarten en tekeningen. Drie van deze tekeningen wil ik hier laten zien. Met de vraag: wat is hier zo bijzonder aan?






    Mij viel op dat een groot aantal van de hier afgebeelde huizen een spitstoelopende gevel hebben en dat de daken van die huizen dwars op de rooilijn staan. Ik heb altijd gehoord dat trapgeveltjes, klok- en halsgevels typisch Hollands waren en kijk nou 'ns: alleen al in dat stukje Hoogbrugstraat tel ik 6 (dubbele) klokgevels, 2 tuitgevels en 1 trapgevel!

    Kenmerkend voor Maastricht (maar ook voor Luik, Sittard of Eijsden bijvoorbeeld) is dat vrijwel alle daken 'met de straat meelopen', m.a.w. de nok van het dak loopt meestal parallel met de rooilijn van het pand. Dat wordt door veel mensen als typisch Maastrichts, of in elk geval typisch Maaslands, ervaren. Het is een van die dingen, die je misschien niet bewust opvallen, maar die wel medebepalend zijn voor het 'anders' zijn van deze stad (in elk geval anders dan de doorsnee Hollandse stad).

    Wat doen we hier nou mee? Ik heb zelf nooit iets gehoord of gelezen over dit onderwerp, maar dat zegt niks. Ik noem even een paar mogelijkheden:

    1. De hierboven afgebeelde huizen zijn toevalstreffers. De meerderheid van de Maastrichtse huizen hadden ook in de 17e eeuw parallel aan de straat lopende daken.

    2. De 'Hollands' uitziende huizen zijn typerend voor de 16e en vroege 17e eeuw. Zo bouwde men toen, ook in het Maasland. De 18e eeuw bracht een andere architectuur, Maastricht omarmde de nieuwe mode; Holland ging niet mee (economische stagnatie? conservatisme?).

    3. Maastricht was in de 17e eeuw toch Hollandser dan we denken. Holland wás op dat moment de grote economische macht en toonaangevend op een aantal terreinen van kunst en wetenschap. Daardoor raakten de Hollandse bouwstijlen ook in Maastricht in zwang (zie ook het stadhuis). In de 18e en 19e eeuw verfranste de Maastrichtse bovenlaag en werd in de bouwkunst meer aansluiting gezocht bij Frankrijk.

    Wie waagt het erop hier iets meer over te zeggen?

  • #2
    Gevelwanden op de tekeningen van Valentijn Klotz

    Een interessante vraagstelling, El Loco.

    Dat op deze laat zeventiende-eeuwse tekeningen een aantal huizen met de kopse kant naar de straat staat gekeerd en voorzien is van trap-, klok-, krul- en tuitgevels, was mij nog niet eerder als 'merkwaardig' opgevallen. De suggestie dat hier mogelijk Hollandse invloed zichtbaar is in de plaatselijke bouwstijl, is nieuw voor mij. Dat is natuurlijk heel goed mogelijk, zeker gezien de langjarige overgang van Maastricht in Staatse handen na de verovering door Frederik Hendrik in 1632.

    Overigens zijn er nog best veel panden met een dergelijke bouwstijl te zien in de binnenstad, zoals 't Lieuwke op de Grote Gracht en het Gereformeerd Weeshuis aan de Lenculenstraat (Toneelacademie), om maar iets te noemen. Als je de Monumentengids Maastricht er op naslaat, kom je er talrijke tegen.

    Van de huizen op de tekeningen is het merendeel, zo niet alles verdwenen bij het rechttrekken van de rooilijnen in - met name - de achttiende eeuw. Ook de 'verstening' van de stad - houten of vakwerk gevels werden vervangen door stenen gevels - zal daaraan hebben bijgedragen.

    Net als jij heb ik geen verwijzing naar deze bouwstijl gevonden in de literatuur. Ik heb daarom maar weer eens wat mailtjes verstuurd.

    Nota Bene:
    De tekeningen zijn van de hand van de militaire tekenaar Valentijn Klotz (ca. 1648-1716) en de originelen berusten bij het RHCL.

    Opmerking


    • #3
      Oorspronkelijk geplaatst door El Loco Bekijk bericht
      Bij mijn zoektocht naar informatie over het klooster Onder de Bogen vond ik deze website: http://www.ppsimons.nl/stamboom/maas...maastricht.htm. Op de site is een schat aan informatie te vinden over Maastricht en Limburg, met name een groot aantal historische kaarten en tekeningen.
      Dit is dezelfde site waar Pier al eerder op heeft gewezen. Inderdaad, men vindt daar een schat aan informatie en dat is waardevol.

      Men wordt er echter ook regelmatig op het verkeerde been gezet, zoals we o.a. zagen in de discussie over het Huis in de Tuin (Miséricorde), waar drie regels bij Simons leidden tot vele uren correctie. Ik zou daarom willen adviseren alleen de feitelijke gegevens te vertrouwen, niet de interpretatie daarvan (de koppeling van gegevens, de conclusies). Houdt mij ten goede: iedereen kan feiten verzamelen, maar niet iedereen is ook historicus.

      Opmerking


      • #4
        Winkelstraten in de zeventiende eeuw

        Oorspronkelijk geplaatst door El Loco Bekijk bericht
        Drie van deze tekeningen wil ik hier laten zien. Met de vraag: wat is hier zo bijzonder aan?
        Wat ik persoonlijk zo interessant vind aan deze tekeningen is, dat de Hoogbrugstraat en in mindere mate de Tongersestraat er echte winkelstraten op blijken te zijn. De vele luifels die men ziet zijn geen zonneschermen of afdakjes tegen de gevel, al hebben ze wel die praktische functie. Het zijn de opgeslagen luiken van winkels. In het voorvertrek van het pand had de ambachtsman zijn werkruimte die tevens winkel was. Als hij het luik opsloeg kreeg hij licht in huis en tegelijkertijd verbinding met de straat. Men verkocht over de vensterbank, al zullen sommigen ook wel inpandig gehandeld hebben.

        Deze uit de late middeleeuwen stammende wijze van winkelen is in later tijd verdwenen, en daarmee ook de luiken.

        Opmerking


        • #5
          Ik vermoed dat er ook informatie te vinden is in het volgende boekwerkje:
          Schrijver: Meischke, Ir.R.
          Titel: Het Maastrichtse burgerhuis van de vijftiende tot de achttiende eeuw.
          Uitgever: Zeist, Monumentenzorg (In : Bulletin KNOB, jrg 72, afl.2-3)
          Bijz.: mei 1973, p.85-103 [met foto`s en plattegronden]

          Zodra ik het gevonden heb in mijn collectie boeken, dan zal ik zeker e.e.a. publiceren.
          Historie is niet alleen het weergeven van de as, maar ook het doorgeven van het vuur.
          Thomas More

          Opmerking


          • #6
            Dat zou mooi zijn, SJEF, we zien er naar uit!

            @Ingrid:
            Interessant, dat verhaal over de winkelluiken. Ik had zelf die luifels rechts op de tekening van de Hoogbrugstraat voor marktkramen aangezien. Ik dacht al: gezellig, daar komt vast zo meteen een voorouder van een MO-lid winkelen

            Wat mij zelf ook opvalt, is het onrustige straatbeeld, zelfs zonder mensen. Ik kijk nu weer naar de Hoogbrugstraat: links dat rijtje huizen dat zo weggeplukt lijkt uit Hoorn of Enkhuizen, daarnaast een aantal panden met zeer uiteenlopende bouwstijlen, hoog, laag, breed, smal. Rechts is ook een allegaartje: vooruitspringend, scheef en een manier van bouwen die aan Mittel-Deutschland doet denken. Maar goed, het was natuurlijk nog een beetje een overgangsperiode; de verstening van de stad was nog volop bezig, zoals Ingrid al schreef.

            De Boschstraat lijkt zojuist een herprofilering (de zoveelste waarschijnlijk) achter de rug te hebben. Die boompjes zijn wel piepjong trouwens; hopelijk laat de baldadige jeugd ze met rust. De Tongersestraat lijkt de minst sjiek en sjoene van de drie. Bij de andere straten meen ik nog een soort van stoeprand of goot als afscheiding van het voetgangersdomein (voor zover ze zoiets hadden) te onderscheiden. Als er op de Tongersestraat een regiment te paard aankwam of twee karren langs mekaar ratelden, moest je al gauw de ophoging tegen de huizen aan op vluchten, waarschijnlijk het verzamelde huisvuil van voorgaande eeuwen.

            Opmerking


            • #7
              Oorspronkelijk geplaatst door SJEF Bekijk bericht
              Zodra ik het gevonden heb in mijn collectie boeken, dan zal ik zeker e.e.a. publiceren.
              Het boekje heb ik eindelijk gevonden.
              Het zat verstopt tussen een categorie boeken, waar het eigenlijk niet thuis hoorde.
              Ordnung muß sein

              Het artikel beslaat 19 pagina's (A4 formaat), bestaande uit tekst en afbeeldingen.
              Die zal ik allemaal scannen, en via OCR software omzetten naar een tekstbestand, en dan opslaan als een PDF.
              Te zijner tijd lezen jullie dan waar het geheel kan worden gedownload.
              Historie is niet alleen het weergeven van de as, maar ook het doorgeven van het vuur.
              Thomas More

              Opmerking


              • #8
                Topgevels in 17e-eeuws Maastricht

                In de Historische Encyclopedie Maastricht wordt onder 'woonhuis' onder meer verwezen naar een ander artikel van R. Meischke, 'Het Maastrichtse burgerhuis van de vijftiende tot de achttiende eeuw', in: Bulletin van de Koninklijke Nederlandse Oudheidkundige Bond 72 (1973) 85-113. Dit artikel blijkt breder van opzet dan het boven genoemde in het Stokstraat-boek. Ik heb het inmiddels ingezien en kom tot de ontdekking dat wat wij als 'Hollandse' bouwkunst zien in feite als Brabantse stijl kan/moet worden aangemerkt:

                'Hoewel topgevels in het Maasgebied vanaf het einde van de 16e eeuw voorkwamen, lijken ons de topgevels die in de tweede helft van de 17e eeuw gebouwd werden, rechtstreeks beïnvloed door de Brabante architectuur (...) , in Maastricht sterker dan elders.' (Meischke, 90-91).

                Dat kan dus goed kloppen, want Maastricht is van oorsprong altijd een Brabantse stad geweest.

                Opmerking


                • #9
                  Het PDF bestand is klaar; Het Maastrichts Burgerhuis.pdf.
                  Het bestaat uit 25 pagina's A4 en is 3555 kB groot.
                  En dan is hier de welbekende URL:

                  http://docs.google.com/fileview?id=0...MDkyMzMy&hl=nl .
                  Historie is niet alleen het weergeven van de as, maar ook het doorgeven van het vuur.
                  Thomas More

                  Opmerking


                  • #10
                    17e eeuw: 3 bouwstijlen: Maaslands, Vlaams-Brabants en 'Maaslandse Renaissance'

                    Van drs. Servé Minis kreeg ik nog onderstaande informatie die ik deels parafraseer:

                    'Er is in Maastricht tot zekere hoogte sprake van botsende culturen. De langsgevels zijn van het Luikse (Maaslandse) type en dat bestaat uit een kap die parallel aan de straat loopt. De dwarsgeplaatste kap is van het Vlaams-Brabantse of Hollandse type. Dat komt in onze contreien pas in de 17de eeuw [16-zoveel; IMHE] tot bloei. Naast directe beïnvloeding is er ook nog een lokale bouwstijl tot bloei gekomen. Die wordt met een verwarrende term ‘Maaslandse renaissance’ genoemd. Het prototype van deze stijl ontstond in Luik in het begin van de 17de eeuw met de bouw van het paleis van Curtius (...).

                    Het merendeel van de Maastrichtse panden heeft versteende voorgevels, die bij het rechttrekken van de rooilijnen (maar ook ten gevolge van brandpreventieve maatregelen) zijn gebouwd. Dat wil overigens niet zeggen dat daarmee het middeleeuwse huis meteen verdwenen is. In de meeste gevallen zijn achter de stenen gevels en zijmuren het skelet, de kap en soms ook de kelders van de oorspronkelijke panden behouden gebleven.'

                    Naast de al eerder genoemde titels van Meischke wijst Minis op een groot artikel van Ch. Thiels, ‘Krulgevels in het Maasland. Beredeneerde catalogus van voluutgevels in Zuid-Limburg en hun herkomst’, in: Nederlands Kunsthistorisch Jaarboek 22 (1971) 41-174.

                    Opmerking


                    • #11
                      Dank voor alle heldere informatie, niet in het minst dank aan de heer Minis. Ik heb me altijd al afgevraagd hoe het zat met die dwars- en langsgevels. Ik wist wel dat het dwarsgeveltype ook in Vlaamse steden overheersend is, maar als ik nu even op Bing kijk, dan zie ik die 'dwarse daken' even goed in Brabantse steden als Breda en Den Bosch. In Mechelen en Leuven is het trouwens fifty-fifty.

                      De Brabantse invloed in Maastricht zal in de tweede helft van de 17e eeuw niet zo heel groot meer zijn geweest, maar aangezien de Hollanders dezelfde bouwtrant prefereerden, maakt dat voor deze discussie niet heel veel uit.

                      De vraag is nu wanneer - en waarom - de smaak van de Maastrichtse burger, die aanvankelijk min of meer gelijkelijk verdeeld was tussen het Luiks-Maaslandse model en het Brabants-Hollandse, zodanig veranderde dat men meer ging neigen naar de ene kant. Of waren er praktische redenen om voor het langsgeveltype te kiezen?

                      SJEF, klopt het dat ik eerst moest registreren bij Google om het document te kunnen lezen? Maar nu gaat het ook zonder registreren. Ik ben nog aan het lezen!

                      Opmerking


                      • #12
                        Oorspronkelijk geplaatst door El Loco Bekijk bericht
                        SJEF, klopt het dat ik eerst moest registreren bij Google om het document te kunnen lezen?
                        Maar nu gaat het ook zonder registreren.
                        Ik ben nog aan het lezen!
                        Ik was vergeten om het document openbaar te maken.
                        Maar nu kan iedereen het downloaden of lezen.
                        Historie is niet alleen het weergeven van de as, maar ook het doorgeven van het vuur.
                        Thomas More

                        Opmerking


                        • #13
                          Nog even terugkomend op de tekening van Valentijn Klotz van de Hoogbrugstraat: ik wilde weten of er in het huidige straatbeeld nog iets te herkennen is van de door Klotz getekende huizen. Inspectie ter plekke gaf me wel een idee, maar uiteindelijk boden Microsoft (Bing Maps) en Google (Streetview) de meeste uitkomst.

                          De eerste foto is een Bing-opname van de Hoogbrugstraat gezien vanuit het noorden. De huisnummers tonen o.a. het Sint-Gillishospitaal (#37) en de Poort van Beusdael (#43). In de tekening van Klotz zijn dezelfde huisnummers bij de toenmalige bebouwing gezet, althans zoals ik het meen te herkennen. De Streetview-opname onderaan geeft ongeveer het standpunt van Klotz aan toen hij de tekening maakte.







                          Een aantal gebouwen zijn vrij duidelijk te herkennen. De Onze-Lieve-Vrouwekerk torent onmiskenbaar boven het vooruitspringend huis met nummer 45 uit. De Poort van Beusdael (#43) zou pas een paar jaar later een nieuwe gevel krijgen, maar de hoge zijgevel is toch wel te herkennen. Het Sint-Gillishospitaal had in de 17e eeuw een militaire functie en werd pas eind 18e eeuw uitgebreid met de oostelijke vleugel. In Klotz' dagen stonden daar wat lage gebouwtjes (37a).

                          We willen natuurlijk ook weten of er nog iets over is van het mooie rijtje huizen links op de tekening. Het is verleidelijk te denken dat #19, met krulgevel, één van die huizen is, maar dan zou Klotz zeker 4 of 5 panden hebben 'verdoezeld' en daar gaan we niet van uit. Bovendien stamt de gevel van #19 uit 1694; Klotz tekende dit stadsgezicht 25 jaar eerder.

                          Bing toont ons het enige pand in de straat met een dwarsdak, ook al heeft het geen spits toelopende gevel meer: #31. Als ik dat pand op de tekening van Klotz wil lokaliseren, kom ik al tellend vanaf 37a (de nieuwe vleugel van het Sint-Gillishospitaal) bij het eerste of tweede pand links op de tekening uit.

                          Van de bebouwing rechts op de tekening kan ik in het huidige straatbeeld niets meer terug vinden. Waarschijnlijk is de rooilijn aangepast en zijn de vakwerkhuizen gesloopt of gaan schuil achter 'moderne' gevels.

                          Tenslotte nog een detail van de plattegrond uit de Atlas van Blaeu (1581/1649). De Hoogbrugstraat loopt van links naar rechts; links de bocht naar de Rechtstraat. De kapel moet waarschijnlijk het Sint-Gillishospitaal voorstellen. De kaart is erg onnauwkeurig in het weergeven van details, maar leuk is wel, dat er een regelmatige afwisseling van dwars- en langsdaken te zien is.

                          Opmerking


                          • #14
                            Maastrichtse topgevels in de 18e eeuw verdwenen?

                            Nou ja, we zijn er nog niet, hoor. Ik ben nog bezig het door SJEF gescande artikel van Meischke over het Maastrichtse burgerhuis (hieronder aangeduid als M te lezen en probeer dat te vergelijken met een essay van K. Ottenheym over de ontwikkeling van het Amsterdamse woonhuis (in het tweedelige standaardwerk Het Grachtenboek - hieronder HG). Ondertussen vind ik ook allerlei interessante gegevens in de inleiding van Monumentengids Maastricht (MM). Een paar citaten uit die publicaties:
                            Aan het eind van de zestiende eeuw was de overschakeling op stenen gevels in de Nederlandse steden en ook in Amsterdam algemeen doorgevoerd. (HG, p.46)

                            Nog in het begin van de zeventiende eeuw merkt de reiziger Dubuisson-Aubenay over de stad op: "In Maastricht zijn de oude huizen precies als in Luik, ofwel geheel van hout met pannen daken, of van bepleisterd vakwerk zoals in Frankrijk". (...) In het jaar 1665 worden de voorschriften veel strenger. In het Recueil der Recessen - een verzameling gemeentelijke voorschriften - wordt bepaald dat de strooien dakbedekking overal en onverwijld vervangen moet worden door leien daken en dat de gemeenschappelijke houten zijgevels op kosten van de aanwonenden gewijzigd moeten worden in stenen brandmuren. (MM, p.14,15)

                            Hoever dit proces van herbouw en verstening omstreeks 1670 gevorderd was tonen ons de tekeningen van Josua de Grave en Valentijn Klotz. (...) Ondanks deze vernieuwingen schijnen de oude vakwerkhuizen uit een vroeger tijd het stadsbeeld nog steeds te domineren. Geleidelijk kwam hierin verandering toen er steeds meer stenen gevels in de Maaslandse bouwstijl verschenen. Dit was de algemeen aanvaarde stijl voor het burgerhuis. (MB, p.90)
                            Ik denk dat we uit het bovenstaande kunnen concluderen dat de verstening van Maastricht relatief laat op gang kwam en dat daardoor de latere bouwstijlen in het stadsbeeld prevaleren. Nog wat citaten:
                            In de achttiende eeuw is het aanzicht van de binnenstad grondig gewijzigd, omdat de gevelwanden van de meeste straten en pleinen in de binnenstad werden rechtgetrokken (...) Het doel van deze rooilijncorrectie is gericht op een herschikking van de voorgevels, die in de Middeleeuwen niet allemaal op dezelfde lijn waren gebouwd. (...) Aan het einde van de achttiende eeuw is het ideaal van rechte rooilijnen in de binnenstad grotendeels voltooid en het nieuwe straatbeeld wordt sindsdien gekarakteriseerd door een aaneenschakeling van voorgevels, die weliswaar niet allemaal in een kaarsrechte lijn liggen, maar eerder in vloeiende lijnen aaneen zijn geregen. (MM, p.22)

                            In het begin van de 18de eeuw zien we ook een volledige overwinning van de Maaslandse dakvorm. (...) Dit kan zijn bevorderd doordat de topgevels (en ook de grote stenen dakkapellen) uit de mode waren, de gemeenschappelijke stenen zijmuren algemeen aanvaard en de huizen niet zo diep meer waren. Onder deze omstandigheden was het dwarse dak het meest praktische dat denkbaar was. (MB, p.92)
                            Zouden we hieruit mogen concluderen dat de 18e eeuwse rooilijncorrecties (en de voortgaande verstening) hebben geleid tot het verdwijnen van de in de 17e eeuw nog vrij veel voorkomende combinatie van dwarsdak en topgevel in Maastricht?

                            Het feit dat topgevels het stadsbeeld in Hollandse steden wèl nog bepalen, kan dan wellicht verklaard worden uit het feit dat de meeste straten en grachten in bijvoorbeeld Leiden of Amsterdam pas in de 17e eeuw zijn aangelegd. De huizen werden meteen van steen gebouwd en rooilijncorrecties waren later niet nodig. Dat verklaart weer niet waarom topgevels en dwarse daken ook in Vlaamse en Brabantse steden nog veel voor komen. Wellicht is daar de verstening eerder op gang gekomen en heeft men minder rooilijncorrecties toegepast, waardoor er meer gevels uit de 16e/17e eeuw bewaard zijn gebleven.

                            Opmerking


                            • #15
                              Aanvulling en correctie

                              Oorspronkelijk geplaatst door Ingrid M.H. Evers Bekijk bericht
                              De vele luifels die men ziet zijn geen zonneschermen of afdakjes tegen de gevel, al hebben ze wel die praktische functie. Het zijn de opgeslagen luiken van winkels. (...)
                              Deze uit de late middeleeuwen stammende wijze van winkelen is in later tijd verdwenen, en daarmee ook de luiken.
                              De volgende beschrijving van Hoogbrugstraat 19 in de Monumentengids Maastricht bevestigt Ingrid's verhaal hierboven:
                              Het pand Hoogbrugstraat 19 is het enige voorbeeld van een huis met een krulgevel in het stadsdeel Wyck. Blijkens de jaarsteen onder de vensters van de verdieping is het huis in 1694 gebouwd en daarmee is het een zeer laat voorbeeld van een huis met krulgevel in Maastricht. Oorspronkelijk bezat het huis een onderbouw van hardsteen met drie gekoppelde vensters en een deuropening: de begane grond was vroeger als winkel in gebruik en over de gehele breedte van het pand hing tot het eind van de vorige eeuw een luifel. In het stadsarchief wordt een tekening bewaard van deze situatie. (MM, p.114)

                              Links: Hoogbrugstraat 19 (tweede huis). Rechts: Hoogbrugstraat 29-31-33 (foto's Google Streetview)

                              Nog een kleine correctie:
                              Het door mij hierboven aangeduide pand 31, het enige overgebleven huis in de Hoogbrugstraat met een dwarsgeplaatst dak, blijkt huisnummer 29 te hebben. Ik heb geen informatie over de ouderdom van het huis kunnen vinden. De panden ernaast (huisnummers 31 t/m 35) zijn 19e eeuws en staan op de plek van het rijtje afgebroken huizen links op de tekening van Valentijn Klotz (behalve #29 dus, dat waarschijnlijk alleen een nieuwe gevel heeft gekregen).

                              Opmerking

                              Bezig...
                              X